نقش ترکمن ها در اقتصاد افغانستان

عشق آباد روابط ترکمنستان و افغانستان دو کشور همسایه که حدود ۸۰۰ کیلومتر با یکدیگر مرز مشترک دارند همواره از روابط رو به رشدی برخوردار بوده است. ترکمنستان برخلاف سایر کشورهای همجوار افغانستان پذیرای اتباع این کشور نبوده و به همین دلیل در این کشور آسیای مرکزی تعداد اندکی از اتباع افغانستانی زندگی می کنند. با این وجود، عشق آباد هرسال کمک های به مردم افغانستان به ویژه ترکمن های ساکن در شمال این کشور ارسال می کند یا این که در صادرات انرژی برق تخفیف های برای این کشور فقیر لحاظ می کنند.
ترکمنستان در این راستا، میزان صادرات برق به افغانستان را از اوایل سال ۱۳۸۳به دو برابر افزایش داد و این افزایش صادرات پس از آن صورت گرفت که خط انتقال برق سرحدآباد این کشور به استان هرات افغانستان به بهره برداری رسید. این خط انتقال برق ۱۰۲کیلومتر است که با بهره برداری از آن سالانه ۲۰۰ میلیون کیلووات ساعت برق به ارزش چهار میلیون دلار به استان هرات منتقل می شود.
ترکمنستان از طریق خط انتقال دیگری نیز انرژی برق را به مناطق شمالی افغانستان صادر می کند و در تابستان سال گذشته قیمت برق صادراتی به این کشور را یک سنت کاهش داد.
خط انتقال برق امام نظر در ترکمنستان به آند خوی، شبرغان و مزار شریف در شمال افغانستان به طول ۷۰ کیلومتر در نیمه اول سال ۲۰۰۲میلادی به بهره برداری رسید. احداث خط انتقال برق به شهرهای کابل و قندهار افغانستان و ادامه آن به پاکستان و هند از برنامه های آینده ترکمنستان در خصوص انتقال انرژی برق به افغانستان و شبه قاره هند محسوب می شود.
به هر حال، مجموع انرژی برق صادراتی ترکمنستان به افغانستان سالانه بیش از ۴۰۰ میلیون کیلووات ساعت است. با این وجود، اسماعیل خان وزیر انرژی و اقتصاد آب افغانستان در سفر خرداد ماه پارسال به ترکمنستان خواستار افزایش واردات برق از این کشور شد. در سفر اسماعیل خان به عشق آباد، در زمینه احداث طرح های خطوط جدید انتقال انرژی برق از نیروگاه مرو ترکمنستان به افغانستان بحث و تبادل نظر قرار گرفت.
ترکمنستان اواخر سال۸۵ نیز حدود چهار میلیون دلار بدهی افغانستان از محل واردات انرژی برق این کشور را به خاطر وجود رابطه دوستی بخشید. در سفر تیرماه پارسال حامد کرزای به عشق آباد نیز، رییس جمهوری ترکمنستان وعده صدور رایگان برق به ارزش بیش از ۳۰۰ هزار دلار به این کشور داد. در اوج فصل سرمای سال گذشته نیز ترکمنستان چندین محموله مواد غذایی و سوخت به مردم کشور افغانستان ارسال کرد.
ترکمنستان همچنان به عنوان یکی از کشورهای که مسیر ترانزیت کمک های ارسالی به افغانستان است کمک های خود را در چارچوپ توافقات سازمان ملل انجام می دهد.
در این راستا، از فرودگاه های مرو و عشق آباد برای سوخت گیری و کنترل های فنی هواپیماهای ناتو در ماموریت به کشور افغانستان استفاده می شود. البته در گذشته نیز کاروان های کمک های انسان دوستانه اتحادیه اروپا از ترکمنستان در چارچوب برنامه اتحادیه اروپا موسوم به توسعه راه گذر حمل و نقل عازم افغانستان می شد. بیش از۴۰ درصد از کمک های انسان دوستانه مناطق مختلف جهان به مردم افغانستان در دو سال پس از سقوط طالبان از طریق ترکمنستان صورت می گرفت.
