آدام اسمیت مبلغ اخلاق منافع شخصی

آدام اسمیت بی‌نظیرترین شمایل مقدس لیبرال‌هاست؛ اما هنوز بیش از ۲۰۰ سال بعد از مرگش پدر علم اقتصاد نامشخص مانده است. آثار او با وجود طرح‌های گویایی از جمله «دست نامرئی بازار» مهلت زیادی را برای تفسیر کردن باز می‌گذارد.
آدام اسمیت در سال‌های پایانی عمرش بازرس ویژه گمرگات اسکاتلند بود. فیلسوف اخلاق در انجام وظایفش و در خدمت به خوبی عمل کرد، به این معنا که او برای مبارزه با قاچاقچیان لاشه کشتی‌های به جا مانده در ساحل را برای مقامات نظامی بازسازی کرد.
اگر او در‌حال‌حاضر زنده می‌بود، به خوبی می‌توانست با بازرسان مالیاتی و پرتال سرمایه‌های متواری در لیشتن‌اشتاین را تعقیب کند (اشاره به موضوع رسوایی مالی که چندی پیش در لیشتن‌اشتاین اتفاق افتاد).
اگر دفاع از ایده بازار آزاد علیه مداخله دولت باشد به درستی آدام اسمیت معروف‌ترین شاهد اصلی است. او به عنوان بنیانگذار علم اقتصاد و لیبرالیسم سیاسی اعتبار دارد. طرح او از «دست نامرئی» دلیل بی‌نظیری است که به حرمت مکانیسم بازار اگر هر کسی به دنبال منافع خود باشد وضعیت همه مطلوب خواهد شد.
محاسبات اقتصادی اسمیت در نگاه اول به نظر به عنوان محاسبات سرد و بی‌روح یک انسان خردمند می‌آید. او در اثر خود به نام «رفاه ملت‌ها» می‌نویسد: ما وعده‌های غذایی‌مان را از رفاه قصاب، نانوا و نوشابه‌ساز انتظار نداریم، بلکه از دقت آنها به علاقه خاص‌شان انتظار داریم. «ما به عشق انسانی آنها برنمی‌گردیم، بلکه به عشق خود برمی‌گردیم و هرگز با آنها از نیازهای مخصوص خودمان صحبت نمی‌کنیم، بلکه از منافع آنها صحبت می‌کنیم.» سرانجام «دست نامرئی بازار» تمامی توجهات جداگانه را جمع می‌کند و از آن رفاه خارق‌العاده جمعی را تولید می‌کند.
این توجیه اخلاقی یک سیاست که بازار را به جریان آزاد وامی‌گذارد تا به امروز باعث عکس‌العمل‌های شدیدی شده است. یوزف استیگ‌ لیتس «Joseph Stiglitz» ریاست سابق مالی بانک مرکزی و بعدها منتقد معروف بازار در گاردین در مقاله‌‌ای راجع به دانیل کانه‌من، Daniel Kaneman و ورنون اسمیت Vernon Smith که برای انتظارات رادیکال بازار موفق به دریافت جایزه نوبل شده‌اند، می‌نویسد: «دست نامرئی آدام اسمیت نامرئی است؛ چون اصلا وجود ندارد.»
از طرف دیگر آدام اسمیت جلوه هر تصویر لیبرالی محسوب می‌شود. معروفیت موسسه آدام اسمیت در لندن به دلیل «رهبری نوآوری سیاست اقتصادی – اجتماعی بازار آزاد» در انگلستان است. این موسسه در ۲۰ سال اخیر موفق به خصوصی کردن شرکت‌های دولتی شده است و توانسته است رقابت بیشتری را مثلا در بخش خدمات درمانی دولتی ایجاد کند.
آدام اسمیت در سال ۱۷۲۳ متولد شد، پدر او افسر گمرکات (و به روایت دیگری دارنده شرکت ساختمانی) و مادر او دختر یکی از ملاکین کرکالدی اسکاتلند بود. او استاد فلسفه اخلاق در گلاسکو بود. اسمیت با فیلسوف اسکاتلندی دیوید هیوم David Hume دوست بود و همچنین با اقتصاددان فرانسوی فرانچو گوئزنای Francois Quesnay مکاتبه می‌کرد. آثار اصلی او «نظریه احساسات اخلاقی» ۱۷۵۹ و «رفاه ملت‌ها» ۱۷۷۶ بود که به عنوان سنگ بنای اقتصاد سیاسی کلاسیک‌ها اعتبار دارد. او در ۱۷ جولای ۱۷۹۰ در ادینبورگ درگذشت.
