راز در دایره گردون

آن راحت جان گرد دلم میگردد گرد دل و جان خجلم میگردد
آنچه می گویم در جایی نخوانده ام که بر لوح دل است و درگوشم زمزمه گشته و هر آنچه آدمی می داند از علوم و فنون جز بر لوح درون در جایی نگاشته نبود از روز نخست. و آن که از دیگری هنری آموزد زبردست نگردد مگر آن هنر از عمق وجود خویش باز یابد. هیچ استاد صورتگری نتواند که تو را صورتگری آموزد مگر آن که نقش در دل تو جان گیرد اما چه بسا باشد زنده دلی که به اشارتی نقش نگار بر دل تو اندازد و جان بخشد که متحیر مانی و دانی که بی اراده او اگر تمام معرفت هستی بر مرده دلی پیشکش کنند در وی اثر نکند. اگر صد لشگر سوی تو فرستد تا نخواهد کسی تیغ نکشد و حال آن که با رسولی با تو آن کند که خواهد و تو هیچ آن رسول نبیبی و نشنوی و ندانی که چه شد.
من که نخست آفریده ام، اگر هستم، از اوست که هیچ کس از پیش خود چیزی نشد.
اما تو ای دوست که او را منکری و پای در بند علم و عقل بسته ای، این هر دو خود در جهد در معرفت او پای بسته ی تو اند. بشارت باد تو را که علم عقل به روزگاری نچندان دور گوی سبقت از عارفان در معرفت او خواهند ربود. و اگر پیش از آن واقعه مرگ تو را در یابد بشارت باد که از علم و عقل و عرفان سبقت داری و به سوی او میروی که مرگ پیش از مرگ پاسخ بر سوال بودن یا نبودن است.
اما تو ای دوست که او را منکر نیستی، گفت که در دایره هستی نظاره کن در معرفت من. در دایره هستی من دایره دیده ام و دایره بر گرد دایره چه آنجا که پروانه بر گرد شمع بود و چه آنجا که ستاره ای در کهکشانی دور در طواف کعبه ای می گشت. ذره بینان دنیای علم سخن از دایره هایی می کنند که بر دایره ای در بنیان ذره ها می گردند و تا آنجا که امروز دیده اند چه در برون و چه در درون چنین بوده است دایره بر گرد دایره.
خورشید و مه و فلک از آن میگردد / تا هرچه نهان بود عیان میگردد
هزاران دایره در یک دایره که آن دایره خود در گوشه ای از هزاران دایره دیگر است. هر آنچه فرصت تجلی یافته در عالم ماده چه کمیت باشد چه کیفیت بر مدار دایره ای می گردد. هر دایره را مغربی است و مشرقی.
هر شئی بر مدار دایره خود یگانه است اما در مشرق و مغرب تظاهری متضاد دارد.و چنین است که جهان تظاهر اضداد است.اضدادی یگانه. چنان که روز و شب در برابر یکدیگر از یک جنس و بر مداری بر هم چیره می شوند.
پس دایره مدار تجلی است و در این تجلی دوئی متظاهر است و چون دو آمد سه نیز در پی آن خواهد بود و این حد کمترین است در تظاهر. هر چه تظاهر کند ناگزیر از دوئی است و حرکت و تبدیل و تبادل چه در تضاد یا در قبظ و بسط ، یا در اوج و حضیض و نظیر آن هرچند که همه تظاهرات یک چیز است بر آن مدار چه در مغرب چه در مشرق.
آنچه می گویم از بنیان ذرات تا محیط هستی هر جا که دوئی باشد صادق است و همه چیز بر مدار خود به تظاهرات متضاد در حرکت و تبدیل و تبادل است.چنین است که آنچه فرصت ظهور می یابد فرصت پایداری نمی یابد. آنچه را نپاید دلبستگی نشاید که لا احب الافلین.
مرکز دایره پایدار تر است در هر دایره نسبت به آنچه بر مدار آن دایره است. هرچند که مرکز خود محیط بر مرکزی دیگر باشد این رابطه همچنان بر قرار خواهد بود تا به بنیادی ترین مرکز برسی که از جنس اوست و پایدار است. چنان که تو در مرکز دایره عشق ورزی از مشرق عشق تا مغرب تنفر مدار می زنی و آن هر دو از یک جنسند و تو از هر دو در مرکز پایدارتری که آن دو بی تو نباشد. هر کدام از این دو در شعاعی از دایره در آمد و شدند. در محیط که باشند در افراط و در آنسوی شعاع در مرکز که تو باشی گم اند در تو. آنکس که عشق تو جوید از مرکز تا نیم شعاع تاب می آورد عشق و تنفر تو را و خارج از آن کار بر او سخت می شود. نکته آن که در تو مرکزهاست تا آن مرکز بنیادی و چون در او فنا شوی گردون بر گرد تو می گردد
انگورم و در زیر لگد می گردم / هر سوی که عشق می کشد می گردم
گفتیکه به گرد من چرا می گردی / گرد تو نیم به گرد خود می گردم
زین پس هر کجا دایره می بینی چنان که می توانی بسنجی تامل کن که بر چه مرکزی محیط است و سپس یقین کن که آن مرکز تا نیمه شعاع در اوج خود و نافذ است.
بر دایره ادیان بنگر.از مشرق باور تا مغرب ناباوری مداری هست محیط بر این مرکز. طیف باور ها را شعاع های این دایره دان. در مرکز همه یکی ست یک نقطه است. تا نیمه شعاع نیز باورها به هم نزدیک است.دورتر که می شوی جنگ هفتاد و دو ملت است. همه را عذر بنه که از حقیقت دور افتاده اند.
ذره بینان علم در روزگاری نچندان دور در بنیان ذرات به کمیتی از نور می رسند که در همه هستی مشترک است و دوئی نمی پذیرد سخت در شگفت می شوند که اوست!؟ چنین نیست.
ما به عقل در جهان اضداد سردی به گرمی می شناسیم و تاریکی به نور. او را ضدی نیست، عقل حیران مانده در معرفتش. صفات او صفات حسن است که عقل به ضد درک می کند به ظاهر و نه در ذات. او اکبر است.حکایت آن ذره چنین است که گفتم.
من تمام این نیارم گفت از آن / منع می آید ز صاحب مرکزان
و ختم به مولانا که تمام اشعار متن از اوست.
طواف حاجیان دارم بگرد یار می گردم
نه اخلاق سگان دارم نه بر مردار می گردم

