شیرین، بی‌شرط چاقو!

فرض كنید یك تابستان بدون طالبی، گرمك، خربزه و هندوانه داشته باشید؛ حتی تصورش هم یك تابستان بی‌مزه را به یاد آدم می‌آورد. حتی شب چله بدون هندوانه هم خیلی شب چله نیست.
استفاده از این نعمت‌های بی‌نظیر خداوندی در زندگی‌مان آن‌قدر معمولی است كه گرچه از نام آنها در ادبیات و ضرب‌المثل‌هایمان فراوان استفاده شده اما پرداختن به آنها ـ آن هم به صورت یك موضوع مجزا ـ برایمان عجیب است.
● مسافری از هند
هندوانه در مناطق استوایی نیمه گرم و معتدل كشت می‌شود. آن را اول هندی‌ها و ژاپنی‌ها كشت كردند، بعد مردم سایر كشورها.
عده‌ای معتقدند این گیاه از هند وارد ایران شده و به همین دلیل هم (هندوانه) نامیده می‌شود.
تركیب غذایی آن شامل كالری، ویتامین‌های A، B۱، B۲، PP، كلسیم، آهن، فسفر، منیزیم، گوگرد، سدیم، چربی، قند، سلولز و... می‌شود.
در كشورمان هندوانه نوبرانه از مشهد می‌آید، در مردادماه هندوانه جوین سبزوار بازار را پر می‌كند، آخرهای تابستان هندوانه همدان می‌آید و هندوانه شب چله محصول شهرهای دزفول، میناب و اطراف بندرعباس است.
اینكه هندوانه از كجا می‌آید خیلی مهم است؛ مهم از این جهت كه فاصله منطقه تولیدكننده (مبدا) تا بازار فروش (مقصد) در تعیین قیمت آن خیلی مؤثر است چون كرایه كامیون یا وانت و میزان مصرف بنزین و گازوئیل حرف اول را در بالا و پایین بودن قیمت این محصول می‌زند. البته نوع بذر و خاك یك منطقه نیز چون در كیفیت آن دخیل است، در تعیین قیمت نقش دارد ولی مسئله اصلی همان قضیه كرایه حمل‌و‌نقل است.
در مورد سایر صیفی‌جات از جمله طالبی، گرمك، خربزه و... هم دقیقا این مسئله صادق است.
● ترش و شیرین
طالبی، گرمك، خربزه و هندوانه را باید در جای خنك نگه دارید تا گرما، آن را ترش یا فاسد نكند.
نگهداری این نوع صیفی‌جات در فریزر گرچه ظاهر و خواصش را حفظ خواهد كرد، اما كاملا طعم و مزه و بوی آن را از بین خواهد برد.
هندوانه بریده شده را می‌توانید تا ۵ روز سالم در یخچال نگه دارید ولی بعد از ۵ روز از درون شروع به پوك شدن می‌كند.
گاهی می‌شود كه هندوانه یا طالبی و گرمكی كه خریداری كرده‌اید، از بی‌قندی مزه كدو می‌دهد؛ به جای دور انداختن آن می‌توانید تبدیل به احسنش كنید؛ مثلا آب هندوانه را بگیرید و با كمی شكر، شربت طبیعی و پرخاصیتی درست كنید یا طالبی و گرمك را با كمی شكر و یخ داخل مخلوط‌كن بریزید و یك فالوده خوشمزه درست كنید.
برای شیرین شدن آب هندوانه می‌توانید از عسل استفاده كنید. تركیب عسل و هندوانه خیلی مفید و مطبوع است.
پوست هندوانه خواص بسیاری دارد و كلی ویتامین درون خود جای داده ولی در حالت عادی، خوردنش ممكن نیست. شما می‌توانید با پوست هندوانه مربا درست كنید و این‌طوری، هم یك مربای شیرین و خوشمزه برای صبحانه داشته باشید و هم آن ویتامین‌ها را به بدنتان برسانید.
اگر انواع تخمه‌های شور مغازه‌ها را نمی‌پسندید و برای سلامتی‌تان مضر می‌دانید، می‌توانید با جمع‌كردن تخم‌های طالبی و خربزه آنها را پس از شستن و خشك كردن در آفتاب با كمی نمك بو بدهید.
اگر خربزه یا طالبی خود را در جایی مثل حیاط خلوت نگه می‌دارید و می‌دانید كه در آن محوطه مارمولك رفت و آمد می‌كند، حتما طالبی یا خربزه خود را درون یك سبد حصیری قرار دهید كه در داشته باشد (به هیچ‌وجه آن را داخل كیسه نایلون قرار ندهید چون به خاطر عرق كردن كیسه نایلونی سریع فاسد می‌شود) چون در غیر این‌صورت مارمولك‌ها كه عاشق طالبی و خربزه هستند با ایجاد سوراخ‌هایی روی پوست آن علاوه بر خوردن، بقیه قسمت‌هایش را هم سمی می‌كنند.
