چه چیزی را می توان جانشین نفت ارزان کرد و کی؟

انسان برای هزاران سال از چوب به عنوان تنها منبع انرژی استفاده می كرده است ولی زغال سنگ و انرژی پتانسیل در آب های كنترل شده به تدریج به سبد انرژی انسان افزوده شد. بعد از صنعتی شدن، نفت پدیدار شد و قدرت فراوانی به انسان داد تا از آن طریق خود و اشیای مورد نیاز را جابه جا كند. در مصرف انرژی فسیلی حداقل در بدو امر چیزی به نام نگرانی از ته كشیدن منبع انرژی و یا عواقب استفاده از این منبع فراوان در جامعه انسانی دیده نمی شد. زمانه تغییر كرده است. بهای نفت خام بسیار افزایش یافته و به خاطر مصرف بی رویه مواد نفتی گرمایش جهانی آغاز شده و پوسته های یخی قطبین رو به تحلیل می روند. معلوم نیست كه اگر «انتقال انرژی» دیگری در انتظار باشد به آرامی صورت بگیرد. انتقال آرام انرژی به سه فاكتور بستگی دارد: در چه زمانی جامعه انسانی به حداكثر تولید نفت می رسد؟ آب و هوای كره زمین تا چه حد نسبت به تولید گاز كربنیك حساس است؟ و اینكه انرژی های جایگزین دارای قیمتی معقول خواهند بود؟ به نظر می رسد كه پاسخ به این سئوال ها در محدوده دانش و تكنولوژی می گنجد ولی اینكه جامعه انسانی چگونه به این چرخش در مصرف انرژی واكنش نشان دهد بستگی فراوانی به دنیای سیاست دارد. اجماع نظر در مورد زمان پایان منابع نفتی وجود ندارد. جدل بزرگ در پاسخ به این سئوال نهفته كه چند سال دیگر می توان دوام آورد؟ برای مدت های طولانی تقاضای جهانی برای مصرف نفت رشدی بین یك تا دو درصد داشته است. در حال حاضر در هر ثانیه هزار بشكه نفت از زمین بیرون كشیده می شود و مورد مصرف قرار می گیرد. بدبینان كه عموماً زمین شناسانی هستند كه برای كمپانی های نفتی كار می كنند می گویند كه زمان تمام شدن منابع نفتی خیلی زود فرا می رسد. زمین شناس معروف آمریكایی «كینگ هوبارتز» اولین كسی بود كه در سال ۱۹۵۶ پیش بینی كرد كه مصرف نفت در سال ۱۹۷۰ به حداكثر مقدار خود می رسد. وی با استفاده از اطلاعات مربوط به میزان مصرف و همچنین آهنگ كشف منابع نفتی آنها به این پیش بینی رسیده بود. آن دسته از متخصصینی كه خوش بین ها لقب گرفته اند معتقدند كه برآورد میزان منابع قابل بهره برداری بیش از آنكه به میزان نفت در زیر زمین مربوط باشد به قیمت نفت و همچنین به سیاست ارتباط دارد. آنها همچنین بر این عقیده اند كه نوآوری های تكنولوژیك باعث افزایش میزان تولید نفت می شود. با در نظر گرفتن این نكات آنها معتقدند كه منابع موجود نفتی به خوبی تا میانه قرن بیست و یكم قابل استفاده خواهند بود. این امر به ویژه از آن رو قابل وصول است كه دولت آمریكا تا آن زمان سهم نفت را در سبد انرژی خود تا سطح ۴۰ درصد كاهش خواهد داد. بدیهی است با افزایش توجه نسبت به گرمایش جهانی كاهش مصرف مواد نفتی مورد توجه بیشتر دولت ها قرار خواهد گرفت. اگر حداكثر تولید مواد فسیلی زودتر فرارسد و اگر واكنش ها نسبت به گرمایش جهانی شدت بیشتری یابد تغییر منابع انرژی در دستور كار قرار خواهد گرفت و در آن صورت است كه انواع تكنولوژی های جایگزین می توانند مورد استفاده قرار بگیرند. خورشید به طور مداوم با بیش از ۸۶ هزار تریلون وات زمین را گرم نگه می دارد. این میزان انرژی ۶ هزار و ۶۰۰ بار بیشتر از تمامی انواع انرژی هایی است كه در هر سال در روی كره زمین به مصرف می رسد. منابع باد، توده گیاهی و هسته ای نیز فراوانند. البته منابع انرژی غیرفسیلی هر یك مشكلات خاص خود را دارند. طرفداران استفاده از منابع هسته ای هرگز نتوانسته اند راه حل مناسبی برای مواد زائد رادیواكتیو پیدا كنند. منابع انرژی تجدیدپذیر پراكنده اند و استفاده موثر از آنها برای تولید انرژی فراوان بسیار پرهزینه است. تاكنون از منابع باد در سراسر جهان بیش از ۴۰ میلیارد وات انرژی به دست آمده است. این میزان انرژی هزینه تولیدی برابر با ۵/۴ سنت برای هر كیلووات را به همراه داشته است. اگرچه این به نظر مطلوب می رسد ولی تولید انرژی با منابع تجدیدپذیر سهم ناچیزی از كل تولید انرژی را دارند. در آمریكا تنها ۶ درصد از برق با استفاده از منابع غیرفسیلی تولید می شود. پیش بینی می شود كه سهم باد در تولید برق از ۱۳ ترا وات در حال حاضر به ۳۰ تا ۶۰ ترا وات در میانه قرن بیست و یكم برسد. چه تحولاتی لازم است تا سهم منابع انرژی غیرفسیلی در تولید برق افزایش چشم گیری پیدا كند؟ به نظر می رسد كه افزایش كارایی در تولید انرژی در همه تكنولوژی ها قدم نخست باشد. طی ۳۰ سال گذشته هزینه تولید برق خورشیدی قریب به صد برابر كاهش یافته است ولی به زعم كارشناسان این هزینه می بایست ۱۰۰ برابر دیگر كاهش یابد تا بتواند با منابع تولید برق فسیلی برابری كند. ممكن است پیشرفت ها در زمینه نانوتكنولوژی اجازه تولید نیمه هادی هایی را بدهد كه كارایی جذب و تبدیل انرژی در «كالكتور»های خورشیدی را یك باره افزایش دهد یا اینكه بتواند با كمك آب، گاز كربنیك و نور مواد آلی را بسازد. اینكه این پیشرفت ها چه نقشی در توسعه روش های موثر در تولید انرژی دارند بستگی تام به سیاست اولویت بخشیدن به منابع مختلف انرژی در حال حاضر دارد. این امر همچنین به نوعی نیازمند آگاهی سیاسی در سطح جهانی است.

ریچارد كر ، رابرت سرویس

منبع : روزنامه شرق