سیاره ولگا ـ دن

کانال قابل کشتیرانی ولگا ـ دن که امروزه در جهان به آن آمریکای جدید گفته می‌شود چند دریای معروف یعنی دریای سفید، دریای بالتیک، دریای خزر و دریای سیاه را به یکدیگر مرتبط می‌سازد.
این کانال موجب دسترسی روسیه به سایر آبراه‌های مهم جهان است. از طریق کانال ولگا فاصله میان بنادر مهم روسیه به بیش از نصف کاهش می‌یابد.
ولگا طولانی‌ترین رودخانه اروپا و دن یکی دیگر از رودخانه مهم آن است از شمال به جنوب راه‌های آبی مینگرین جریان دارد.
این دو رودخانه در مناطق بلند پریوسکی، در فاصله‌ای کمتر از ۱۰۰ کیلومتر میان آنها در کنار برخی آبریزها به یکدیگر نزدیک می‌شوند. با این حال رودخانه‌ها و آبریزها در هیچ نقطه‌ای از آن منطقه به داخل یکدیگر نمی‌ریزند. رودخانه دن به داخل سیوود می‌ریزد از این رو با دریای سیاه و دریای مدیترانه مرتبط می‌باشد.
آب‌های پرقدرت و پرتلاطم رودخانه ولگا نیز به سوی دریای خزر جریان می‌یابد.
یکی از جغرافی‌دانان مشهور روسی در کتاب خود نوشته است: در هیچ کجای جهان چیزی مشابه این کانال یافت نمی‌شود.
در واقع ما هرگز نمی‌توانیم دو رودخانه بزرگ را بیابیم که به چندین بستر مختلف دریائی تعلق داشته باشد و در عین حال همانند ولگا ـ دن آن‌قدر به یکدیگر نزدیک باشند. در طول تاریخ نیز جوامع انسانی به وجود چنین شرایط مطلوبی بی‌توجه نبوده‌اند.
باستان‌شناسان معتقدند که حتی در قرن هفتم پیش از میلاد مسیح نیز قبایل ساکن در بخش شمالی دریای سیاه، کشتی‌های خود را به سوی منطقه ولگا ـ دن هدایت می‌کردند. در گذشته‌های بسیار دور نیز اعتقاد داشتند که می‌توان رودخانه ولگا را به رودخانه دن مرتبط کرد.
تاریخ ساخت کانال ولگا بیان‌گر یک پیشرفت بسیار مهم در امر کشتیرانی بود که در آن بسیاری از دولت‌ها مشارکت داشته‌اند.
سال‌ها قبل یکی از پادشاهان ترک به نام سلیمان و پسرش تلاش کردند تا کانال دیگری را مشابه این کانال به وجود آورند اما تلاش آنها با شکست مواجه گردید.
شهر تریسینا در سال ۱۵۸۹ میلادی بر روی کانال ولگا بنا گردید. این دژ مستحکم به منظور حفظ روند داد و ستد در اطراف این رودخانه و نیز سرکوب کردن قزاق‌های یاغی و قانون‌شکن و هم‌چنین دفاع از مرزها در برابر سایر قبایل طراحی و ساخته شد.
گفتنی است این کانال تا مدت‌‌ها در تصرف ترکان عثمانی قرار داشت اما سرانجام در سال ۱۶۹۶ با حمله نیروهای قزاق از اشغال آنها بیرون آمد.
رودخانه ولگا در نبرد آن سال نقش بسیار مهمی ایفا نمود به طوری که به کمک آن حدود ۲۰ هزار سرباز و کشتی‌های نیروی دریائی توانستند به سواحل آن سوی رودخانه دن منتقل گردند. درست در همان سال برنامه ساخت یک کانال مابین این دو رودخانه طرح‌ریزی شد.
در آغاز سال ۱۷۰۱ میلادی ساخت و تکمیل کانال ولگا به دلیل جنگ طولانی با وقفه روبه‌رو گردید. مدتی بعد نقشه ساخت کانال ولگا در منطقه‌ای از کشور لهستان، پیدا شد که به نوعی به ضرورت تکمیل و احداث این کانال اشاره می‌کرد.
در سال ۱۸۶۶ میلادی بین تکنسین‌ها و مهندسان ساخت کانال‌های آبی در مورد طرح لئون‌ترو فرانسوی جهت پر کردن کانال‌ ولگا به وسیله پمپاژ کردن آب بیشتر به درون آن گفت‌گوهای بسیاری صورت گرفت.
در سال ۱۹۱۱ میلادی پروفسور بوزروسکی، یکی از دانشمندان برجسته علوم هیدروتکنیک (روش‌های استفاده از آب) تکنیک‌های کاملاً طرح‌ریزی شده جدیدی را مطرح نمود.
به دنبال آن در سال ۱۹۱۸ میلادی، یعنی چند ماه پس از استقرار دولت جدید روسیه، لنین از طرح اتصال دو رودخانه ولگا ـ دن به یکدیگر حمایت کرد.