● انواع هندوانه از لحاظ بذر
در حال حاضر دو نوع هندوانه را می‌توانید در بازار پیدا كنید:
▪ هندوانه‌های گرد راه‌راه
▪ هندوانه‌های بیضی شكل سفید (هر چه آفتاب كمتری به آن تابیده باشد پوست سبزتری دارد). بذر نوع اول (راه‌راه) را از آرژانتین وارد كرده‌اند. هر یك كیلو از این نوع بذر ۵۰ هزار تومان قیمت دارد و در صورت كاشت ۱۰ تن محصول می‌دهد. این نوع هندوانه پوست كلفتی دارد و تخم ریز. اما بذر نوع دوم (بیضی شكل) كه به بذر مكه‌ای مشهور است، كیلویی ۵۰۰ هزار تومان قیمت دارد و در صورت كاشت هر یك كیلو از آن، ۵۰ تن محصول به دست خواهد آمد. پوست هندوانه‌های بیضی شكل، سفید و نازك است و تخم درشتی دارد.
البته خاك هم در میزان و كیفیت محصول نقش بسیار مهمی دارد.نوع خاصی از هندوانه كه در قدیم خیلی كشت می‌شد و امروز خیلی كمتر كاشته می‌شود، هندوانه دیم (محبوبی) است. این نوع هندوانه نسبت به انواع دیگر، شیرینی و قرمزی چندانی ندارد ولی تخم‌هایش فوق‌العاده درشت و پرمغز است و آن را فقط به خاطر همان تخم‌هایش می‌كارند؛ یعنی پس از برداشت، هندوانه‌ها را زیر آفتاب خشك می‌كنند، بعد آنها را چوب می‌زنند و تخم‌هایشان را جدا می‌كنند و به صورت عمده به خواربارفروشی‌ها می‌فروشند و گاهی صادر می‌‌كنند.
تخمه ژاپنی كه از مغازه خریداری می‌كنیم، دو نوع است؛ نوع اول كمی ریزتر است كه تخم هندوانه‌ای است كه چون قبلا محل كشتش روستای «جابان» در دماوند بوده به (تخمه جابونی) معروف است و نوع درشت‌تر تخمه ژاپنی، از تخم هندوانه‌ای است كه بذر آن از ژاپن آمده است اما به اشتباه هر دو نوع این تخمه‌ها را تخمه ژاپنی می‌نامند.
● كود شیمیایی
امروزه به خاك جالیز هندوانه‌های در حال رشد (چه راه‌راه، چه بیضی شكل) هم در كشت طبیعی و هم در كشت گلخانه‌ای كود شیمیایی اضافه می‌كنند. اما خیالتان راحت، این كوددهی در موقع مناسب و زیرنظر كارشناسان كشاورزی و زراعت صورت می‌گیرد به طوری كه این مواد شیمیایی، تركیبات ژنتیك هندوانه را تغییر نمی‌‌دهد و به بدن ضرر نمی‌رساند؛ تنها هندوانه‌ها را دور از آفت نگه می‌دارد و درشت‌ترشان می‌كند. البته باید بدانید درشتی یا كوچكی آنها هیچ تاثیری در شیرین بودن یا نبودن آن ندارد.
● هندوانه از واقعیت تا شایعه
امروزه هندوانه را مانند بسیاری از صیفی‌جات به صورت گلخانه‌ای هم تولید می‌كنند. در واقع زندگی‌های امروزی و مسائل مربوط به جمعیت و زراعت، چنین ضرورتی را ایجاب می‌كند. پرورش طبیعی این صیفی با نوع گلخانه‌ای آن تفاوت‌هایی دارد كه به آن اشاره می‌كنیم.
هندوانه طبیعی به دلیل اینكه آفتاب می‌خورد، پوستش رنگ می‌اندازد و از سبزی به زردی و گاهی به سفیدی مایل می‌شود. در اثر تابش آفتاب مواد هندوانه قند بیشتری تولید می‌كند و شیرین‌تر می‌شود اما نوع گلخانه‌ای آن (چه راه‌راه، چه بیضی شكل) دارای گوشتی فوق‌العاده قرمز و آبدار است اما شیرینی هندوانه طبیعی را ندارد.