این یکی از چندین تضادی است که در اثر او وجود دارد. البته نظریه اقتصادی او پایان یافته است، ولی جزئیات آن به لحاظ منطقی تا به‌انتها فکر نشده است. او اساسی را خلق کرد که بتواند اصلا درباره نظریه اقتصادی اختلاف‌نظر وجود داشته باشد.
به‌این دلیل اثر اسمیت مورد پسند نیست. انقلاب صنعتی پیروزی‌اش را برای اولین‌بار در جزیره انگلیس آغاز کرد.
فصل اول اثر وی به‌نام «رفاه ملت‌ها» به ‌منافع تقسیم‌کار اختصاص دارد. اسمیت در این اثر نوشت که کار ثروت اجتماعی را تولید می‌کند ولی سرمایه به‌‌منظور این‌که کار بتواند سالانه ثروت بیشتری را تولید کند، تلاش می‌کند. بنابراین باید رشد اقتصادی از جمع سرمایه سپاسگزار باشد. کار و سرمایه هر دو برای ایجاد رفاه عمل می‌کنند.
آدام اسمیت از طرفی هنوز تا به امروز محرک اختلاف نظرها است، ولی از طرف دیگر شخصیت مثبت سمبلیکی است که برای عموم و اکثریت جامعه قابلیت دارد؛ به‌حدی که دیگر اشراف‌زادگان دارای نقش عمده‌ای نیستند. به‌این دلیل مناسب است که در مرکز ادینبورگ پایتخت اسکاتلند مجسمه‌ای از آدام اسمیت را بنا کنند.
● اسمیت الگویی برای بیل گیتس
بیل گیتس موسس مایکروسافت درنظر دارد بخش عظیمی از دارایی‌اش را برای اهداف و امور خیریه اهدا کند.
در همایش اقتصاد جهانی که در داووس سوئیس در ژانویه برپا شد، بیل گیتس استناد به این‌گفته آدام اسمیت کرد؛ «اقتصاددانان موافق سرمایه‌داری خلاق» و «مخالف سرمایه‌داری نامحدود» هستند، چون سرمایه‌داری خلاق در خدمت عموم و مورد تایید همگان است.
گوردون براون Gordon Brown نخست وزیر انگلیس که مانند آدام اسمیت اهل شهر بندری کرکالدی است، در سخنانش اغلب استناد به اقتصاددانان بزرگ می‌کند. براون هم درپی پیشنهاد مروین کینگ Mervin King رییس بانک مرکزی موافقت خود را اعلام کرد که اسکناس ۲۰ پوندی انگلیس را با عکسی از اسمیت چاپ کند و بدین‌ ترتیب برای اولین‌بار اسکناسی را با تصویر یک اسکاتلندی و غیر انگلیسی تزیین کنند.
مردم واقفند که اسمیت در انگلیس و فرانسه احساس ناراحتی می‌کرد. او همواره برای ایجاد رابطه عمیق‌تری با مادرش تلاش می‌کرد. او نمونه کاملی از یک پروفسور دستپاچه و حواس پرت بود.
اسمیت مجرد ماند و به‌ بعضی از بیماری‌ها مبتلا شد. به‌علاوه اطلاع چندانی راجع به زندگی خصوصی اسمیت نیست؛ چون اسمیت در روزهای پیری همه مدارکی را که برای منتشر کردن کامل نبودند، درحضور یکی از دوستانش سوزاند.
اسمیت در درجه اول به‌عنوان یک روشنفکر شناخته شد. البته به صورت دیگری تا فرانچو گوئزنای زمین‌دار Francois Guesnay، وی قبل از آدام اسمیت ایده بازار آزاد را مطرح کرده بود و دیوید ریکاردو معامله‌گر بورس ۵۰ سال بعد در مبارزات سیاسی قوانین غله انگلیس مداخله کرد. آدام اسمیت شخصا علاقه مادی به اعمال سرمایه‌داری نداشت. ولی او بود که اساس مهم ایده را برای سرمایه‌داری خلق و صادر کرد.

منبع: مجله مدیران (مرکز تحقیقات اقتصادی آلمان)
نویسنده آروید کایزر
مترجم: محبوبه رمضانی

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد