والدین و آشنایی با علایم بیش فعالی در کودک

از نظر علمی بچه هایی "بیش فعال" محسوب می شوند كه تحرك و ناآرامی زیادی از خود نشان دهند، به نحوی كه عدم تمركز در خصوصیات شخصیتی آنان توجه والدین و معلمان را به خود جلب كند. این قبیل بچه ها معمولاً كنترلی برخواسته های خود ندارند و به عبارتی غریزه ترمز یا بازدارنده آنها بسیار ضعیف است.
همچنین بچه های مبتلا به "ADHD" یا اختلال بیش فعالی در انجام تكالیف درسی خود نیز با مشكل مواجه می شوند، بنابراین اگر قبل از ورود به مدرسه توسط والدین و مربیان به خوبی شناسایی نشوند، اغلب در ردیف بچه های "كندذهن" یا با بهره هوشی پایین قرار می گیرند.
دكتر عاطفه سلطانی فر؛ فوق تخصص روانپزشكی كودك و نوجوان، در مورد اختلال بیش فعالی می گوید: بیش فعالی اختلالی است كه در فرد مبتلا، یك نوع الگوی بی توجهی و بیش فعالی ایجاد می كند، كه البته با توجه به نوع آن شدت و ضعف تحریك پذیری در كودكان متفاوت است.
وی همچنین با اشاره به اینكه این افراد به سه گروه تقسیم می شوند، می افزاید: گروه نخست كه به بیش فعالان تكانشگر معروفند، بچه هایی هستند كه كارهای خطرناك زیادی انجام می دهند و بدون فكر كردن به عواقب كارهای خود عمل می كنند.
دسته دیگر كه "بیش فعالان بی توجه" هستند و تمركز كمی دارند معمولاً با بی دقتی، خواب آلودگی، كسالت و تنبلی مواجه هستند، به همین دلیل تشخیص بیش فعالی در مورد این گروه دیرتر صورت می گیرد.
سلطانی فر از دسته سوم به عنوان بیش فعالان مختلط یاد كرده و می افزاید: افراد مزبور رفتارشان مخلوطی از رفتار دو گروه فوق می باشد.
● نكات تشخیصی اختلال بیش فعالی
این فلویشپ روانپزشكی كودك و نوجوان از كانادا؛ درباره نكات تشخیصی اختلال بیش فعالی تصریح می كند: علایم این اختلال قبل از هفت سالگی شروع می شود. بنابراین سن شروع این اختلال قبل از دوران نوجوانی است.
همچنین باید در دو محیط خانه و مدرسه یا مهد كودك علایم بیش فعالی ظاهر شود. ضمن اینكه علایم در حدی باشد كه موجب اختلال در عملكرد فرد شود،یعنی در عملكرد رفتاری، تحصیلی و اجتماعی وی مشكل ایجاد كند.
● علایم اختلال بیش فعالی
دكتر سلطانی فر معتقد است: كودكان مبتلا به اختلال بیش فعالی مرتب در حال جنب و جوش هستند، مثل اینكه یك موتور درون آنها گذاشته اند كه دایم فعالیت می كنند. از همین رو در مدرسه و سركلاس در جای خود آرام و قرار ندارند، اگر هم در جای خود بنشینند یكسره در حال تكان خوردن هستند.
همچنین این گونه بچه ها معمولاً زیاد صحبت می كنند اغلب دوست دارند از وسایل موجود مثل درخت، میز، حتی كمد و یخچال بالا بروند یا به بازیهای پرسر و صدا بپردازند این بچه ها معمولاً تحریك پذیرند و زود عصبانی می شوند، و حالات هیجانی آنها شدیدتر از بچه های طبیعی است.
سلطانی فر معتقد است: علایم تكانشگری معمولاً همراه با بیش فعالی می باشد. برای نمونه چنین كودكانی یك دفعه وسط خیابان می دوند، یا اینكه با توجه به سوختگی قبلی باز هم با كبریت یا وسایل آتش زا بازی می كنند.
