بحران آب در جهان و عواقب ناشی از آن

همانگونه كه تنفس هوا امری بدیهی است مصرف آب هم نیاز حیاتی است . سابقا تصور می شد منابع آب نامحدودند ، اما امروزه حتی كشورهای پیشرفته ، محدودیت منابع آبی را درك نموده اند. آب كیمیاترین منابع موجود در جهان است و از اساسی ترین الزامات فعالیتهای بشری محسوب می شود و اهمیت زیست محیطی آن را نمی توان نادیده انگاشت. متاسفانه فعالیت های بشری موجبات تنزل كمی و كیفی منابع آب را فراهم ساخته است. پیش بینی های تكان دهنده به مدد آمار، وضعیت منابع آب جهان را بسیار مخاطره آمیز نشان می دهد . سیاره زمین ( سیاره آب منظومه شمسی ) با كمبود آب روبرو شده است .فعالیتهای مخرب و استفاده نا كار آمد منابع آب و در كنار آن افزایش جمعیت و افزایش تقاضای آب منابع آب را در چند دهه اخیر به شدت محدود نموده است.سازمان ملل اظهار می دارد كمبود منابع آب سبب كاهش زمین های كشاورزی گردیده است و تولید مواد غذایی در دهه های اخیر به شدت مخاطره آمیزمی نماید .كمبود منابع آب به عنوان تهدیدی جدی برای حیات بشر مطرح است . تغییرات آب و هوایی و كاهش جنگل های بارانی ، كاهش ضخامت لایه ازن همه و همه كمبود آب را تشدید می كنند.كمبود آب اثرات جانبی و غیر مستقیم نیز دارد.نظیرافزایش فقر و گرسنگی ، تخریب اكوسیستم ، بیابان زایی ، تغییرات آب و هوا و حتی صلح جهانی را مورد تهدید قرار می دهد . جهان امروز می بایستی با مشاركت دولت ها و بخش خصوصی در یافتن یك راه حل فوری و اضطراری برای پاسخگویی به بحران آب قدم های جدی تری بردارد.بررسی آماری میزان مصرف آب ، وضعیت آب در جهان را روشن تر می سازد. به طور میانگین در سطح جهانی آب شرب و بهداشت ۱۰ درصد مصارف را تشكیل می دهند و فعالیتهای صنعتی ، تفریحی و تجاری و سایر حدود ۲۰ درصد و كشاورزی به تنهایی ۷۰ درصد منابع آب را مصرف می نماید . در برخی از كشورها به ویژه كشورهای آفریقایی در مناطق صحرایی و ساحل آفریقا ۹۰ درصد منابع آب صرف كشاورزی می گردد.
_ شناسایی نقاط كم آب جهان
توزیع مناسب آب در گستره جهان غیر یكنواخت و ناهمگون است . ۲/۳ جمعیت جهان در نقاطی ساكن هستند كه تنها ۱/۳ بارش های سالانه را دارند ( آسیا ). در عوض نقاط پر آب جهان نظیر رودخانه آمازون و كنگو تراكم جمعیت كمتری دارند. بسیاری از نقاط پرتراكم جمعیت نظیر مدیترانه ، خاورمیانه ، هندوستان و چین با كمبود جدی آب در دهه های آتی روبرو خواهند بود. حتی برخی از نقاط قاره آمریكا به ویژه در نقاط جنوب غربی و مركزی در برابر مخاطرات كم آبی آسیب پذیر می نمایند. از جمله خشكسالی كالیفرنیا در دهه های اخیر مؤید این نظر می باشد.پیش بینی خشكسالیهای آتی به دلیل تغییرات غیر قابل پیش بینی آب و هوا بسیار دشوار است. بسیاری از دانشمندان معتقدند توزیع آب جهانی تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی قرار دارد. در عین حال بخارات آب حاصل از زمینهای كشاورزی به نقاط دیگر هدایت می شوند. براساس برنامه زیست محیطی سازمان ملل پدیده ال نینو كه از گرم شدن آب اقیانوس آرام آغاز می گردد خود معلول گرم شدن كره زمین می باشد. پدیده آل نینوكه با بروز سیلابهای شدید و خشكسالی های متناوب همراه است تهدید بالقوه ای برای كشاورزی محسوب میشود . به علاوه دمای فوق العاده زمین میزان تبخیر آب و كاهش رطوبت خاك را سبب می شوند. گسترش بیابان ها در آفریقا و دیگر نقاط جهان از عوارض پدیده ال نینو می باشد. تقریباً ۱۰۰ كشور جهان در حال حاضر با گسترش بیابانها مواجه هستند . درواقع بر اساس مطالعات سازمان ملل ۹۰۰ میلیون انسان در حال حاضر در نقاطی ساكن هستند كه با خطر تغییر آب و هوا و گسترش بیابان روبرو می باشند.
