مسیر صعب العبور کارآفرینان

حل مقوله اشتغال زایی یكی از محوری ترین شعارهای دولت دكتر احمدی نژاد به شمار می آید. بر اساس برنامه چهارم توسعه، نرخ بیكاری تا سال پایانی این برنامه باید از نرخ رسمی ۳/۱۲ درصد فعلی به ۴/۸ درصد تقلیل یابد. در همین راستا، وزارت كار و امور اجتماعی ساماندهی قراردادهای موقت كار، اصلاح قانون كار و ایجاد بنگاه های زودبازده اقتصادی را برای حل مشكل بیكاری در دستور كار خود قرار داده است.
● آیین نامه بنگاه های كوچك
آیین نامه اجرایی گسترش بنگاه های كوچك اقتصادی زودبازده و كارآفرین در ۱۲ ماده تنظیم شده است. در ماده یك آیین نامه یاد شده آمده است: هدف از این آیین نامه، سامان دهی فعالیت ها و حمایت های دولت در زمینه گسترش بنگاه های كوچك اقتصادی زودبازده، دستیابی به توزیع عادلانه منابع در مناطق به ویژه مناطق محروم، توزیع عادلانه منابع بین اقشار مختلف به ویژه مردم محروم، افزایش تولید و صادرات غیرنفتی، تقویت تحرك اقتصادی، افزایش كارایی تسهیلات بانكی و تقویت كارآفرینی، اشتغال زایی و افزایش فرصت های شغلی جدید می باشد. در ماده دو و در تعریف بنگاه های كوچك، آورده شده است: تمامی واحدهای تولیدی (كالا و خدمات) كه میزان اشتغال آنها كمتر از ۵۰ نفر باشد، بنگاه كوچك نامیده می شوند. دامنه شمول این آیین نامه نیز تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی است كه در بخش های كشاورزی، صنعت و معدن و خدمات فرهنگی و آموزشی فعالیت دارند. در ماده سه نیز تأكید شده كه بانك ها باید ترتیبی اتخاذ كنند كه در طول سال های برنامه چهارم توسعه حداقل به میزان سهم های تعیین شده در جدول همراه، از منابع اعتباری به طرح های بنگاه های كوچك اختصاص یابد. در تبصره یك ماده سه این آیین نامه هم به نحوه اختصاص اعتبارات این طرح به استان ها اشاره شده و آمده است: سازمان مدیریت و برنامه ریزی و وزارت كار و امور اجتماعی مكلفند با همكاری سایر دستگاه های اجرایی مرتبط، در پانزدهم اسفند ماه هر سال سهمیه اعتباری هر استان برای سال بعد را با توجه به مزیت های اقتصادی، استعدادها و میزان عدم برخورداری و بیكاری استان ها تعیین و ابلاغ كنند.
● یارانه تسهیلات
در ماده پنج آیین نامه اجرایی گسترش بنگاه های كوچك اقتصادی زودبازده و كارآفرین، به یارانه سود و كارمزد تسهیلات طرح های زودبازده اشاره شده است. در دستورالعمل موضوع ماده ۵ این آیین نامه، منظور از طرح زودبازده، طرحی است كه مدت زمان اجرای آن كمتر یا برابر ۲۴ ماه باشد. اولویت های موضوعی این دستورالعمل با توجه به اهداف موضوع ماده یك آیین نامه اجرایی نیز تعاونی بودن، كارآفرینی، سرانه ایجاد اشتغال و سهم آورده متقاضی می باشد. میزان یارانه طرح های زودبازده هم نسبت به نرخ ۱۴ درصد، در بخش كشاورزی تا چهار درصد تسهیلات اعطایی، در بخش صنعت و معدن تا ۵/۳ درصد تسهیلات اعطایی، در بخش خدمات تا ۲ درصد و خدمات آموزشی تا ۴ درصد تسهیلات اعطایی می باشد. به تعاونی بودن طرح نیز یك درصد تسهیلات اعطایی، و كارآفرینی و سرانه ایجاد اشتغال و صادراتی بودن تولیدات تا سه درصد تسهیلات اعطایی، یارانه تعلق می گیرد. همچنین طرح های اقتصادی كه در روستاها و دهستان های نقاط كمتر توسعه یافته اجرا شوند، چهار درصد تسهیلات اعطایی، در مراكز بخش ها و شهرستان های كمتر توسعه یافته سه درصد، مراكز استان های كمتر توسعه یافته یك درصد، در روستاها و دهستان های غیر شهرستان های مركز استان در مناطق برخوردار دو درصد، در بخش ها و شهرستان های مناطق برخوردار غیر از شهرستان های مركز استان یك درصد و در روستاها و دهستان های شهرستان های مراكز استان یك درصد یارانه تعلق می گیرد. گفتنی است، به ازای هر ۱۰ درصد افزایش در میزان آورده، متقاضی از یك درصد افزایش یارانه حداكثر تا ۳ درصد برخوردار خواهد شد.