از سوی دیگر آنها اغلب وسط حرف دیگران می پرند، در مورد سؤالات درسی و یا هر سؤالی قبل از تمام شدن سؤال، پاسخ را عنوان می كنند. از آنجایی كه سؤال را به طور كامل گوش نمی دهند یا نمی خوانند معمولاً پاسخی درست و كامل نمی دهند و همچنین نمی توانند در مواقع استمرار توجه، دقت كافی نسبت به مسایل داشته باشند. دكتر سلطانی فر یادآور می شود: كودكان بیش فعال در انجام تكالیف درسی كم حوصله هستند و تكالیف خود را در زمانی طولانی انجام می دهند، چون محركهای محیطی خیلی زود نظر آنها را جلب می كند و حواسشان پرت می شود، به همین دلیل والدین این گونه بچه ها همیشه در زمینه تحصیلی كودك بیش فعال خود با مشكلات زیادی مواجه می شوند.
وی در ادامه می افزاید: كودكان مبتلا به بیش فعالی نمی توانند موقع گوش دادن به صحبت دیگران حواس خود را جمع كنند، در نتیجه دیگران فكر می كنند او اصلاً به حرفشان گوش نمی دهد، حتی در برخی موارد والدین و معلمان احساس می كنند كه چنین كودكانی دچار نقص شنوایی و یا لجبازی هستند و همین برداشت اشتباه نیز منجر به تنبیه كودك می شود.
از آنجایی كه این بچه ها اغلب فراموش كارند، تكالیف خود را از یاد می برند، به همین دلیل همیشه در مدرسه با مشكل مواجه می شوند. نكته قابل توجه آن كه میزان شدت و ضعف علایم همیشه و در همه كودكان مبتلا به بیش فعالی ثابت نیست و در زمانهای گوناگون حاد یا مزمن می شود.
● ملاكهای اولیه تشخیص اختلال بیش فعالی
همین استاد دانشگاه می گوید: حداقل مدت علایم بیش فعالی باید ۶ ماه باشد تا تشخیص قطعی داده شود، البته باید به "درجات غیر انطباقی" باشد یعنی متناسب با سطح رشدی كودك نباشد، چون در چنین مواردی جنب و جوش كودك از همسالانش بیشتر است.
● شیوع اختلال
۳ تا ۵ درصد كودكان سنین قبل از دبستان دچار بیش فعالی هستند، همچنین این اختلال در دوران قبل از بلوغ شایع می باشد و در پسرها ۳ تا ۵ برابر دخترها بیشتر است.
● سبب شناسی ADHD
علت اصلی این اختلال كاملاً مشخص نشده است. اما بررسی ها نشان می دهد عوامل ژنتیكی در بروز این اختلال نقش دارد، چون در دوقلوهای تك تخمكی میزان ابتلای همزمان هر دو قل به اختلال فوق بیشتر از دوقلوهای دوتخمكی است.
این اختلال خانوادگی یا "فملیال" است یعنی اگر بچه ای مبتلا باشد، به طور حتم یكی از والدین او هم چنین اختلالی داشته است كه با تشخیص اختلال بچه او هم متوجه اختلال خود می شود، چون به یاد می آورد در دوران كودكیش او نیز با چنین مسایلی مواجه بوده است.
همچنین بررسیهای انجام شده بر روی عملكرد مغز نشان می دهد، قسمتهایی از مغز این كودكان كه مهار محركهای محیطی را به عهده دارند، كمتر از حد معمول كار می كنند، (قسمتهای پروفرونتال و هسته های قاعده ای مغز).
فرضیاتی هم مطرح شده است كه مواد مكمل خوراكی یا رنگهای افزودنی و قند به عنوان عوامل تشدید كننده این اختلال مطرح شده است. اما شواهد علمی اینكه این مواد در واقع علت تشدید اختلال "بیش فعالی " باشند را تأیید نكرده است.
● سیر و پیش آگاهی اختلال ADHD
به گفته دكتر سلطانی فر، سیر اختلال بیش فعالی متغیر است، درصدی از بچه ها دچار بهبود خود به خودی می شوند كه معمولاً بین ۱۲ تا ۲۰ سالگی است. اما ۱۵ تا ۲۰ درصد این افراد علایم اختلال مزبور را تا دوران بزرگسالی همراه خود دارند كه در چنین شرایطی "اختلال نقص توجه بزرگسالان" محسوب می شود.
● ضرورت درمان اختلال بیش فعالی
ضرورت درمان این اختلال از دو جهت حایز اهمیت است، در مرحله اول به خاطر پیشگیری از عوارضی كه برای كودك مبتلا خواهد داشت و در مرحله دوم، پیشگیری از اختلافات خانوادگی به خصوص روابط والدین و تأثیری كه در وضعیت روحی و روانی آنها به خصوص مادر می گذارد. چون روابط اجتماعی آنها به خاطر بیش فعالی كودكشان كم می شود و خانواده به یك قطب گوشه گیر و منزوی تبدیل خواهد شد.از طرفی نیز پدر به خاطر انتقادهای مكرر و گزارشهای رفتاری بچه، اقدام به تنبیه او می كند. به همین دلیل مادر به دلیل پرخاشگریها و تهاجم های حاكم بر جو خانواده، دچار افسردگی شده و خانواده، به خانواده ای متشنج تبدیل می شود.
