ارمنستان سرگردان

جمهوری ارمنستان با ۲۹۸۰۰ کیلومتر مربع مساحت، کوچک ترین جمهوری اتحاد جماهیر شوروی سابق محسوب می شود که از جنوب با جمهوری اسلامی ایران، از جنوب غربی با جمهوری خود مختار نخجوان، از غرب با ترکیه، از شمال با گرجستان و از شرق با جمهوری آذربایجان مرز مشترک دارد. در این بین به نظر می رسد در میان همسایگان ارمنستان، کشور ایران بهترین گزینه برای ایروان باشد؛ زیرا ارمنی ها با آذربایجان در خصوص مساله ناگورنو قره باغ مشکل دارند و این امر به بزرگ ترین مساله و چالش سیاست خارجی ارمنستان در سال های پس از استقلال مبدل شده است. به نحوی که امروزه شناخت سیاست خارجی ارمنستان بدون شناخت دقیق بحران قره باغ امکان پذیر نیست. در سوی دیگر، کشور ترکیه قرار دارد که از سال ۱۹۹۱ میلادی که ارمنستان استقلال خود را از شوروی سابق اعلام کرد، هیچ نوع مناسبات دیپلماتیکی میان دو کشور برقرار نبوده است. علاوه بر این در سال ۱۹۹۳ میلادی ترکیه مرز خود با ارمنستان را به نشانه هم پیمانی با آذربایجان بر سر منطقه ناگورنو قره باغ بست. در آن زمان بستن مرز از سوی ترکیه، شرایط سختی را به ارمنستان تحمیل کرد. در این بین تنها نقطه عطف روابط دو کشور را باید در سفر عبدالله گل، رئیس جمهور ترکیه به ایروان جست وجو کرد که به بهانه تماشای بازی فوتبال تیم های ملی دو کشور انجام شد. اگر چه سفر رئیس جمهور ترکیه به ارمنستان از اهمیت زیادی برخوردار بود، اما باید توجه داشت که برای حل مشکلات دیرینه دو کشور اصلاً کفایت نمی کرد و به همین سبب نیز نباید انتظار اتفاق خارق العاده ای در روابط آنکارا و ایروان داشت. ضمن آنکه هرگونه بهبود روابط ارمنستان و ترکیه می تواند خشم مقامات آذربایجان را برانگیزد و سطح روابط باکو آنکارا را تنزل دهد.
همسایه دیگر ارمنستان، کشور گرجستان است که از سال ۲۰۰۳ و پس از وقوع انقلاب رنگی تا کنون، همواره درگیر مشکلات و معضلات خاص خود بوده است؛ بالطبع چنین کشور بی ثباتی که هر چند وقت یک بار درگیر منازعات داخلی و خارجی می شود، نمی تواند شریک مطمئنی برای ارمنستان در منطقه تلقی شود. بدین ترتیب روابط دوجانبه خصمانه و نه چندان پایدار ارمنستان با کشورهای همسایه، موجب شده که ایروان عملاً از چرخه همکاری های منطقه ای نیز خارج بماند. بر این اساس جمهوری آذربایجان، گرجستان و ترکیه که پیش از این به واسطه احداث خط لوله باکو- تفلیس، جیهان، از حیث تجاری و استراتژیک به هم متصل شده بودند، تلاش دارند با احداث راه آهنی که ارمنستان را دور می زند، کشورهای خود را به یکدیگر متصل کنند. این راه آهن که ارتباطات سه کشور آذربایجان، گرجستان و ترکیه را با یکدیگر مستحکم تر می کند، موجبات انزوای بیشتر ارمنستان را نیز فراهم خواهد ساخت و به همین سبب نیز اسباب نگرانی ایروان را فراهم کرده است.
در این بین مناسبات ایران و ارمنستان که از پیشینه طولانی تاریخی برخوردار است بی تردید کم حاشیه ترین روابط ارمنستان با همسایگان خود است. از سوی دیگر روابط ایران با ارمنستان نیز کم حاشیه ترین روابط دیپلماتیک با کشورهای جنوب قفقاز است. بر این اساس دو کشور در چارچوب خط مشی تعریف شده و با لحاظ منافع متقابل، از کمترین تنش و نشیب و فراز در مناسبات دوجانبه برخوردار بوده اند. به خصوص در شرایطی که ارمنستان در میان مرزهای بسته ترکیه، مناقشه با آذربایجان و بی ثباتی های گرجستان محصور مانده است، ایران و ارمنستان نه تنها هیچ مشکل تاریخی با یکدیگر ندارند، بلکه اشتراکات فراوان فرهنگی نیز آنان را به هم پیوند داده است. در واقع برخلاف برخی از مواردی که کشورهای همسایه از مشکلات به ارث مانده از گذشته رنج می برند، مرز ایران و ارمنستان در دوران سال های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، عملاً به ممر حیات ایروان مبدل شده است.