مثال باغبانانم نهاده بیل بر گردن
برای خوشه خرما به گرد خار می گردم

نه آن خرما که چون خوردی شود بلغم کند صفرا
ولیکن پر برویاند که چون طیار می گردم

ندارم غصه دانه اگر چه گرد این خانه
فرورفته به اندیشه چو بوتیمار می گردم

نخواهم خانه ای در ده نه گاو و گله فربه
ولیکن مست سالارم پی سالار می گردم

رفیق خضرم و هر دم قدوم خضر را جویان
قدم برجا و سرگردان که چون پرگار می گردم

نمی دانی که رنجورم که جالینوس می جویم
نمی بینی که مخمورم که بر خمار می گردم

نمی دانی که سیمرغم که گرد قاف می پرم
نمی دانی که بو بردم که بر گلزار می گردم

مرا زین مردمان مشمر خیالی دان که می گردد
خیال ار نیستم ای جان چه بر اسرار می گردم

چرا ساکن نمی گردم بر این و آن همی گویم
که عقلم برد و مستم کرد ناهموار می گردم

مرا گویی مرو شپشپ که حرمت را زیان دارد
ز حرمت عار می دارم از آن بر عار می گردم

بهانه کرده ام نان را ولیکن مست خبازم
نه بر دینار می گردم که بر دیدار می گردم

هر آن نقشی که پیش آید در او نقاش می بینم
برای عشق لیلی دان که مجنون وار می گردم

در این ایوان سربازان که سر هم در نمی گنجد
من سرگشته معذورم که بی دستار می گردم

نیم پروانه آتش که پر و بال خود سوزم
منم پروانه سلطان که بر انوار می گردم

چه لب را می گزی پنهان که خامش باش و کمتر گوی
نه فعل و مکر توست این هم که بر گفتار می گردم

بیا ای شمس تبریزی شفق وار ار چه بگریزی
شفق وار از پی شمست بر این اقطار می گردم

غلامرضا رشیدی
www.iranjoy.com

پی نوشت:
به آنچه می گویم ایمان دارم. بر آن نیستم که سنگ راه بر پای یکی یا پله ی راه دیگری باشم بر آنم که راه کوتاه کنم بی سنگ و پله.
هیچ کس از پیش خود چیزی نشد هیچ آهن خنجر تیزی نشد
هیچ حلوایی نشد استادکار تا که شاگرد شکر ریزی نشد
سوال این است بودن یا نبودن (شکسپیر)
إِنَّ فِیخَلْقِ السَّمَاوَاتِوَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِلآیَاتٍ لِّأُوْلِیالألْبَابِ
البته در آفرینش آسمانها و زمین و در آمد و شد شب و روز نشانه هائی است
قُلِ انظُرُواْ مَاذَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا تُغْنِی الآیَاتُ وَالنُّذُرُ عَن قَوْمٍ لاَّ یُؤْمِنُونَ
بگو بنگرید چه چیزهاست در آسمانها و زمین و چه سود نشانه ها و بیم دهندگان برای گروهی که ایمان نمی آورند
وَهُوَ الَّذِی مَدَّ الأَرْضَ وَجَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ وَأَنْهَارًا وَمِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِیهَا زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ
او آن خدائیست که بگسترد زمین را و بیافرید در آن کوههای پا بر جای و نیز جویهای را و از همه میوه ها بیافرید در زمین دو صنف (زوج مختلف ) می پوشاند خدا شب را به روز البته در آن نشانه های روشن است برای گروهی که اندیشه می کنند
وَمِنْ آیَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَأَلْوَانِکُمْ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّلْعَالِمِینَ
و از نشانه های خدا آفرینش آسمانها و زمین و اختلاف زبانهای شما و رنگهای شماست البته در این نشانه هائی است برای دانایان
رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ
پروردگار دو مشرق و پروردگار دو مغرب
اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَکَةٍ زَیْتُونِةٍ لَّا شَرْقِیَّةٍ وَلَا غَرْبِیَّةٍ یَکَادُ زَیْتُهَا یُضِیءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَی نُورٍ یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَن یَشَاء وَیَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ
خدا نور (ظاهر به ذات خود و ظاهر کننده) آسمانها و زمین است صفت نور خدا چون چراغدانی است که در آن چراغی باشد آن چراغ در قندیلی از آبگینه باشد که آن آبگینه گوئیا ستاره ای درخشنده است آن چراغ افروخته شود از روغن درخت با برکت که آن درخت زیتون است نه در طرف خاوری است و نه باختری نزدیک است روغن آن درخت روشنی دهد به نفس خود و اگر چه نرسد به آن روغن آتشی روشنی بر روشنی است راه می نماید خدا به نور خود هرکه را بخواهد و می زند خدا مثلها برای مردم و خدا به همه چیز داناست.