روزهای طلایی صنعت مس ایران

سال ۱۳۸۳، نقطه آغازتوسعه صنعت مس در ایران به شمار می آید. سیدمحمد خاتمی، رئیس جمهوری وقت، در خردادماه سال جاری با افتتاح فاز نخست طرح توسعه تغلیظ مجتمع مس سرچشمه، برنامه این توسعه را كلید زد. مجتمع مس سرچشمه كه اجرای ۲ فاز توسعه ای را پیش رو دارد، اكنون درصدد است تا با افزایش ظرفیت تولید مس به ۳۵۰ هزار تن در سال، نیاز صنایع مختلف كشور به این فلز را تامین كند. طرح توسعه تغلیظ مس سرچشمه با هدف افزایش تولید كارخانه تغلیظ سابق آن و به میزان ۱۶۰ هزار تن كنسانتره، ۲۸ درصد درنظر گرفته شده است. كارخانه تغلیظ سابق، همزمان با افتتاح مجتمع سرچشمه در سال ۱۳۶۰ افتتاح شد؛ اما با گذشت زمان و انجام مطالعات مختلف، كارشناسان به این نتیجه رسیدند كه صنایع كشور پتانسیلهای لازم برای جذب هرچه بیشتر این ماده معدنی را دارند و بر همین اساس از اردیبهشت سال ۱۳۷۸، برنامه های طرح توسعه تغلیظ با همكاری دو شركت خارجی Svedala و ABB و شركت ایرانی ایرتیك آغاز شد. براسساس توافقهای صورت گرفته، شركتهای خارجی تامین تجهیزات آن و نظارت بر نصب را برعهده گرفتند و شركت ایرتیك عهده دار تداركات داخل شد. طرح توسعه تغلیظ در ۲ فاز به اجرا درآمده است، به گونه ای كه هم اكنون پس از افتتاح فاز نخست آن، مرحله اجرایی فاز دوم آغاز شده است.
طبق برنامه ریزیهای صورت گرفته، قرار است به فاصله زمانی كوتاهی، طرحهای دیگری نیز از نخستین فاز توسعه سرچشمه به بهره برداری برسند. فاز اول طرح توسعه مس سرچشمه از ۸ طرح تشكیل شده و فاز ۲ نیز شامل ۷ طرح مجزا بوده و میزان سرمایه گذاری فاز اول و دوم به ترتیب ۶/۱ میلیارد دلار و ۷۱۰ میلیون دلار اعلام شده است. هدف از اجرای طرح توسعه عظیم مجتمع مس سرچشمه، رسیدن به ظرفیت تولید ۳۵۰ هزار تن در پایان برنامه چهارم توسعه كشور است. البته ۲۸۰ هزار تن از این میزان در فاز اول و تا پایان برنامه سوم به بهره برداری رسید. ادامه طرحهای توسعه در بلندمدت منوط به نتایج حاصل از اكتشافات معادن مس در ایران است كه البته به طور همزمان عملیات مزبور، در جریان مطالعه و بررسی قرار دارد. وزیر صنایع و معادن نیز اعلام كرده است ظرفیت صنایع مس كشور تا پایان سال جاری به ۲۸۰ هزار تن خواهد رسید.
ذخایر معدنی مس ایران در مقایسه با دیگر كشورها ذخایر معدنی كشورهای آسیایی به جز چین و ژاپن، معادل ۷ هزار و ۵۰۰ میلیون تن است كه به این ترتیب، ایران پس از اندونزی دارای بیشترین ذخایر مس و در مقام دوم آسیا جای دارد. طبق بررسیهای انجام یافته، بخشهایی از ایران ازلحاظ ذخایر معدنی، بر روی كمربند مس جهان قرار گرفته است كه از جنوب شرقی ایران شروع می شود و تا شمال غربی و نواحی آذربایجان ادامه دارد.
