موسیقی انقلاب - انقلاب موسیقی

یكی از مهم‌ترین اهداف انقلاب اسلامی، ایجاد تغییر در شئونات فرهنگی جامعه به معنای حركت در راه معرفت و دانایی و دستیابی به اصول و خصائص والای انسانی بود. در آن زمان عمده هنرمندان فعال در حوزهٔ موسیقی نیز همگام با مردم كوشیدند تا با گذر از تاثیرات آنی، رسالت خویش را كه همانا همراهی با تودهٔ مردم و ایجاد تمییز میان خوبی‌ها و پلیدی‌ها بود، به جای آورند و از هنر خود برای ارتقای سطح اندیشمندیِ، اجتماع را بهره مند كنند.
● ایجاد گستره‌ها‌ی جدید
تعامل جریان انقلاب با جریان هنر و به خصوص موسیقی ایرانی تا به آن جا پیش رفت كه تاثیر و تاثرات مربوطه به ایجاد ژانر جدیدی در حوزهٔ موسیقی ایرانی انجامید و حتی استفاده از اشعار در حوزهٔ موسیقی نیز شكلی بدیع به خود گرفت؛ بر این اساس عرصهٔ پرداخت و تالیف آثار موسیقایی در جریان انقلاب تا جایی پیش رفت كه علاوه بر ایجاد تغییرات عمده در اركستراسیون ، كمپوزیسیون ، تنظیم و تلفیق شعر و موسیقی، فضای معنایی تازه‌ای كه لااقل در زمان ایجاد، در ذهن مردم سابقه نداشت، را به وجود آورد.
در این میان، هنرمندان شاخصی چون محمدرضا شجریان ، شهرام ناظری، پرویز مشكاتیان و دیگرانی كه برخی از ایشان بعدها كانونی به نام «‌چاووش» را بنیاد نهادند، جزو موجدین موسیقی انقلاب _ در ساختار تركیبی سنتی _ به حساب می‌آیند و همان‌ها بودند كه با همكاری یكدیگر بدیع‌ترین تركیبات را در حوزهٔ تعاملی « جامعه _‌انقلاب و موسیقی سنتی » ایجاد كردند.
● روز آمدی
بارزترین خصیصهٔ موسیقی انقلاب ، ایجاد روزآمدی مطابق با خواسته‌های ذوقی و عقیدتی جامعهٔ آن زمان، از طریق آفرینش‌های ملودیك و بهره‌گیر‌ی‌های كلامی بود. گو این كه در میان انبوه آثار تولید شده به هنگام وقوع انقلاب آثاری نیز به چشم می‌خورد كه فارغ از پرداختن به ارزش‌های موسیقایی، تنها به متون انقلابی زمانه توجه داشته است.
حال آن كه یك روز اهداف اساسی انقلاب اسلامی، احیای ارزش‌ها در تمامی ابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بود و از این روی ، احیای «‌ارزش‌های موسیقایی» به عنوان یكی از زیر مجموعه‌های «ارزش‌های فرهنگ» بایستی مورد توجه هنرمندان خالق این گونه آثار قرار می‌گرفت و این در حالی بود كه برخی، با استفاده از ملودی‌های غیرمعمول در آن زمان كه بعضاً شامل انواع موسیقی‌های وارداتی نیز می‌شد، استفادهٔ نا به جا از حجم سازها و افزایش كمّی ساز در اركستر، استفاده‌های غریب از سازهای بادی و مواردی از این دست، در صدد القای مفاهیم انقلابی به مخاطب بودند كه اگرچه در اندك زمانی، كاربرد داشت، اما در نهایت در تعارض با «ارزش‌های اصیل» مورد نظر انقلاب قرار می‌گرفت.
● انقلاب موسیقی!
اگرچه در بحبوحهٔ وقایع انقلاب بسیاری از آثار خلق شده با تفكر ایجاد تغییر در ظواهر موسیقی، به عرصهٔ اجرا می‌رسید، اما بعدها و با گذشت سالیان از آن دوران ثابت شد كه ماندگاری آثار موسیقایی انقلاب بیش از آن كه در گرو پرداخت‌های صوری باشد ، وابسته به آفرینش‌های معنایی متناسب با هنر شرقی است كه خود با الهام از منبع ازلی و ابدی و مدد از او متجلی می‌شود.