● مراحل و شرایط اخذ وام
آقای اكبرنیا، كارشناس وزارت كار و امور اجتماعی در مورد مراحل و چگونگی تصویب یك طرح اقتصادی برای معرفی به بانك عامل جهت اخذ وام، میگوید: افرادی كه طرح زودبازده اشتغال زایی داشته باشند، باید ابتدا طرح خود را به تصویب دستگاه اجرایی مربوط رسانده و مجوز اجرای آن را بگیرند. برای مثال، اگر طرح صنعتی باشد، به وزارت صنایع و معادن و اگر طرح كشاورزی باشد، به وزارت جهاد كشاورزی باید مراجعه شود. سپس این مراكز طرح را به كار گروه اشتغال و سرمایه گذاری استان كه دبیرخانه آن در ادارات كل كار و امور اجتماعی استان ها می باشد، ارجاع می دهند. در صورتی كه طرح در این مراكز هم تصویب و تأیید شود، از طرف آنها به بانك عامل برای گرفتن وام معرفی می شوند. وی می افزاید: مهم ترین دلیل تصویب طرح در این مراكز، اقتصادی بودن آن است. در واقع، طرح باید زودبازده و اشتغال زا باشد. اكبرنیا، حداكثر مبلغ تسهیلات برای این نوع طرح ها را ۱۰ میلیارد ریال اعلام می كند.
● عملكرد استان ها
معاون برنامه ریزی منابع انسانی وزارت كار و امور اجتماعی با بیان اینكه بانك های استان قزوین تاكنون بیشترین مبلغ قرارداد را برای گسترش بنگاه های كوچك اقتصادی زودبازده و كارآفرین منعقد كرده اند، می گوید: در استان قزوین از دو هزار و ۷۸۲ طرح ارایه شده با تعهد ایجاد ۱۷ هزار و ۲۳۴ شغل، بانك ها برای یك هزار و ۱۵۲ طرح كه با آنها قرارداد منعقد كرده اند، ۲۹/۷۶۲ هزار میلیارد ریال اعتبار در نظر گرفته اند. جواد فرشباف می افزاید: بیشترین تسهیلات تاكنون در خراسان رضوی پرداخت شده است، به طوری كه از مجموع شش هزار و ۲۵۶ طرح با تعهد ۴۱ هزار و ۱۱۵ شغل ارایه شده در این استان، تاكنون برای دو هزار و ۴۳۵ طرح با نظام بانكی قرارداد منعقد شده است. وی با اشاره به جزییات آمار عملكرد استان ها از ابتدای اسفند ۸۴ تا پایان مرداد ۸۵، می گوید: تاكنون استان فارس كمترین تسهیلات را در اجرای دستورالعمل گسترش بنگاه های كوچك اقتصادی زودبازده و كارآفرین پرداخت كرده است. در این استان از ۱۲ هزار و ۳۹ طرح ارایه شده، یك هزار و ۲۳ طرح به مرحله عقد قرارداد رسیده است. بانك ها نیز در اجرای آیین نامه گسترش بنگاه های كوچك و زودبازده و كارآفرین، ۱۱۵ هزار و ۱۵۳ طرح ارایه كرده اند كه ۱۰۰ هزار و ۹۸۲ طرح تأیید شده است. در مجموع نیز بالغ بر ۲۲۶ هزار و ۴۲۵ میلیارد ریال اعتبار در سال های ۸۴ و ۸۵ برای گسترش بنگاه های كوچك اقتصادی زودبازده و كارآفرین تخصیص یافته است. به گزارش خبرنگار <اقتصاد ایران>، تا تیرماه امسال جمعاً ۱۹۱هزار طرح از ۳۰ استان كشور به وزارت كار و امور اجتماعی ارسال شده است. اما طبق آمار سیستم بانكی تنها حدود یك هفتم (۲۹ هزار و ۲۸۹ طرح) از طرح های یاد شده پذیرش شده اند. به علاوه، تنها به ۵/۲ درصد طرح ها تسهیلات پرداخت شده است.