حتما این توصیه را زیاد شنیده‌اید كه «موقع خرید هندوانه، آن را بغل گوشتان نگه دارید و چند ضربه آرام به آن بزنید؛ اگر صدای دهل داد، شیرین است». این روش فقط در مورد هندوانه‌های طبیعی جواب می‌دهد ولی در مورد هندوانه‌های گلخانه‌ای این‌طور نیست؛ یعنی ممكن است بعد از زدن ضربه به هندوانه گلخانه‌ای صدای دهل بشنوید و وقتی آن را به خانه بردید و پاره كردید، گوشت آن را سرخ سرخ ببینید ولی هندوانه شیرین نباشد و كلی دمغ می‌شوید. البته در بعضی گلخانه‌ها با استفاده از نور مصنوعی سعی می‌كنند هندوانه‌های شیرین‌تری تولید كنند.
برای خرید یك هندوانه شیرین بهتر است یا به جناب هندوانه‌فروش اطمینان كنید و انتخاب را به او بسپارید یا در شناخت رنگ پوست هندوانه، كمرنگی و پررنگی آن و در تشخیص نوع گلخانه‌ای و طبیعی، یك كارشناس خبره شوید كه البته این كار به این راحتی‌ها میسر نمی‌شود و خود هندوانه‌فروش‌ها هم گاهی در این مورد اشتباه می‌كنند.
امروزه به خاك جالیز هندوانه‌های در حال رشد (چه راه‌راه، چه بیضی شكل) هم در كشت طبیعی و هم در كشت گلخانه‌ای كود شیمیایی اضافه می‌كنند. اما خیالتان راحت، این كوددهی در موقع مناسب و زیرنظر كارشناسان كشاورزی و زراعت صورت می‌گیرد به طوری كه این مواد شیمیایی، تركیبات ژنتیك هندوانه را تغییر نمی‌‌دهد و به بدن ضرر نمی‌رساند؛ تنها هندوانه‌ها را دور از آفت نگه می‌دارد و درشت‌ترشان می‌كند. البته باید بدانید درشتی یا كوچكی آنها هیچ تاثیری در شیرین بودن یا نبودن آن ندارد.
طالبی و گرمك زودتر از خربزه عمل می‌آیند و تركیب غذایی هر دویشان فوق‌العاده شبیه به هم است؛ هر دو دارای پروتئین، چربی، قند، كلسیم، آهن، پتاسیم، ویتامین و مقدار كمی مواد نشاسته‌ای و سلولز هستند، اما تفاوت‌هایی با یكدیگر دارند.طالبی خط‌های سبز دارد و پوستش زبر است. گرمك پوست صافی دارد و كف‌اش تخت است و در ضمن خط هم ندارد.
طالبی نوبر از اهواز می‌آید كه البته بذرش ساوه‌ای است، بعد طالبی ورامین به بازار می‌آید، بعد طالبی ساوه و دست آخر هم طالبی كاشان. اما گرمك كمی متفاوت است؛ اول از جنوب می‌آید ولی بعد، از گرگان و آخر هم از كاشان. طالبی هر چه پوست زبرتر و وزن سنگین‌تری داشته باشد شیرین‌تر است اما شیرینی گرمك را فقط از وزنش می‌توانید بفهمید.
● هندوانه‌های گوشه‌دار
حدود ۲۰ سال پیش ژاپنی‌ها برای تسریع در صادرات و بسته‌بندی راحت هندوانه شروع به اصلاح ژنتیكی این محصول كردند و با ایجاد تغییرات هورمونی، اول هندوانه‌های چهارگوش پرورش دادند و بعد هندوانه‌های سفید، زرد و نارنجی؛ آن هم بدون تخم.
یك سال و نیم پیش هم یك گروه از جوانان فارغ‌التحصیل كشاورزی، باغبانی و زراعت كشورمان همین كار را آغاز كردند و با استفاده از روش‌های تست هورمونی و اصلاح ژنتیك، هندوانه‌هایی با رنگ‌های متفاوت و به شكل چهارگوش تولید كردند؛ اما فقط در حد یك كار آزمایشگاهی خیالتان راحت!هنوز هندوانه‌های دستكاری شده ژنتیك حتی در خود ژاپن و كشورهای اروپایی به صورت عمومی و بدون برچسب به بازار عرضه نمی‌شود، چه برسد به ایران كه مردم این‌قدر به سلامت غذا، میوه، سبزی، آشامیدنی و... كه مصرف می‌كنند حساسند.
اگر در آینـده قرار باشد این هندوانه‌‌های ژنتیكی وارد بازار شود، مطمئن باشید خبرش دنیا را خواهد گرفت.