● آنها مقصر نیستند
دكتر سلطانی فر سپس تأكید می كند: كودكان مبتلا به اختلال بیش فعالی را نباید در این زمینه مقصر دانست و این والدین واقع نگر و دلسوز هستند كه باید پیگیر درمان آنها باشند. چون مشكلاتی كه این اختلال برای كودك مبتلا به وجود می آورد به مراتب دشوارتر از شرایط ذكر شده است.
این قبیل بچه ها با توجه به داشتن هوش خوب به دلیل بی دقتی و نقص در توجه دچار افت تحصیلی می شود تا جایی كه ممكن است تا پایان كلاس سوم دبستان با معدل خوب پیش بروند، ولی بعد از آن به طور حتم دچار افت تحصیلی می شوند.
به خاطر شیطنت و گرفتاریهایی كه برای خود و دیگران ایجاد می كنند از اعتماد به نفس پایینی برخوردارند و تصویر ذهنی خوبی از خود ندارند.
روابط اجتماعی این بچه ها نمی تواند در حد مطلوب باشد، به این دلیل كه از تحریك پذیری بالایی برخوردارند و در بازیها پرخاشگری می كنند. از همین رو بچه های درس خوان سر به راه با آنها دوست نمی شوند. از همین رو احتمال بزهكاری و مشكلات رفتاری این بچه ها افزایش پیدا می كند. چون بررسی ها نشان می دهد بین ۶۰ تا ۷۰ درصد مبتلایان به اختلال ADHD دچار لجبازی و پرخاشگری هم می شوند.
بنابراین اگر اختلال بیش فعالی كودكان درمان نشود، لجبازی و پرخاشگری كودك روزبه روز شدیدتر می شود تا به حدی می رسد كه در دوران نوجوانی به شخصی بی توجه به قوانین اجتماعی و در نهایت بزهكار تبدیل شود.
● درمان دارویی بیش فعالی
درمان اختلال بیش فعالی دو جنبه دارد، یك سری درمانهای دارویی كه خط اول درمان محسوب می شوند، از این رو بهترین داروهایی كه می توان برای اختلال ADHD تجویز كرد، داروهایی هستند كه سیستم مهاری مغز را فعال می كنند و این داروها شامل داروی " متیل فندیت" یا "ریتالین" و داروی جدیدتری به نام "آتوماكستین" می شود.
● درمانهای غیردارویی
از جمله درمانهای غیردارویی این اختلال آموزش روشهای برخورد والدین با كودك بیش فعال است كه اصطلاحاً "PMT" نامیده می شود. در این روش جلسات گروهی برای والدین كودكان ADHD گذاشته می شود كه والدین با ویژگیهای این اختلال و شیوه های مقابله ای درست با لجبازی و علایم دیگر اختلال آشنا شوند. كما اینكه تحقیقات نشان می دهد "جلسات PMT" بدون درمان دارویی كودك تأثیر چندانی ندارد، چون والدین هر چقدر هم روشهای برخورد با "كودك ADHD" را بدانند بدون كمك دارو كودك مبتلا به بیش فعالی تمركز لازم را كسب نمی كند.
بنابراین "PMT" كمك می كند والدین بتوانند با بچه دچار بیش فعالی كه تحت درمان دارویی است، برخورد صحیح داشته باشند.
● ضرورت روان درمانی
وی می افزاید: از درمانهای غیردارویی دیگر، "روان درمانی" برای كودكان بیش فعال است. چون تعدادی از مبتلایان به " ADHD" یا "بیش فعال" اختلالات دیگری از قبیل افسردگی و اضطرابی مثل وسواس و... را هم تجربه می كنند از همین رو، روان درمانی برای درمان اختلالات همراه، لازم است. ضمن اینكه خانواده درمانی هم توصیه می شود، به این دلیل كه وجود اختلال بیش فعالی مشكلاتی در كل سیستم خانواده به وجود می آورد یا مشكلات موجود در خانواده را تشدید می كند.

منبع : روزنامه قدس