سیاستِ سیاسی شدن

سیاست از آن دست معدود مفاهیمی است كه حیطه فراگیری دارد و در واقع در همه جا و همه زمان ها یافت می شود؛ از عرصه تخصصی كه به حوزه فیلسوفان تعلق دارد تا عوام همه و همه آن را به كار می برند.
هر چند كه تعریف دقیقی برای آن ارائه ندهند. فراگیرترین عبارتی كه درباره واژه سیاست مردم به زبان می آورند، این است كه «سیاست، پدر و مادر ندارد». در واقع معنای دقیقی كه می توان از این عبارت مستفاد كرد، دسیسه است. یعنی سیاست به معنای دسیسه كاری. اما وقتی می گوییم «پدر و مادر ندارد» بدترین خصلت را به آن تقدیم كرده ایم: حرام زادگی.
بدین ترتیب مردم از آن انتقام سختی می گیرند. حرام زاده بودن معمولاً در جوامع هیچ نوع مشروعیت و رسمیتی ندارد و مردم وقتی آن را به كار می برند، بدترین نوع تحقیر را رواداشته اند. به عبارتی می گویند هیچ حق و حقوقی ندارد و شایسته هیچ زیستی نیست. اما اگرچه در جوامع بتوان با الصاق صفت حرام زادگی، افرادی را از هستی ساقط كرد اما می بینیم كه همین سیاست درست با هستی خود انسان گره خورده است و گاه آن را در مقام «وجود» او تبیین می كنند.
گاهی چیزهای فاقد محتوا از فرط تكرار، محتوا پیدا می كنند. این تكرارپذیری (iterability)، «چیزها» را واجد محتوا و حتی معنا می كند. به عبارتی فرم ها یا شكل های بی محتوا در اثر تكرارپذیری در آینده محتوا می یابند.
درست به همین دلیل عبارت «سیاست، پدر و مادر ندارد» بعدها واجد محتوا و معنا شد. حضور همه جانبه آن نیز موید این نكته است. همچنین است پند و اندرز یا فرمان پدران و مادران به فرزندان، خصوصاً مواقعی كه حاكمیت ها سختگیرانه كرنش می كنند، مبنی بر این عنوان می شنویم كه «هر كاری می خواهید بكنید اما كاری به سیاست نداشته باشید» یعنی «سیاسی نشوید».
فرزندان صالح اندرز می گیرند كه كاری به آن حرام زاده و نامشروع نداشته باشند. طرفه آنكه از طریق تكرارپذیری «سیاسی نشوید» اتفاقاً ابتدا فقدان چیزی به نام سیاست را یادآور می شود و سپس همه چیزها در پی این نامشروع، سیاسی می شوند یا بهتر سیاسی سازی می شوند (politization). «سیاسی سازی» هم از آن دست مفاهیمی است كه در میان مردم عموماً منفور است. اغلب شكوه می كنند كه «می خواهند همه چیز را سیاسی كنند».
مثلاً چرا باید فوتبال سیاسی شود؟ چرا باید یك مسئله حقوقی، سیاسی شود؟ چرا باید فلان و بهمان سیاسی شود؟ این نكته تداعی كننده این است كه سیاست، چیزها را به ابتذال می كشد اما در میان تمام این شكوه ها، باز هم همه چیز سیاسی می شود.زیرا به رغم آنچه گفته شد، همه چیز سیاسی است؛ بنابر این می توانیم از سیاست سیاسی شدن سخن بگوییم كه تنها در وقت لزوم آن سیاست در معنای فراگیر پتانسیل سیاسی شدن می یابد. شاید این گفته تكرار سخن ارسطو است: «انسان، حیوانی سیاسی است.»

امیرهوشنگ افتخاری راد

منبع : روزنامه شرق