فروریختن دیوار کاذب داروهای تقویتی

خانم مسنی است و تنها زندگی می کند. همسرش سال ها پیش فوت کرده و فرزندانش همه در خارج هستند. افسردگی دارد که شاید برای شرایط او دور از انتظار نباشد. از درد زانوها و کمبود انرژی می نالد. توضیح داده ام که بیماری جسمی خاصی ندارد، باید تحت نظر روانپزشک داروهای ضدافسردگی خود را مصرف کند و داروهای پوکی استخوان را هم که روماتولوژیست داده، استفاده کند اما موقع خروج جعبه بزرگی را از کیف درمی آورد و می پرسد؛ «اینها را چه؟» جعبه یی است با رنگ های متنوع حاوی قرص های ویتامین که احتمالاً بچه ها از خارج فرستاده اند.
می گویم؛ «ضرری ندارد.»
قانع نمی شود «اینها تقویتیه دیگه؟»
می گویم؛ «نمی دانم.»
آقای میانسالی است که پارکینسون دارد. حرکاتش همه کند شده و لرزش دارد. داروها را نمی خورد و با هم در این مورد در یک جدال قدیمی هستیم.
می گویم؛ «خب اگر داروهایی را که من می دهم، نمی خورین پس چرا دیگه پیش من میاین؟»
«خب راه نمی تونم برم. تمام بدنم سفت شده. نمی تونم تکون بخورم.»
«خب باید داروها را بخورین.»
«اینها که همه شیمیاییه، معده و روده را داغون می کنه. یک داروی تقویتی ویتامینی چیزی بدید این زانوهام جون بگیره.»
«تقویت نمی دونم چیه.»
برخی بدیهیات هست که ظاهراً همه می دانند اما بارها و بارها باید آنها را تکرار کرد. یکی هم اینکه ویتامین ها موادی هستند که بدن به مقادیر بسیار جزیی به آنها نیاز دارد. مقادیر بسیارجزیی که در بسیاری از رژیم های غذایی وجود دارد. البته کمبود این ویتامین ها ممکن است باعث بیماری های بسیار جدی شود که طبیب باید با همه آنها آشنایی داشته باشد و متاسفانه به رغم این همه ویتامین درمانی بی رویه، هنوز هم گهگاه بیماری های مربوط به ویتامین ها را می بینیم، اما کمبود ویتامین ها بی دلیل و در افراد سالم بدون هیچ زمینه یی پدید نمی آید. باید موارد خاصی مثل سرطان های پیشرفته، الکلیسم یا اعتیاد شدید و سوءتغذیه بسیار شدید یا یکی از بیماری هایی که جذب مواد را از جدار روده مختل می کند، وجود داشته باشد تا کسی مبتلا به بیماری های مربوط به کمبود ویتامین شود. اما نکته اینجاست که کمبود ویتامین ها باعث بیماری می شود اما ازدیاد آنها باعث افزایش قوای جسمی نشده بلکه گاه حتی باعث بیماری می شود و در آخرین تحلیل، کمبود یا ازدیاد ویتامین ها موضوعی است مربوط به حیطه پزشکی و تشخیص های پزشکی و نه مربوط به حیطه سلامت عمومی؛ یعنی به طور کلی نمی توان برای بهبود، بهداشت یا سلامت مردم توصیه به مصرف مکمل های ویتامینی کرد. البته در مواردی خاص نظیر بچه ها و سالمندان، مکمل های خاصی (نه لزوماً ویتامین) ممکن است به صورت عموم توصیه شود. نکته دیگر اینکه ویتامین ها به هیچ وجه جای غذا یعنی پروتئین و کالری را که به مقادیر قابل توجه و روزانه مورد نیاز است، نمی گیرند. با این همه باید دید این مصرف بی رویه و بیش از حد ویتامین ها به صورت داروی تقویتی از چه روست؟
البته در کشور ما با سیستمی که طی سالیان تنیده شده، مهم ترین وسیله ارتباط پزشک و بیمار نسخه است و محتوای نسخه هم اگرچه می شود دستوری یا توصیه یی مکتوب باشد، اما به اصرار و به جد فقط داروست و دارو، یعنی تجویز داروست که این رابطه را (که بالقوه می تواند صرفاً مکالمه یی دوستانه، انسانی و مفید باشد) توجیه می کند. پس تجویز ویتامین گاه حتی نجیبانه تر از تجویزهای دیگری است که بالقوه می توانند عوارض بیشتری داشته باشند اما در نهایت وقتی که طبیب و بیمار درباره عدم لزوم تجویز دارو هیچ گفت وگویی نکرده باشند و فقط دارویی به امید خدا تجویز شده باشد که هیچ اثر مستقیم و ناراحت کننده یی ندارد (اثری که بسیاری از داروهای واقعی دارند) بی تردید این دارو به عنوان دارو جا می افتد و مصرف آن گسترش بیشتری می یابد. از سوی دیگر به نظر می رسد داروی تقویتی مربوط به دوران قدیمی تر پزشکی و تصورات پزشکی باشد؛ زمانی که انسان به صورتی کلی در نظرگاه طب ظاهر می شد، زمانی که طبیب کلیت تن را به یک باره در نظر می آورد و هنوز جغرافیای تن تا این حد به چاقوی مدرن تجزیه طلبی سپرده نشده بود؛ چاقویی که هرچه بیشتر و بیشتر جزییات تن را می کاود و هر قلمرویی را به حاکمی دیگر می سپارد، کلیت انسان را بیشتر و بیشتر به فراموشی می سپارد و در این بین اگرچه امکاناتی برای سیستم های مختلف بدن زیر دستگاه ها و داروهای مختلف پدید می آید، اما «امید» آن کلیت نهایی به شدت مورد نیاز، هرچه بیشتر و بیشتر فرو می میرد. پس اقبال به داروهای تقویتی به نوعی بیانگر نیاز روزافزون به آن چیزی است که طب کهن داشت و طب مدرن با همه پیشرفت هایش ندارد و گاه بی توجهی به واقعیات برشمرده، تجاهل آگاهانه یی است برای فرار از واقعیاتی که طب مدرن پدید آورده است. بیهوده نیست که در بسیاری از موارد این داروها در تقابل با داروهای شیمیایی قرار می گیرند.
اما برای رواج داروهای تقویتی دلایل دیگری نیز می توان برشمرد. در بسیاری از موارد داروهای تقویتی جای خالی چیزهای دیگری را پر می کنند، مثل جعبه های رنگارنگ و زیبایی که از آن سوی آب می آیند تا خاطره محبت مادری را زنده کنند. اگر روزگار فرصت وصال مادر و فرزند را نمی دهد، جعبه یی زیبا آرزوی سلامتی مادر است و چیزی که نشانی از فرزند دارد.
از سوی دیگر از دیدگاه صنعت داروسازی هم تولید و توزیع داروهای تقویتی بسیار آسان تر و ارزان تر از داروهای جدیدی است که هر روز کشف و تولید می شوند. حالا تا امکان تهیه همه آنها فراهم شود بد هم نیست که مردم همین داروهای تقویتی را مصرف کنند، حداقل اگر بیخود تجویز شده باشد، ضرری هم نمی زند،به نظر می رسد زندگی ما دیواری است که بسیاری از خانه های آن را به ناچار آجرهای کاذبی پر کرده اند. چگونه می توانیم این آجرها را با آجرهایی واقعی تعویض کنیم، آن سان که دیوار فرو نریزد؟

دکتر بابک زمانی
متخصص مغز و اعصاب

منبع : روزنامه اعتماد