از این رو به رغم آنکه ارمنستان بنا به ملاحظات جغرافیایی و تاریخی، چاره ای جز برقراری روابط مستحکم با ایران و روسیه ندارد، با این حال گاهی ایروان در سیاست خارجی خود دچار سرگردانی هایی نیز می شود. این سرگردانی ها را می توان در مواضع این کشور در خصوص نزدیکی به غرب یا حضور در برنامه ها و مانورهای نظامی ناتو مشاهده کرد. در این بین، ارمنستان باید موقعیت خود و منطقه خود را در نظر گیرد؛ زیرا عملاً در منطقه پیچیده ای قرار دارد که مناسباتی مفید با ایران و روابطی بسیار نزدیک با روسیه دارد. بی تردید چرخش ارمنی ها به سوی ناتو، روابط این کشور را با ایران و روسیه خراب می کند. در واقع گرایش ارمنستان به ناتو نه تنها امنیت این کشور را افزایش نمی دهد، بلکه عملاً ایروان را از شرکای مطمئنی نظیر ایران و روسیه نیز دور نگه می دارد. در عین حال علاوه بر نیازهای اقتصادی، ایران به عنوان یکی از بانفوذترین کشورها در جهان اسلام نیز برای ارمنستان اهمیت فراوانی دارد و ایروان می داند که با وجود تمایل به غرب، با توجه به اهمیت استراتژیک ایران باید موضعی متعادل را در برابر تهران حفظ کند. به هر روی علاوه بر ارمنستان، در ایران نیز باید گسترش روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با ایروان به یکی از اولویت های سیاست خارجی مبدل گردد، چنانکه این امر همواره طی سال های گذشته به انحای مختلف پیگیری شده است. به نحوی که در سال ۲۰۰۵ میلادی ارزش تجارت ارمنستان با ایران برابر با ۱۰۵ میلیون دلار بود و در سال ۲۰۰۶ میلادی ارزش تجارت دوجانبه به ۲۰۰ میلیون دلار رسید. بر این اساس، سران دو کشور در نظر دارند با از میان برداشتن موانع تجارت دوجانبه، حجم تجارت را به یک میلیارد دلار در هر سال برسانند. علاوه بر این تا کنون پیشرفت های مناسبی در راستای اجرای توافق های فی مابین حاصل شده است که از جمله می توان به احداث خط لوله انتقال گاز ایران به ارمنستان و احداث دو خط انتقال برق و احداث نیروگاه بادی از سوی ایران در ارمنستان، افزایش مبادلات مرزی، عضویت ارمنستان در کریدور شمال جنوب و بهره برداری متقابل از سرزمین های یکدیگر برای ترانزیت کالا اشاره کرد. همچنین توسعه همکاری در زمینه های کشاورزی، شیلات، دامپروری، بانکی و سرمایه گذاری، ارتباطات و مخابرات، فیبر نوری و رومینگ تلفن همراه، توسعه همکاری فرهنگی، علمی و آموزش، از دیگر توافقات طرفین است که پیشرفت های خوبی داشته است.
به طور کلی ایران در زمینه صادرات گاز و برخی کالاهای صنعتی و غذایی و حتی ساخت نیروگاه و خطوط ریلی با ارمنستان همکاری دارد و بسیاری از نیازهای این کشور را تامین می کند. علاوه بر این طرح های مهمی در دستور کار روابط دو کشور قرار دارد که از جمله می توان به توافق در خصوص احداث نیروگاه برق آبی ارس، بررسی امکان برقراری ارتباط مستقیم ریلی میان دو کشور، مذاکرات اولیه و تشکیل کمیته سه جانبه برای بررسی زمینه احداث پالایشگاه در ارمنستان با مشارکت سه کشور ایران، روسیه و ارمنستان، سرمایه گذاری مشترک بین آژانس توسعه اقتصادی در ارمنستان و سازمان توسعه سرمایه گذاری های فنی و اقتصادی ایران، تاسیس کنسولگری های مختلف در قلمرو دو کشور، گسترش فعالیت های بانکی بین بانک های مرکزی ایران و ارمنستان و تاسیس مرکز تجاری ایران در ارمنستان با مشارکت بخش خصوصی، اشاره کرد.
در مجموع باید عنوان کرد که طی سال های گذشته، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال ارمنستان، پیوسته سیاست مصالحه، تعادل و آشتی جویی بوده است و تهران تلاش کرده تا در سیاستگذاری های خود، سیاست متوازن سازی و خط و مشی حل وفصل اختلافات کشورهای همجوار را دنبال کند که موضوع قره باغ از جمله آنهاست. بر این اساس تحکیم مناسبات ایران و ارمنستان علاوه بر این که در چارچوب هماوردی قدرت های بین المللی و منطقه ای در قفقاز جنوبی قابل ارزیابی است، مسبوق به سوابق تاریخی، فرهنگی و منافع دوجانبه اقتصادی نیز می باشد. به همین سبب همکاری های ایران و ارمنستان، نه تنها رشته های تقویت دوستی بین دو ملت را مستحکم تر می کند، بلکه توسعه همکاری های دوجانبه به برقراری صلح و امنیت منطقه نیز یاری خواهد رساند.

منبع : روزنامه جوان