● مشكلات بنگاه ها
یكی از دریافت كنندگان تسهیلات طرح بنگاه های اقتصادی زودبازده از عملكرد بانك ها در روند بررسی طرح ها و پرداخت تسهیلات انتقاد كرده و می گوید: آشنا نبودن دستگاه های اجرایی با قوانین و دستورالعملهای مربوط به این طرح، طولانی شدن روند بررسی طرح ها از سوی بانك ها، مشكلات مربوط به قبول وثیقه از سوی بانك ها و كند بودن پرداخت تسهیلات، از مهم ترین موانع تأمین اعتبار طرح های زودبازده است. وی می افزاید: در ابتدا گفتند بازپرداخت تسهیلات تا دو سال تنفس دارد.
من هم با این دید جلو آمدم، اما اخیراً این زمان به سه ماه كاهش یافته است. از سوی دیگر، برای تأمین وثیقه درخواستی بانك، سند خانه ای كه ۳۰ میلیون تومان قیمت دارد را به رهن گذاشته ام، اما ارزیاب بانك روی این خانه شش میلیون تومان قیمت گذاشته است. لذا از من خواسته اند تا برای وثیقه وام مورد نیاز، اسناد دیگری را ارایه دهم كه از عهده من خارج است. اما رییس یكی از شعب بانك ملی استان تهران درباره وظیفه بانك ها و روند اجرای این طرح، می گوید: بانك ها پس از معرفی طرح های بنگاه های اقتصادی كوچك و زودبازده، بر اساس مقررات و ضوابط مربوط و حداكثر ظرف مدت ۴۵ روز بعد از تكمیل پرونده و ارایه كلیه مدارك لازم توسط متقاضیان، نسبت به بررسی طرح از لحاظ فنی، مالی و اقتصادی اقدام می كند. بهبهانی زاده مشكل طرح های بنگاه های كوچك و زودبازده را طولانی شدن روند بررسی طرح ها در بانك و قبول وثیقه های سنگین از سوی بانك نمی داند و معتقد است تعداد زیادی از طرح های پیشنهادی توجیه اقتصادی قابل قبولی برای بانك ندارند. به همین دلیل روند بررسی طرح ها در بانك طولانی شده و بانك در دادن وام به طرح ها دچار تردید می شود.
دكتر صادق بختیاری، معاون برنامه ریزی و سیاست گذاری اشتغال وزارت كار و امور اجتماعی، ریشه و مبنای تسهیلات اشتغال زایی را قانون برنامه سوم توسعه دانسته و میگوید: تمام كشورهایی كه با مشكل اشتغال روبه رو بوده اند، همگی برای حل مشكلات خود به سمت بنگاه های اقتصادی زودبازده رفته اند. طرح های كوتاه مدت بنگاه های اقتصادی می تواند پلی برای دستیابی به طرح های دیر بازده اقتصادی باشد. در حال حاضر با شرایط اقتصاد كشور، ایجاد اینگونه بنگاه های اقتصادی می تواند نقش بسزایی در افزایش اشتغال زایی در كشور داشته باشد.
دكتر كاظم علمی، كارشناس اقتصادی هم معتقد است كه بانك ها باید آمادگی داشته باشند تا هم كار كارشناسی دقیق بر روی طرح ها انجام دهند و هم به سرعت تسهیلات را پرداخت كنند. همچنین بدنه بانكی باید ساختار نظارتی قوی تری داشته باشد تا این تسهیلات نصیب بخش تولید شود. به اعتقاد وی، بانك های خصوصی می توانند به بهبود این امر كمك كنند.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران