مشی مدبرانه امام حسن(ع)

از قدیم الایام در میان پژوهشگران تاریخ این پرسش مطرح بوده است که امام حسن(ع) چرا با معاویة بن ابوسفیان صلح کردو حال آنکه برادر ایشان امام حسین(ع) به هیچ وجه با یزید بن معاویة و ابن زیاد از در سازش و صلح وارد نشد؟ آیا این دو برادر از نوادگان پیامبر(ص) نبوده اند!
پس چرا یکی مشی صلح جویانه داشته است و دیگری مشی شهادت طلبانه؟ آیا می توان این گونه سخن گفت که حضرت امام حسن(ع) روحیه صلح طلبانه داشته ولی امام حسین(ع) دارای روحیه ای عکس ایشان بوده است؟ و پرسش دیگر اینکه بر فرض امام حسن(ع) کوچکتر از امام حسین(ع) بود و اتفاقات موجود، امام حسین(ع) را در مقابل معاویه قرار می داد و امام حسن(ع) را در برابر یزید، آیا در این صورت امام حسن(ع) با یزید از در صلح وارد می شد و امام حسین(ع) با معاویه می جنگید؟ و یا اینکه امام حسن(ع) و امام حسین(ع)هر دو امام هستند ولی شرایط زمان امام حسن(ع) با معاویه با شرایط امام حسین(ع) با یزید بن معاویه کاملاً متفاوت است و شرایط امام حسن(ع) مصلحت اندیشی را می طلبید ولی شرایط زمان امام حسین(ع) به گونه ای دیگر بود.
● تفاوت زمان امام حسن(ع)
حضرت امام حسن(ع) پس از شهادت امام علی(ع) به عنوان خلیفه مسلمین مطرح گردید و محل حکومت وی نیز کوفه بود، در مقابل ایشان فردی طاغی و متعرض بنام معاویه در شام بود. معاویه ای که از زمان خلیفه دوم یعنی حدود بیست و هفت سال در شام حکمرانی می کرد و از زمان خلافت حضرت امیر(ع) به عنوان طاغی جنگ با حضرت امیر(ع) را آغاز کرد. حضرت امیر(ع) جنگهای گوناگون داشت، تقریباً می توان ادعا کرد که قدرت نظامی لشگریان حضرت امیر(ع) در اواخر حکومت ایشان تحلیل رفت و رو به ضعف گذاشت. از سوی دیگر معاویه در شامات هر روز بر قدرت خود می افزود.
معاویه پس از با خبر شدن از شهادت حضرت امیر(ع)، لشگریان خود را آماده اعزام به سمت عراق نمود به این قصد که عراق را فتح نماید و حضرت امام حسن(ع) را به شهادت برساند. در این وضعیت که یاران امام حسن(ع) توان یاری نداشتند و به سمت و سوی رفاه و فرار از جنگ رفته بودند، آیا کشته شدن خلیفه مسلمین و شکست مرکز خلافت، در آن موقع روا بود؟ در قاموس و فرهنگ دینی اهل بیت(ع) قتل خلیفه مسلمین و فروپاشی مرکز خلافت به هیچ وجه به صلاح مسلمین نبوده است، چرا که اگر امام حسن(ع) به شهادت می رسید، قتیل از طرف مسلمانان متعرض محسوب می شد و شبیه قتل عثمان به ذهن ها تداعی می کرد. در عالم اسلام، قتل خلیفه ننگ محسوب می شد، کما اینکه حضرت امام علی(ع) در واقعه قتل عثمان تا حد امکان تلاش کرد مانع قتل ایشان شود پس کشته شدن امام حسن(ع) در این وضعیت کشته شدن خلیفه بود و این نیز به صلاح جامعه اسلامی نبود.
نکته دیگری در شرایط امام حسن(ع) وجود داشت؛ امام حسن(ع) به عنوان خلیفه، دارای نیروی نظامی بسیار ضعیف بود و از سوی دیگر روحیه نفاق در تار و پود کوفه و عراق گسترش پیدا کرده بود. با وجود نفاق، حضرت امام حسن(ع) نمی توانست وارد یک جنگ طولانی با معاویه بشود که نتیجه آن معلوم نیست، چرا که همین نفاق و کج فهمی موجب شکست جنگ صفین در زمان حضرت امیر(ع) گردید.
منافقین در دوران حکومت حضرت امام حسن(ع) سعی می کردند که جنگ امام حسن(ع) و معاویه را جنگ دو خانواده بنی هاشم و بنی امیه قلمداد نمایند و هیچ انگیزه دینی را در آن دخالت ندهند. آیا با این ● وضعیت جنگ به صلاح امت اسلام بود؟
امام حسن(ع) با مشاهده وضعیت فوق، در برابر سه گزینه ذیل قرار گرفت:
الف) امام(ع) در آغاز خلافت، عنوان می کرد که مردم به زندگی راحت علاقمند و در پرتو همین علاقه با معاویه و طرفداران او در ارتباط هستند، لذا از همان ابتدا از در صلح و سازش با معاویه برمی آمد. این راه، با اصول عقلی و دینی سازگار نبود، چرا که شراکت در ظلم و عافیت طلبی بود که این با روحیه اهل بیت(ع) به هیچ وجه سازگار نبود.
ب) راه دوم، راه معاویه و سردمداران کاخ سبز بود. به این معنی که حضرت امام حسن(ع) رهبران و سران قبایل و گروهها را در عراق و حتی خارج از عراق، به وسیله پرداختن پول و وعده مناسب حکومتی دادن، آنان را به سوی خود جلب کند. این راه، راه بیشتر سیاستمداران روزگار می باشد وحتی در آن زمان عده ای نیز به امام این را پیشنهاد دادند و امام در پاسخ آنان فرمود: «آیا می خواهید از راه ستم پیروز گردم؟!به خدا سوگند هرگز چنین نخواهد شد»(۱) از آنجا که در فرهنگ اهل بیت(ع)، نیرنگ هیچ جایگاهی ندارد، لذا امام حسن(ع)، پیروزی با نیرنگ را ستم بر مردم عنوان می کند.
ج) راه سوم، راهی بود که امام(ع) انتخاب کرد. ایشان پس از سپری شدن مدتی، مواضع خود را مسجل گردانید و برای مردم آشکار ساخت، چگونه می توان ایستادگی واز دین و ایمان دفاع کرد و در این بین چه کسانی ثابت قدم و چه کسانی منحرف و منافق هستند. امام حسن(ع) در این راستا می فرماید:
«اهل کوفه و رنگارنگی و فرصت طلبی آنان را شناختیم، هیچ یک از آنان که فاسد باشد، به کار من نمی آید. آنان را وفا نیست و به کردار و گفتار خود عمل نمی کنند. آنان، هم اختلاف دارند و معروف است که قلوبشان با ماست و شمشیرشان چنانکه مشهور است برما»(۲)
با توجه به مطالب فوق (رنگارنگ بودن مردم عراق و اعتراض به اصطلاح حاکم اسلامی شام به خلیفه وقت) پذیرش صلح، از سوی امام حسن(ع) صحیح بوده است، چرا که در این وضعیت بود که واقعیت حکومت معاویه آشکار گردید و مسلمانان فریفته و ساده نیز عمق کار و فساد بنی امیه را در می یافتند.
وقتی امام(ع) صلح را پذیرفت در حقیقت سیاست مکارانه معاویه را با شکست مواجه کرد و بدین وسیله سیاست نیرنگ و ماهیت حقیقی معاویه آشکار گردید. کما اینکه در تاریخ آمده است معاویه پس از صلح وارد کوفه شد و به مردم کوفه اعلام کرد، جنگ و صلح من با حسن بن علی برای نماز و روزه نبود، بلکه برای حکومت بوده و هم اکنون من بر شما حکومت می نمایم. از همین زمان انحراف معاویه آشکار شد و این انحرافات در زمان یزید به اوج خود رسید و در این وضعیت بود که امام حسین(ع) از باب امر به معروف و نهی از منکر حکومت، قیام نمود و در این راه از جان و مال و خاندان خود دریغ ننمود.

پی نوشتها:
۱- عادل ادیب، پیشوایان ما، ترجمه اسدا... مبشری، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۶، ص۱۰۷.
۲- همان، ص۱۰۹.
مریم نجات

منبع : روزنامه قدس