از طرف دیگر موضوع طرح ترانس افغان که انتقال گاز ترکمنستان از طریق افغانستان - پاکستان - هند را در نظر دارد، موضوع مهم مذاکرات بین روسای جمهوری دو کشور است. این طرح دو هزار و ۲۰۰کیلومتری که براساس جدیدترین برآوردها هزینه اجرای آن بیش از۱۰میلیارد دلار است از حدود ۱۰سال پیش مطرح شده ولی تاکنون جنبه عملی به خود نگرفته است. اجرای این طرح که قرار است در مرحله اول روزانه ۳۰ میلیون مترمکعب و در مرحله بعد روزانه بیش از۹۰ میلیون مترمکعب گاز ترکمنستان به سه کشور افغانستان، پاکستان و هند صادر شود، به دلیل مشکلات امنیتی در افغانستان همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد. تاکنون تنها بانک توسعه اسلامی مبلغ چهار میلیون دلار به عنوان کمک فنی در اجرای این طرح سرمایه گذاری کرده است. به هر حال به نظر می رسد بردی محمداف برای متنوع سازی خطوط انتقال گاز ترکمنستان به دیگر کشورها رایزنی گسترده ای با همتای افغان خود انجام خواهد داد. اگر چه برخی معتقدند عشق آباد هیچ سرمایه گذاری در خطوط لوله گاز در افغانستان یا دو کشور دیگر متقاضی گاز این کشور انجام نمی دهد.
گفته می شود، گروه های فنی از هر چهار کشور تشکیل شده تا ابعاد مختلف این طرح را بررسی و در نشست فصل پاییز آینده در دهلی پایتخت هند بررسی کنند.
علاوه بر این ترکمنستان و افغانستان که حدود ۸۰۰ کیلومتر مرز مشترک با یکدیگر دارند همواره با معضل ترانزیت مواد مخدر مواجه هستند. براساس آمارهای موجود بیش از ۴۷ درصد از ترانزیت مواد مخدر تولیدی در افغانستان از طریق کشورهای آسیای مرکزی به ویژه ترکمنستان انجام می شود.
گفته می شود هم اکنون مرز جدید ترانزیت مواد مخدر از طریق افغانستان، ترکمنستان، گرجستان اروپا ایجاد شده و در این راستا و به منظور جلوگیری از قاچاق مواد مخدر نیازمند همکاری بیش تر کشورهای ساحلی خزر و قفقاز است. در مرداد ماه سال گذشته پایانه جدید گمرک امام نظر در استان لباب واقع در مرز افغانستان و ترکمنستان با حضور برخی مقام های آمریکایی که در آن یک فرمانده ارتش آمریکا نیز حضور داشت، گشایش یافت. هدف از ایجاد این پایانه گمرکی که با پشتیبانی مالی آمریکا ایجاد شد، تامین امنیت منطقه و برقراری صلح در افغانستان و همکاری ترکمنستان و آمریکا در زمینه مبارزه با مواد مخدر عنوان شده است.
وجود مرزهای طولانی ترکمنستان با افغانستان کار مبارزه با پدیده قاچاق مواد مخدر را با مشکل مواجه کرده است و هر از چند گاهی منابع غیررسمی از درگیری نیروهای مسلح ترکمنستان با قاچاقچیان در مرزهای این کشور با افغانستان خبر می دهند.
ترکمنستان همواره از افغانستان که گفته می شود حدود سه میلیون ترکمن در مناطق شمالی آن زندگی می کند به عنوان کشوری برادر و دوست یاد می کند.
به همین منظور ترکمنستان تاکنون کمک های آموزشی زیادی به ترکمن های افغانستان انجام داده که در برخی مواقع با واکنش منفی دولتمردان افغانستانی به دلیل آنچه که تحمیل مطالب کتب درسی یک کشور به کشور دیگر عنوان شده، مواجه شده است. ترکمنستان در سال گذشته اعلام کرد که مقادیر زیادی از کتاب های درسی ویژه کودکان و نوجوانان را برای ترکمن های مقیم افغانستان اهدا کرده است این کتاب ها به همراه کمک های مادی از قبیل مواد غذایی، سوخت و لباس سنتی ترکمن در اختیار جوانان افغانستان قرار گرفت. ترکمن های افغانستان بیش تر در استان های جوزجان، میمنه، بلخ و قندوز زندگی می کنند.
براساس آمارهای اعلام شده از سوی رسانه های ترکمنستان، تاکنون تعداد زیادی از اتباع افغانستان در مراکز آموزش عالی ترکمنستان و در رشته های فنی دانش آموخته شده اند.

هادی مجیدی

منبع : روزنامه سرمایه