وی کانال ولگا ـ دن را وسیله‌ای قدرت‌مند می‌دانست که باعث افزایش توسعه و پیشرفت اقتصادی منطقه جنوب روسیه می‌شود.
برای نیل به این مقصود لازم بود تحقیقات جدیدی صورت گیرد و طرح‌های جدیدی از این کانال تهیه گردد که البته این کار با موفقیت کامل صورت گرفت و بالاخره این پروژه در نیمه قرن بیستم تکمیل گردید.
اجرای این کار زمانی که ماشین‌آلات و تجهیزات لازم در اختیار بود عملی‌تر می‌شد. موضوع عجیب این بود که پس از پایان جنگ جهانی دوم با وجود ضرورت نوسازی و مرمت این کانال موضوع اتصال این دو رودخانه هم‌چنان از سوی دولت وقت مطرح بود.
بسیاری از افراد سرشناس و صاحب‌نام نظیر اعضاء فرهنگستان، شخصی به نام مایکل گریشن و گروهی از متخصصان دیگر در این طرح شرکت داشتند.
آنها همگی به روند ساخت پروژه کمک مؤثری نمودند. اشموشتیان یکی از افراد برجسته و صاحب‌نامی بود که بیش از ۵۰ سال برای وزارت حمل و نقل دریائی انگلیس کار کرد. او روی پروژه کانال دن، رودخانه کنباین و ولگا فعالیت می‌نمود. او که یکی از کارشناسان متخصص در زمینه ساخت کانال‌های آبی و شخصی با تدبیر و سیاست‌مدار بود، پس از راه‌اندازی کانال ولگا به‌عنوان اولین مدیر اداره کننده این کانال برگزیده شد.
وی در کتاب خود می‌نویسد که تنها یک تکنسین معمولی بوده که در زمینه ساخت و راه‌اندازی مسیرهای رودخانه‌ای و توسعه کانال‌های آبی فعالیت داشته است.
● منطقه سرپتا
کانال ولگا در زیباترین منطقه ولگاگراد فعالیت خود را آغاز کرد. این مکان قبلاً سرپتا نامیده می‌شد. در قرن هفدهم آلمان‌ها تعدادی از ماشین‌آلات و تجهیزات ساخت کانال را بر روی ساحل این رودخانه که در سراسر روسیه شهرت داشت، مستقر نمودند.
امروزه سرپتا در مجاورت بیشتری از منطقه گسترده شهری قرار دارد. هم‌زمان با ساخت کانال کارهای صنعتی نیز آغاز گردید.
طول کانال ولگا در حدود ۱۰۱ کیلومتر است که ساخت کانال حدود چهار سال به طول انجامید. سرانجام در ۳۱ می ۱۹۵۲ کلیه برج‌ها، پیاده‌روها، گذرگاه‌ها و سواحل اطراف این کانال مملو از مردمی شد که به آن‌جا آمده بودند. همه اهالی استالینگراد برای خوش‌آمدگوئی به دن آمدند. کانال ولگا شامل پستی و بلندی‌هائی به‌ طول ۲۱ کیلومتر، بخش میانی که آب پخشان بوده و ۲۵ کیلومتر را در برگرفته و نیز بخش طولانی آن که تا حدود ۵۵ کیلومتر گسترده شده بود.
آب رودخانه دن از انتهای سمت راست و ولگا از سمت چپ در حرکت بودند تا این‌که با سرعت به یکدیگر نزدیک شدند و بدین ترتیب دن به ولگا پیوست. به گونه‌هائی به هم پیوستند که دیگر هرگز از هم جدا نشوند.
طول جغرافیائی چشم‌انداز منطقه‌ای کانال ولگا نامتقارن است. بخش توزیع آب این کانال به طرف ولگا که در حدود ۴۴ متر پائین‌تر از سطح دن قرار گرفته است، منتقل می‌گردد.
کانال ولگا دارای ۱۳ آب‌بند می‌باشد. به‌محض ورود کشتی به داخل محفظه آب‌بند دریچه به طور اتوماتیک بسته می‌شود.
درست در جلوی کشتی، دریچه‌ای بزرگ که جلوی فشار آب را می‌گیرد بالا می‌رود و آب محفظه را پر می‌کند. در این حال کشتی گوئی که در داخل این آسانسور قرار گرفته است تا سطح بعدی بالا برده می‌شود. در محفظه آب‌بند در ناحیه ولگا تنها ۹ مرحله و در محفظه آب‌بند منطقه دن تنها ۴ مرحله جهت این کار وجود دارد.
برای انجام این حجم بسیار بالای کار، ۸ هزار دستگاه تجهیزات و ماشین‌آلات مختلف از جمله ماشین‌های حفاری، بولدوزر، ماشین‌های کمپرسی و دستگاه‌های ساخت بتون و نیز سایر ماشین‌آلات مکانیزه و دستگاه‌ها و تجهیزت خاکبرداری و فلزکاری به کار گرفته شد.
در تاریخ ساخت و توسعه کانال‌های آبی، حجم کار مربوط به کانال ولگا بی‌سابقه بوده است. گفته می‌شود ساخت کانال سوئز ۲۲ سال و کانال پاناما ۲۵ سال به طول انجامیده است.