ذخایر معدنی مس كل جهان هب جز چین و روسیه، معادل ۵۷ هزار میلیون تن برآورد شده است؛ درحالی كه ذخیره معادن مس ایران درحدود یك هزار و ۹۰۰ میلیون تن، معادل ۵/۳ درصد از ذخایر معدنی مس جهان است. به این ترتیب، ایران از حیث ذخایر معدنی مس جهان در رتبه هفدهم است كه عمده این ذخایر در استانهای كرمان و آذربایجان قرار دارد. از سوی دیگر، ذخایر معدنی كشورهای آسیایی به جز چین و ژاپن، معادل ۷ هزار و ۵۰۰ میلیون تن برآورد شده كه به این ترتیب، ایران پس از اندونزی، بیشترین ذخایر مس كشورهای آسیایی را داراست.
طرحهای توسعه ای مس در ایران و تقاضای بالای مس كاتد نیاز بیشتری را برای بالارفتن تولید كنسانتره و نیز توسعه و استفاده بهینه از ظرفیت ذوب، ایجاب می كند. تولید شركت ملی صنایع مس ایران نیز همزمان با رشد و تقاضای تولید مس در سطح جهان، در سالهای آتی با روند افزایش رو به رو است؛ به طوری كه با توجه به پتانسیلهای موجود و مطالعات انجام شده و نیز ظرفیت طرحهای توسعه، با اطمینان تا ۳۰ سال آینده تولید مستمری خواهد داشت. باتوجه به طرحهای توسعه كوتاه مدت و میان مدت، پیش بینی می شود كه تولید مس در ایران به ۳۵۰ هزار تن در سال ۲۰۱۰ برسد.
برنامه های توسعه در بخشهای مختلف معدن، تغلیظ، ذوب و پالایشگاه در دو فاز، طراحی شده است و در این راستا طرحهای زیربنایی توسعه مشتمل بر طرح جامع آب، طرح جامع برق و طرح گازرسانی به مجتمع نیز در حال انجام است. طرحهای توسعه فاز اول كه با هدف افزایش ظرفیت تولید سالانه كاتد از ۱۴۵ هزار تن به ۲۸۰ هزار تن در راستای برنامه سوم توسعه است، عبارتند از طرح توسعه معدن مس سرچشمه، فاز اول طرح توسعه تغلیظ سرچشمه، طرح مس میدوك، فاز اول طرح مس سونگون، طرح ذوب مس خاتون آباد، طرح توسعه ذوب و پالایشگاه سرچشمه، طرح احداث كارخانه تولید اسیدسولفوریك در سرچشمه و طرحهای زیربنایی آب، برق و گازرسانی.
سرمایه گذاری فاز اول معادن ۶/۱ میلیارد دلار بوده كه در پایان این برنامه، تولید سالانه كنسانتره مس به میزان ۸۲۷ هزار تن و تولید كاتد به عنوان محصول نهایی به ۲۸۰ هزار تن در سال خواهد رسید. هدف از فاز دوم، رسیدن به ظرفیت تولید ۳۵۰ هزار تن كاتد در سال، طی برنامه چهارم است كه طرحهای این مرحله عبارتند از: ادامه طرح توسعه معدن سرچشمه، فاز دوم طرح توسعه تغلیظ سرچشمه، فاز دوم طرح مس سونگون، توسعه ذوب مس خاتون آباد، احداث پالایشگاه جدید، طرح هیدرومتالورژی (استحصال مس از سنگهای سولفوری كم عیار) و طرح گوگردزدایی از گازهای خروجی ذوب مس خاتون آباد. سرمایه گذاری فاز دوم، ۷۱۰ میلیون دلار و مجموع سرمایه گذاری هر دو فاز معادل ۳/۲ میلیارد دلار برآورد شده است. البته ادامه طرحهای توسعه در برنامه بلندمدت به نتایج حاصل از اكتشافات معادن مس در ایران بستگی دارد كه به طور همزمان در حال مطالعه و بررسی است. به منظور شناسایی و ارزیابی پتانسیلهای معدنی مس در ایران و بررسی امكان بهره برداری از آنها، شركت ملی صنایع مس ایران به انجام عملیات اكتشافی مقدماتی، نیمه تفصیلی و تفصیلی بر روی ذخایر معدنی اقدام كرده است كه نتایج این اكتشافات، تعیین كننده روند توسعه صنعت مس ایران است.
