مسواک

در دستورات اسلامی به یکی از مسائلی که اهمیت بسیاری داده شده است رعایت نظافت دهان و دندان است که از نظر بهداشت فردی و از نظر مسائل اجتماعی بسیار مؤثر است.
رسول اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) فرمود:
یک نماز که قلبش مسواک کرده باشی بهتر از هفتاد و پنج نماز است که قبل از آن مسواک نکرده باشی.
(صلاهٌٔ عَلٰی اِثْرِ السِّواک اَفْضَلُ من خَمْسٍ وَسَبْعِینَ صَلٰاهٌٔ بِغَیْرِ السِّواٰک)
از امام صادق (علیه‌السلام) :
هنگامی که شب برای عبادت برخاستی مسواک کن زیرا فرشته‌ای می‌آید و در هنگام عبادت دهانش را بر دهان تو می‌نهد و هیچ حرفی از دهنت خارج نمی‌شود مگر اینکه آن را به آسمان می‌برد، پس بهتر است که نفست و گفتارت خوشبو باشد.
در کتاب مصباح‌الشریعه از امام صادق (علیه‌السلام) روایت شده که رسول اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) فرمود: ”مسواک موجب پاکی دهان و جلب رضایت پروردگار است.“
یکی از سنت‌های مؤکّد رسول اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) که آن حضرت آن را ترک نمی‌کرد، مسواک کردن است.
و چنانچه کسی در این مورد بیندیشد در می‌یابد که فواید ظاهری و باطنی آن بسیار و غیرقابل شمارش است.
”با این همه یک انسان بصیر توجه دارد که مسواک کردن امری ظاهری و در راستای اصلاح جسم است“ و همچنانکه ”مسواک می‌کند“ و آلودگی‌های دندانش را بدین‌وسیله می‌زداید آلودگی‌هایی را که در اثر گناهان در قلبش پدید آمده، بوسیلهٔ تضرع و خشوع و شب زنده‌داری و طلب مغفرت در شبانگاهان زایل می‌کند و ظاهر و باطن را از کدورت مخالفت و ارتکاب محرمات پاک می‌کند.
زیرا پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) مسواک را به‌عنوان یک مثال برای بیداردلان مطرح نموده و آن مثال این است خدای تعالی دندان‌ها را به‌عنوان وسیله و آلت جویدن و سبب اشتهاء به غذا و یار معده در هضم غذا در دهان قرار داده و آنها را از ماده‌ای صاف و شفاف خلق کرده که با جویدن غذا آلوده می‌شوند و بوی دهان تغییر می‌یابد و باعث فساد می‌شود.
هنگامی که مؤمن زیرک تیزهوش با آن چوب لطیف (اشاره به مسواک‌های زمان پیامبر است که از چوب نرمی که از درخت مخصوصی به نام درخت اراک به دست می‌آمده استفاده می‌کرده‌اند و هم اکنون نیز از آن نوع درخت در عربستان یافت می‌شود.) مسواک می‌کند و آن چوب نرم را بر آن مادهٔ شفاف می‌کشد، تغییری که در اثر خوردن غذا در آن ایجاد شده زائل می‌شود و شفافیت خود را باز می‌یابد.
قلب انسان را نیز پاک و صاف آفریده و غذایش را فکر و یاد و ترس از خود و بزرگداشت خودش مقرر کرده و هنگامی که قلب با غفلت از یاد او کدر و مشوب می‌شود، باید آن را با سنگ توجه صیقل داده با آب انابه شستشو کرد تا حالت اولیه و شفافیت سابقش را باز یابد.
قرآن مجید می‌فرماید:
به درستی که خدا توبه‌کنندگان و پاکیزگان را دوست دارد.
(اِنَّ اللهَ یُحِبُّ التَّوابینَ وَ یُحِبُّ المُتَطَهِّرینَ) (سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۲۲)
و پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) در ظاهر دستور به مسواک کردن دندان‌ها فرموده و در واقع معنی مشابهش را ”که همان شستشوی باطن است“ منظور داشته، اما کسی که کاروان فکرش در منزلگاه عبرت توقف کرده باشد و بتواند این معانی و امثال را در اصل و فرع استخراج کند خداوند چشمه‌هایی از حکمت به رویش می‌گشاید، و آنچه که بیشتر است از فضل خدا است، و خدا اجر نیکوکاران را ضایع نمی‌کند. (پایان نقل از مصباح‌الشریعه، ص ۱۲۳)
”در شرع مقدس اسلام آنچه که می‌تواندانسان را از حالت طهارت خارج کند بر دو قسمت است.“
”اول نجاست‌های ظاهری که در اصطلاح فقه خبث نامیده می‌شود و راه پاک شدن از آنها همان است که در بحث مطهرات رساله‌های عملیه بیان شده“.
”دوم نجاست‌های باطنی که در اصطلاح فقه حدث نامیده می‌شود البته با دید دقیق نمی‌توان حدث را نجاست نامید بلکه حدث تنها یک حالت روانی ایجاد می‌کند که آمادگی عبادت و مناجات را از انسان می‌گیرد.“
”بنابراین پاک‌کننده‌ها باید بر دو قسم باشند“
”۱) پاک‌کننده از خبث که مقداری از آن ذکر شد و قسمتی از آن در بحث استحمام خواهد آمد.“
”۲) پاک‌کنندهٔ از حدث.“
”آنچه که می‌توان حدث را از وجود یک انسان رفع کند و به او آمادگی عبادت دهد سه چیز است که عبارتند از وضو، غسل و تیمّم.“