● خربزه هم آبه هم نون
خربزه گیاهی یكساله است كه در انواع و اقسام مختلف و با رنگ‌ پوست‌های زرد، سفید و سبز در مناطق مختلف جهان می‌روید. در كشور خودمان هم خربزه‌های مناطق مختلف، تفاوت‌های زیادی با هم دارند؛ مثلا خربزه شیراز صاف است و پوستی زردرنگ دارد و البته فوق‌العاده شیرین است؛ خربزه گرمسار تپل و درشت است؛ خربزه مشهدی پوست زبری دارد و سبز راه راه است و گوشتش هم سفت است؛ خربزه گرگان در دو نوع آتشی و دست‌لمبو، كوچك و گرد است با گوشتی بسیار نرم.
در ضمن دارای شیرینی زیاد و عطری بسیار خوش است. حتما زیاد شنیده‌اید كه «فكر نان باش كه خربزه آب است» ولی واقعیت این است كه به خاطر تركیبات غذایی، خربزه به غیر از آب، غذا هم محسوب می‌شود. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «خربزه هم خوراك است هم نوشیدنی؛ مثانه را شست‌وشو می‌دهد، ادرار را زیاد می‌كند و سنگ مثانه را آب می‌كند»؛ خربزه هم مانند طالبی هر چه پوستش زبرتر باشد شیرین‌تر است.
بعضی‌ها برای خرید خربزه شست خود را روی قسمت بالایی كله آن محكم فشار می‌دهند؛ اگر فرورفت، آن را نشانه شیرین بودن خربزه می‌دانند. اما جدا توصیه می‌كنیم این روش را جلوی چشم جناب خربزه‌فروش به كار نبرید، چون خربزه‌ها را لك كرده و روند فاسد شدنشان را تسریع می‌كند. نوع خاصی از خربزه را هم كه شیرین نیست فقط برای تخمش می‌كارند (بیشتر در استان سمنان) و این نوع تخم خربزه بو داده شده در بازار كیلویی ۲۵۰۰تومان فروخته می‌شود.
● طالبی بخور لاغر شی
هندوانه نفخ‌آور است و دیرهضم، پس بهتر است همراه با غذا مصرف شود و البته شكستن چند دانه از تخم‌های هندوانه‌ای كه نوش جانش كرده‌اید، نفخ آن را از بین می‌برد.
هندوانه مسكن التهاب روده و معده، رافع عطش و پایین آورنده فشارخون است، شیر مادران را در دوران شیردهی زیاد می‌كند و تقویت‌كننده دستگاه گوارش است.
تخم هندوانه علاوه بر از بین بردن نفخ، در درمان سوزش ادرار، زخم مثانه و زخم معده هم مفید است.
آب هندوانه همراه با خاكشیر، شربت خنكی است كه برای پایین آوردن تب معجزه می‌كند.
آب هنداونه برای كم كردن التهاب‌های پوستی مثل آفتاب‌‌سوختگی هم مؤثر است همچنین برای كم كردن خارش و سوزش ناشی از بثورات پوستی هم تأثیر زیادی دارد.
گرمك اشتهاآور است و برای همین بهتر است قبل از غذا مصرف شود.
خوردن گرمك باعث طراوت پوست می‌شود و ماسك آن ضدكك و مك و لكه‌های سیاه پوست است.
گرمك موجب رفع عطش و تشنگی می‌شود و برای رفع یرقان و یبوست بسیار مفید است.
طالبی به علت داشتن پتاسیم و عطر مطبوع، تقویت‌کننده قلب است، عروق را باز می‌كند و برای ورم روده مفید است. همچنین خوردن طالبی برای افراد صفرایی مزاج و مبتلایان به نقرس و رماتیسم مؤثر است. در ضمن بهتر است طالبی را هم قبل از غذا مصرف كنید.
خربزه به دلیل داشتن سلولز زیاد، دفع مواد زاید از روده‌ها را آسان می‌كند؛ برای همین بهتر است بعد از غذا مصرف شود.
خربزه در درمان دردهای چشم، ورم‌های پوستی و دفع سنگ مثانه بسیار سودمند است.
قند خربزه خیلی بالاست ولی طالبی و گرمك قند كمتری دارند و برای افراد مبتلا به دیابت مناسب‌‌ هستند .
اگر می‌خواهید شاداب و سالم باشید، پوست شفاف و با طراوت داشته باشید، وزنتان اضافه نشود و تازه لاغر هم بشوید، یك وعده غذایی خود را نان و طالبی یا نان و گرمك قرار دهید.
اگر تخم خربزه، طالبی یا هندوانه را با آب‌لیمو و نمك آغشته كنید و در ماهیتابه داغ تفت دهید، یكی از سالم‌ترین و خوش‌خوراك‌ترین تنقلات مورد علاقه بچه‌ها را در خانه تهیه كرده‌اید!

انوشه میرمرعشی

منبع : روزنامه همشهری