عملیات اكتشاف مقدماتی در نواحی آذربایجان، خراسان، كرمان، یزد، سیستان و بلوچستان و زنجان از سالها پیش شروع شده و در سال ۸۳ نیز ادامه خواهد داشت. مطالعات مقدماتی روی تمام اندیسهای معدنی گزارش شده در سطح ایران، آغاز شده و مواردی كه می توان به اقتصادی بودن آنها امیدوار بود، مورد شناسایی قرار گرفته است.
طرح توسعه تغلیظ سرچشمه
این طرح با هدف افزایش تولید كارخانه تغلیظ موجود در مجتمع مس سرچشمه و به میزان سالانه ۱۶۰ هزار تن كنسانتره، ۲۸ درصد درنظر گرفته شده است. علاوه بر آنكه سالانه هزار و ۶۰۰ تن كنسانتره مولیبدن ۵۵ درصد به عنوان محصول جانبی این طرح، تولید خواهد شد. سرمایه گذاری صرف شده در این طرح به میزان ۵۲۰ میلیارد ریال و ۱۲۷ میلیون دلار بوده كه از اردیبهشت سال ۷۸ آغاز شده است. مهندسی پایه توسط شركت سوئدالا و طراحی تفصیلی و مشاوره مهندسی توسط شركت ایرتیك انجام شده است. مجموعه طرح، شامل تامین تجهیزات خارجی و داخلی، نظارت بر نصب و فعالیتهای سیویل مشتمل بر احداث ساختمانهای خردایش، فلوتاسیون و كارگاههای صنعتی در مساحتی بالغ بر ۱۲ هزار مترمربع انجام شده است.
نصب و راه اندازی تجهیزات، تحت نظارت شركت ABB و Svedala بوده و فعالیتهای بخش نصب و سیویل به عهده كنسرسیوم صنایع بتون و سرمایه گذاری مس سرچشمه بوده است. تجهیزات اصلی پروسه پرعیاركنی در طرح توسعه تغلیظ سرچشمه، یك دستگاه سگ میل، دو دستگاه بال میل، تیكنر، فیلترپرس و سلولهای فلوتاسیون هستند. تناژ ماشین آلات داخلی در این طرح، ۶۲۰۰ تن و ماشین آلات خارجی ۴ هزار و ۶۱ تن است. علاوه بر آن كه خاك سولفیدی، آهك و سایر مواد شیمیایی ازجمله مواد اولیه اصلی این پروسه به حساب می آیند. مصرف انرژی الكتریكی طرح در حدود ۳۵ مگاوات برق و میزان آب مصرفی آن با توجه به رطوبت موجود در خاك، یک هزار و ۲۷۷ مترمكعب در ساعت است كه این مقدار آب از یک هزار و ۱۳۴ مترمكعب در ساعت آب برگشتی و ۱۴۳ مترمكعب در ساعت آب تازه تامین می شود.
قرار است فاز دوم توسعه تغلیظ سرچشمه با ظرفیتی معادل فاز یك احداث شود. ازجمله فعالیتهای انجام شده مربوط به فاز دو، احداث كل ساختمانهای این فاز، اجرای سلولهای فلوتاسیون، اجرای خط آب برگشتی و اجرای خط باطله به تیكنر باطله است. علاوه بر اینكه نوار اصلی انتقال مواد معدنی پروژه از Ore Bin به Sag Mill با ظرفیت تامین برای هر دو فاز بوده است.
بهره برداری از طرح توسعه تغلیظ مس سرچشمه، نقطه آغازین توسعه صنعت مس در كشورمان به حساب می آید كه پس از آن، طرحهای مس میدوك و ذوب خاتون آباد نیز آماده بهره برداری می شوند كه امید است با راه اندازی این طرحها، تحولی شگرف در صنعت مس ایران ایجاد و جایگاه این صنعت كشور بیش از پیش در جهان تثبیت شود.

عباس سلمان پور

منبع : مجله صنعت حمل و نقل