_ وضعیت كشاورزی در شرایط بحران آب
محدودیت منابع آب اولین مانع گسترش و توسعه تولیدات كشاورزی در چند دهه آینده خواهد بود. تكنولوژی انقلاب سبز تولید محصولات كشاورزی را افزایش داده و سبب شده بازدهی زمین های كشاورزی با آبیاری مصنوعی ۵ بار بیشتر از زمین های كشت دیم می باشد.امروزه ۴۵ درصد مواد غذایی جهان از زمین های كشاورزی با آبیاری تامین می گردد. با افزایش جمعیت انتظار می رود تولید این میزان به ۷۰ درصد افزایش یابد. افزایش تولید محصولات كشاورزی فشار مضاعفی را بر منابع آب جهان وارد می نماید. كشاورزی با آبیاری یا كشت دیم كدامیك با توجه به محدودیت منابع آب گزینه بهتری است . به هر حال به دلایل اكولوژیكی كشت دیم مناسب تر است . توسعه زمین های دیم تا زمانی كه به زمین های جنگلی و جلگه ها تجاوز می نمایند و باعث تغییرات رفتار زیست محیطی و كاهش تنوع زیستی می گردند ، مخاطره آمیز به نظر می رسد. در حال حاضر در جهان غذای كافی برای همه انسان ها موجود است . مهم ترین دلایل گرسنگی ، معضلات اقتصادی ، اجتماعی و. سیاسی می باشند.مردم فقیر كه فاقد شغل و زمین برای كشت هستند ، در آمد كافی برای تهیه غذا در اختیار ندارند گر چه تراكم جمعیت باعث تنزل كیفیت زیست محیطی می گردد. اما الگوهای نادرست مصرف در كشورهای صنعتی و پیشرفته باعث تشدید بحران آب و كاهش مواد غذایی در نقاط تشدید بحران آب و كاهش مواد غذایی در نقاط دیگر جهان می گردد. كمبود مواد غذایی در كشورهایی كه با نرخ رشد بالا جمعیت روبرو هستند كاملاً محسوس است . از طرفی بروز خشكسالی ها ، معضلات اجتماعی ، تورم و كساد اقتصادی نیز وضعیت این كشورها را آسیب پذیر می نماید. وضعیت این كشورها به گونه ای است كه با میلیون ها آواره ( در واقع آواره های زیست محیطی ) روبرو هستند كه به ناچار سرزمین های خود را ترك می كنند و بالقوه موازنه زیست محیطی را در كشور میزبان به مخاطره می اندازند.
_ الگوهای نادرست مصرف
بحران های اجتماعی و اقتصادی كمبود آب را تشدید می نمایند . در حال حاضر ۴/۱ میلیارد انسان از دسترسی به آب سالم محرومند و در عین حال نیمی از جمعیت جهان از فقدان تاسیسات بهداشتی ( فاضلاب ) در رنج هستند. در عین حال توسعه تاسیسات جدید با توجه به روند رو به رشد جمعیت پاسخگو نیست. تامین آب شرب سالم و ایجاد تاسیسات بهداشتی تصفیه فاضلاب برای سال ۲۰۲۵ به عنوان یك وظیفه اساسی و یكی از اركان توسعه پایدار برای ۵ میلیارد انسان كه ظرف ۲۵ سال آینده به جمعیت جهان افزوده خواهند شد، مطرح می باشد.در حالی كه توسعه صنعتی و ارتقاء استانداردهای زندگی الگوی مصرف آب در قرن ۲۰ را به دو برابر افزایش داده است .
_ توزیع عادلانه آب
توسعه شهر نشینی به ویژه در كشورهای در حال توسعه تقاضای آب را در همه بخش های مصرف اعم ازكشاورزی ، شرب و صنعت افزایش داده است . بر اساس مطالعات ، كشورهای در حال توسعه به علت افزایش الگوی مصرف خانگی باعث كاهش آب مورد نیاز كشاورزی گردیده اند. به علاوه كمبود آب در نقاط
شهری و حاشیه آنها از نظر اقتصادی تامین آب را با مشكلاتی روبرو ساخته است .در حال حاضر بیش از ۳/۱ میلیارد انسان در فقر كامل زندگی می كنند و سرانه درآمد كمتر از ۱ دلار در روز دارند و ۲ میلیارد انسان دیگر تنها اندكی وضع بهتری از ۳/۱ میلیارد انسان فقیر را دارا هستند.
پاسخ رسمی به بحران آب جهان
سازمان ملل و بانك جهانی بر پایه مطالعات انجام شده و شناسایی وضعیت موجود استراتژی هایی را برای مقابله با بحران آب تنظیم نموده اند.یافته های آنان نشان می دهد كه با توسعه استحصال آب و اصلاح توزیع آب می توان كارایی سیستم ها را تا ۷۰ درصد افزایش داد. در حال حاضر راندمان سیستم ها ۴۵ درصد می باشد . با وجود انجام این اقدامات جهان همچنان با كمبود آب برای ۲۰ درصد جمعیت روبرو خواهد بود. بیشتر منابع آب جهان قبلاً استحصال شده اند و در واقع محدودیت های تكنولوژی برای استحصال آب بیشتر وجود دارد. بر اساس مطالعات انجام شده اگر توسعه منابع آبی به اندازه سال ۱۹۹۰ نیز باشد در دهه های آینده جهان با بحران آب روبرو خواهد بود.
ساختار جدید آب
پروژه های جدید ذخیره آب، روش های بهینه مدیریت منابع آب و بهره گیری از ابداعات و ابتكارات جدید از عوامل مهم مقابله با بحران های آب می باشند.در كنار آن توسعه توجهات و احترام به ارزش آب و محیط زیست از اهمیت نهادینه تری برخوردار می باشد. برای دهه های زیادی بشر غیر مسئولانه از محیط زیست بهره یرده و بیش از نیاز ، منابع را مورد استفاده قرار داده است و در راستای تخریب و كاهش كیفیت منابع آب گام برداشته است. بران آب سیمای رفتارهای اجتماعی، اقتصادی، اكو لوژیكی و سیاسی بشر می باشد . كاهش و كمبود تولیدات كشاورزی از عواقب سوء بحران آب می باشد. حل این بحران بدون مداخله انسان و اجرای برنامه های بلند مدت ممكن نخواهد بود و تاخیر در انجام وظایف هزینه های اقتصادی طرح های عمرانی را افزایش می دهد و باعث افزایش مخاطرات حیات انسان ها می گردد.
برگرفته از نشریه شهراب

منبع : پایگاه اطلاع رسانی وزارت نیرو