غم عشق ـ قسمت دوم

حدیث کنز مخفی سندی که به معصوم برسد ندارد و ابن عربی هم به این دارد اما میگوید کشفاً صحیح است و حدیثی معروف در میان عرفاست.نقل می کنند که حضرت داوود(ع) به حضرت حق عرضه داشت :برای چه خلق کردی؟ندا امد :من گنجی پنهان بودم دوست داشتم شناخته شوم پس خلق را افریدم .مرحوم شاه آبادی از این حدیث ۶ نکته اساسی را استنباط می کند. و در این جا به نکاتی از این حدیث اشاره می کنیم
ـ نکته اول:
محبت خدا یعنی چه؟ اگر بگوییم خدا دوست دارد یا خداوند لذت می برد حرفی صحیح است؟ ابن سینا به این مضمون می فرماید بزرگترین بهجت برای ذات موجود اول است که ذات خود را ادراک می کند و شاید بعضی از مردم جاهل بپندارند که چون فرشتگان غذا نمی خورند و...... از لذات جهان محرومند و انسان از این جهت سعادتمندتر است ونمی دانند که هر موجودی لذت خاص خود را دارد.ان غذایی که حشرات مانند سوسک می خورند و از ان لذت می برند مورد تنفر انسان است، نوری که موجب شادی همه می شود جغد را محزون می کند. لذت از ادراک حاصل می شود و اصلاً خود ادراک است ان هم ادراک ملایمت مثلاً دیدن زیبایی،بو&#۶۵۱۶۳;یدن عطر و لمس کردن لطافت و...... پس ادراک کمالی موجود،موجب لذت بردن می شود.انسان همین که به کمالات خودش توجه می کند لذت می برد(البته باید بدون خودبینی باشد). انسان تا زمانی که در عالم ماده است و از قید ماده رها نشده ادراکاتش نسبت به وقتی که از ماده رها می شود خیلی ضعیف تر است(مگر اینکه مانند عرفا در این دنیا از حجاب ماده رها شود یا بمیرد و از ماده رها گردد)مثلاً کسی که مال یتیم می خورد همین الان اتش به جانش می ریزد ولی حجاب ماده موجب می شود سوزش ان را نفهمد و چه بسا از خوردن ان غذا لذت هم ببرد ولی وقتی مرد سوزش را می یابد و ان هم چه سوزشی و همینطور در مورد انسان بهشتی که شاید بعدها بیشتر به ان پرداختیم.پس ملا&#۶۵۱۶۳;ک چون ماده ندارند هم ادراک قوی تر دارند و هم کمالات بیشتر پس با ادراک ذات خود لذت می برند ان هم لذتی مافوق تصور بشر مادی و دنیا پرست.هر چه درجات ملا&#۶۵۱۶۳;ک بالاتر باشد مثلاً از مقربین باشد کمالات او بیشتر،ابتهاج و لذت او بیشتر ولی ما لذت را بیشتر راجع به امور مادی به کار می بریم لذا برای ملا&#۶۵۱۶۳;ک بگوییم ابتهاج دارند. درموردحق تعالی نیزچون ذات اقدسش کامل ترین است وکمالات همه ازاوست و اوکمال بی نهایت و دارای کمال،جمال و بهاء است.
ذاتش برای ذاتش اعظم عاشق ومعشوق است ولی چون رعایت ادب مع الله اقتضا می کند ما هر نامی را برای اوبکارنبریم واسما&#۶۵۱۶۳;ی راکه درشرع امده درموردش به کاربریم(به اصطلاح اسماء خداوند توقیفی است)نمی توانیم به خداوند بگوییم یا لاذّ و یا ملذّ یعنی لذت برنده اما در دعای جوشن کبیر فقره ۶۵ داریم اللهم انی اسالک یا مرتاح،مرتاح از روح گرفته شده به معنی نشاط و ابتهاج،و یا در دعای ماه مبارک رمضان داریم اللهم غیر سوء حالنا بحسن حالک.علامه حسن زاده می فرمایند: این حسن حال همان چیزی است که ابن سینا می گوید: جلیل ترین مبتهج و لذت برنده همان موجود اول است. نباید لذت عرفا را با لذت خود مقایسه کنیم لذت انها مافوق تصور ماست و اگر دیدیم انها از ذرات دون دنیوی ابراز تنفر می کنند انها را با خود مقایسه نکنیم (کار پاکان را قیاس از خود نگیر) انها توانستند که از حجاب ماده رها شوند و....... امام سجاد(ع) در مناجات خمس عشرة از لذتی که از غیر ذکر خدا برده شود استغفار می کند.
ـ نکته دوم: منشأ ظهور عالم حرکت حبّی است
حرکت انواع مختلفی دارد (مثلاً حرکت مکانی،حرکت کمّی مانند رشد،حرکت کیفی تبدیل سبزی سیب به زردی و حرکت تکاملی مانند نطفه به جنین)و.... در عرفان بیشتر به حرکت حبّی پرداخته می شود حرکتی که منشأ ان حبّ است مثلاً شما برای اینکه دوست داشتید در مجلس اهل بیت باشید این حبّ موجب شد که از خانه تا این جا حرکت مکانی داشته باشید حق تعالی هم در خلقت عالم حرکت حبّی داشته.بزرگان فرموده اند لولا العشق العالی لا نطمس السافل اگر عشق عالی و عشق خداوند وعالم بالا نبود پایینی ها نابود بودند و گفته شده اگر محبت روی زمین نباشد زمین اهلش را فرو می برد
ـ نکته سوم: اولین مخلوق محبت است
اولین صادر از خداوند محبت است.حضرت علامه حسن زاده در کتاب سرح العیون می فرمایند: بعضی از ارباب معرفت گفته اند اولین صادر،محب است و این کلامی است در غایت اتقان و محکم&#۶۱۴۷۱;
ـ نکته چهارم: غایت خلقت
حق تعالی حکیم است وکار بیهوده نمی کند وما هم بیهوده افریده نشدیم و ازمخلوقات هم سودی نمی برد زیرا او خودش کمال بی نهایت است وکمال همه ازاوست و این که گفته شده او افرید تا بربندگان جود کند هم درست نیست زیرا عالی اراده سافل نمی کند که درحکمت متعالیه موردبحث قرارگرفته شده. بلکه اوخلق کرد تا شناخته شود، صدرالمتألهین وبرخی ازحکمای بزرگ ازاین حدیث نتیجه می گیرند که غایت خلقت پیدایش انسان عارف است یعنی کسی که خدا را بشناسد.
ملاصدرا در تفسیرآیه نورمی گوید:ثابت شده انسان عارف وکامل غایت ایجاد افلاک وعناصرومرکبات است وشاهد روایت زیبایی می اورد: لولاک لماخلقت الافلاک، ای پیامبراگر تونبودی افلاک راخلق نمی کردم&#۶۱۴۷۱; زیرا عرفان کامل پیامبراکرم و۱۳ معصوم دیگرهستند.

محمد هادی توکلی