● آن چه بر عهدهٔ انقلاب است
این كه در جریان وقایع پیش و پس از انقلاب اسلامی و در یك فاصلهٔ زمانی تعریف شده كه حتی سالیان نخستین جنگ عراق علیه ایران را در بر می‌گرفت، موسیقی‌دانان ما با دل و جان در جهت ارائه تعاریف مناسب از خواسته‌های مردم كوشیدند. (آثاری چون نینوای ۱و۲ از «حسام الدین سراج» و «احمد انوشه» در بدو تشكیل واحد موسیقی حوزه هنری ۶۱-۱۳۶۰با آهنگ و شعر معروف همیشه زمزمهٔ مردم كوچه و بازار «‌گلبرگ سرخ لاله‌ها»‌ در كنار آثار موسیقی فیلم و «سلاح را برگیرید» به خوانندگی « محمدعلی قدمی»‌و… جزو این نمونه‌های می‌باشند) مساله‌ای غیر قابل انكار است.
جریانات انقلاب و جنگ، آمیخته با آواها و نواهایی است كه هنرمندان این سرزمین ، از سر صدق و با بهره‌گیری از خواسته مردم به گوش‌ها رساندند و در جان‌ها ریختند. اما پرداخت به این واقعیت كه طی سالیان پس از انقلاب اسلامی، برخی جریانات كوشیدند تا با ارعاب، تهدید و حتی آزار هنرمندان موسیقی جریان روشنگری خلق را متوقف سازند نیز مساله‌ای است كه عدم پرداختن به آن ، كم لطفی به اهالی موسیقی است.
اكنون سالیان متمادی از انقلاب می‌گذرد و طی این دوران گلایه گذاری‌ها از سوی اهالی موسیقی نسبت به نادیده گرفتن و یا كم لطفی به هنر و شأن آنان ابراز شده است. اما هم اكنون با استحكام پایه‌های انقلاب ضرورت توجه هرچه بیشتر به موسیقی‌دانان به عنوان یكی از اجزای جنبش بیدارگری به چشم می‌خورد . هم اكنون بر مسوولان فرهنگی است كه به عنوان وارثان خدمت، توجه بیشتری را نسبت به شأن و منزلت هنرمندان موسیقی معطوف كنند و حقی را كه آنان به انقلاب دارند، به نوعی ادا نمایند.
● موخره
ایجاد سرفصل موضوعی جدیدی به نام « موسیقی انقلاب»‌ در كلیت موسیقی ایران، مساله‌ای است كه ضرورت آن از دو جنبهٔ كلی حس می‌شود. نخست آن كه به لحاظ بافت به خصوص این گونه موسیقی كه خود موجب جذب مخاطبین فراوان برای این هنر می‌شده است، می‌توان به گونه‌ای برنامه‌ریزی كرد كه ضمن استفاده از تجربیات نخستین و با در نظر داشتن رویكرد « معنوی» به این مقوله، به ساخت آثاری دست یازید كه تعهد موسیقی را نسبت به وقایع اجتماعی و مقولاتی كه این هنر باید در مورد آن‌ها سخنگو باشد، بازنمایی كند. در این راستا فارغ از هرگونه رویكردی می‌توان ضمن دعوت از موسیقی‌دانان پیش كسوت فعال در این عرصه ، مانیفستی را برای طراحی و ساخت آثار موسیقایی این چنینی فراهم نمود.
اما دیگر ضرورت ایجاد چنین سرفصلی، به بازیابی الگوهای مطلوب برای تولید واشاعه موسیقی ایرانی مرتبط با مقولهٔ انقلاب باز می‌گردد. در واقع به جهت آن كه عمده آثار ساخته شده در این ژانر از ذائقهٔ موسیقی‌دانان سنتی سرچشمه می‌گرفت، تولید آثار دارای محتوای انقلابی با رویكرد به موسیقی ایرانی می‌تواند، به بسط و بالیدن موسیقی سنتی ایران نیز منجر شود و در واقع این امر یكی از خدماتی است كه از جانب انقلاب قابل ارائه به موسیقی سنتی ایران به عنوان یكی از شاخصه‌های فرهنگی ماست.

حسین علیشاپور

منبع : پایگاه رسمی انتشارات سوره مهر