اگر به گذشته نگاه کنیم در خواهیم یافت که کار ساخت این کانال تا چه‌ حد مشکل و طاقت‌فرسا بوده است.
گفته می‌شود ساخت این کانال با تلاش ۱۰ ساعت در روز زندانیان صورت گرفته است. آنها به طور بی‌وقفه و بدون داشتن ایام تعطیل آخر هفته کار می‌کردند.
بسیار از ساکنان شهرهای مختلف روسیه در این مراسم شرکت داشتند. در این روز کانال ولگا رسماً نخستین فعالیت کشتیرانی و دریانوردی خود را آغاز نمود. اما بخش اصلی کار تکمیل کانال، هنوز پشت سر قرار داشت.
کانال مورد بهره‌برداری قرار گرفت اما مهندسان فن‌آوری هنوز با مشکلاتی در زمینه آن روبه‌رو بودند. مردم در مورد نگهداری چنین سازه پیچیده‌ای تجربه نداشتند. کانال ولگا در سیستم انتقال آب کشور از اهمیت بسیار بالائی برخوردار بود از این رو باید با دقت و به‌صورت کاملاً هماهنگ اداره می‌گردید.
اولین تغییراتی که در مرحله ساخت این کانال صورت گرفت خودکار شدن تلمبه‌خانه‌ها بود. در تلمبه‌خانه شماره ۳۲ شکل گرفت و ابعاد آن افزایش یافت.
در بررسی گذشته و حال ولگا ـ دن می‌توان بیشتر به روش سازندگان در رابطه با هدف اصلی آنها که ساخت و تکمیل این پروژه بوده است، تأکید نمود.
به‌تدریج در کانال ولگا مزارع کشاورزی پدید آمد و سواحل زیبای آن به مکان‌های تفریحی و گذراندن تعطیلات اختصاص یافت.
مسافران کشتی‌ها نیز می‌توانستند در این مکان‌ها توقف نموده و در کنار یکدیگر گروه‌های تفریحی مختلفی را به منظور لذت هر چه بیشتر از آن مکان‌ها تشکیل دهند. سرزمین‌های اطراف خط ساحلی کانال ولگا تقریباً به طور کامل پر شد.
منطقه اطراف کانال ولگا حدود ۵/۳ هکتار مساحت دارد در حدود ۶۰۰ نوع گیاه مختلف که در منطقه اروپا، آسیا و شمال آمریکا وجود دارد، پرورش داده می‌شود. با توجه به هوای این منطقه و درختان آن می‌توان گفت که قبلاً در این ناحیه یک صحرای شنی خشک و بی آب و علف وجود داشته است.
در بخش مربوط به مسیر کشتی‌ها، در قسمت فرورفتگی پائینی کانال ولگا ۴ مخزن تأمین آب با نام‌های برواروسکه، بریلاوسکه، کالکفسکه و سیمیلانسکه وجود دارد.
در نزدیکی کانال، بنای تاریخی باشکوه پیتردیگرید قرار دارد. وی ۳۰۰ سال پیش یک نیروی منسجم دریائی تشکیل داد تا کشور روسیه را به شکل نیروی قدرتمند دریائی در آورد.
رویای پیتردیگرید و بسیاری از مردم روسیه به حقیقت پیوست. آنها به وسیله کشتی از کانال پائین آمدن و نیز با ساخت جاذبه‌های بیشتر تلاش کردند تا یاد و خاطره و شکیبائی مردم روسیه را جاودانه نگاه دارند.
امروزه راه‌های آبی کانال ولگا، بخش توسعه آبی ولگاگراد را که نقش مهمی در انتقال آب از شاهراه اصلی دارد، نیز شامل می‌گردد.
انستیتو علوم فضائی روسیه اعلام کرده است در تاریخ ۲۸ ژانویه سال ۱۹۸۳ نام سیاره ۲۳۶۰ که فضانوردان روسی آن را قبلاً کشف کرده بودند بر روی کانال ولگا گذاشته‌اند.
سیاره ولگا ـ دن قدمتی برابر با ۳۰۰ سال دارد. این سیاره همانند بسیاری از سیارات دیگر دارای مشکلات خاص خود می‌باشد.
با این توصیف فراموش نکنیم که کانال ولگا هم اینک در وضعیت بسیار بدی به سر می‌برد. در واقع این کانال پس از ۴۵ سال تلاش هنوز در همان شرایط اولیه ساخت خود قرار دارد. مشکل دیگر تأمین بودجه جهت ساخت و تکمیل این کانال است. این کار مستلزم سرمایه‌گذاری زیادی است.
البته در حال حاضر قایق‌های زیبائی برای رفت و آمد در مسیر کانال ولگا ـ دن و دریای مدیترانه ساخته‌اند. اگر شرایط اقتصادی تغییر کند شاید استفاده از انواع کشتی‌ها برای این منظور اهمیت پیدا کند.

تهیه و تنظیم: حسن کاظمی

منبع : ماهنامه پیام دریا