ارگونومی یا مهندسی فاکتورهای انسانی چیست؟

ارگونومی یا مهندسی فاكتورهای انسانی از دو كلمه یونانی»Ergo« به معنی كار و «Nomos» به معنی قانون و قاعده مشتق شده است و در لغت به معنای قانون و قاعده كار است. ارگونومی كوششی است در جهت تناسب كار با انسان. هدف اساسی از این علم، بهبود بخشیدن به نحوه كار،روش های كار و وسایل كار و انطباق بخشیدن آنها با خصوصیات روانی و بدن انسان است.یكی از اصول ساده ارگونومی به این مطلب اشاره دارد كه تمام فعالیت ها در محیط كار باید به گونه ای انجام گیرد كه سبب كاهش میزان استرس های جسمی و روحی و روانی شود. اگر این استرس ها در محیط كاری بیش ازاندازه و از حد عادی خود تجاوز كند نتایج نامطلوبی نظیر اشتباهات كاری، ایجاد حوادث و كاهش سلامتی جسمی و روانی افراد خواهد داشت. با رعایت اصول ارگونومی، فشار كار و خستگی های بی مورد كاهش می یابد و كارایی افزایش پیدا می كند. ارگونومی (مهندسی فاكتورهای انسانی) عملی نسبتاً جدید است كه با علوم مختلف در ارتباط است.
ستون فقرات
به طور كلی در كارهای عملی به ویژه درمحیط های كارگاهی و حتی اداری بیشتر ناراحتی های كمر به علت فشاری است كه به روی دیسك پدپد می آید. دیسك مانند بالشی است كه بین دو مهره متوالی ستون فقرات قرار دارد و درون آن مایع روغنی شكلی وجود دارد كه اطراف آن را غشاء محكمی فرا گرفته است. دیسك ها ممكن است شكننده شوند و مایع درون آنها به خارج تراوش كند، این مایع روی نسوج ستون مهره فشار وارد كرده و ایجاد ناراحتی و درد می كند. نشستن غلط و صندلی نامناسب تخریب دیسك ها را تسریع می كند. از دیگر مواردی كه موجب آسیب ستون فقرات و دیسك ها می شود كار كردن غلط است، به ویژه هنگام خم شدن به پهلوها دو اثر مخرب پدپد می آید.
۱- فشار بیشتری به كمر وارد می آید.
۲- دیسكِ بین مهره ها، به طور نامتجانس فشرده می شود (توزیع نامتناسب فشار روی دیسك)
ستون فقرات از۳۳ مهره كه به وسیله مفاصل بین مهره های به همدیگر متصل شده اند تشكیل شده است و شامل۷ مهره گردنی،۵ مهره كمری،۱۲ مهره پشتی،۵ مهره متصل به هم بنام استخوان خاجی و۴ مهره متصل به هم بنام استخوان دنبالچه ای است. فشار روی دیسك (صفحات بین مهره های) هنگامی كه زاویه به۱۰۰ تا۱۲۰ درجه افزایش یابد كم خواهد شد. معمولاً كمر درد انسان به علت های زیر به وجود می آید:
- نشستن غلط به روی صندلی های نامناسب
- بلند كردن اجسام به طریق غلط یا بلند كردن اجسام سنگین و حمل آنها.
- بیماری های ستون فقرات، نارسایی های مادر زادی اندامی، فشارهای روانی- استرسی و فقر حركتی.
كاهش فشار
مواردی كه فشارهای وارده بر ستون فقرات را كاهش می دهد به شرح زیر هستند:
- نشستن همراه با انجام گهگاه حركات ورزشی
- به طور صحیح بلند كردن و حمل اشیاء
- تمرین های ورزشی و تمرین های تعادل بخش ژیمناستیكی
ستون مهره های انسان از بالا به سمت پایین از نظر ابعاد و جسم بزرگتر شده و به ترتیب مهره های پشتی از مهره های گردنی بزرگتر و مهره های كمری از مهره های پشتی بزرگتر هستند. در مركز مهره ها، حفره یا سوراخی وجود دارد كه متحدالمركز بوده و درست به روی هم چیده می شود به نحوی كه تونل یا گذرگاه اختصاصی طناب عصبی یا نخاع را می سازند. توزیع بار بر روی ستون مهره ها به نحوی است كه فشار از بالا به پایین بر روی ستون مهره افزایش می یابد و بیشترین فشار در هنگام بلند كردن بار، بر روی مهره های۴ و۵ كمری به وجود می آید. به همین دلیل است كه بیشترین ضایعات در هنگام بلند كردن بار، روی همین مهره ها ایجاد می شود. در صورتی كه ستون مهره ها در هنگام بلند كردن بار تحت فشار قرار گیرند آسیب های بین مهره ای ایجاد می شود.دیسك های بین مهره ای دو وظیفه عمده را برای حفاظت از ستون فقرات انسان بر عهده دارند:
۱- هنگام وارد شدن ضربه، سبب توزیع ضربه بر روی كل ستون مهره گردیده و سبب تعدیل ضربه می شوند.
۲- هنگام خمیدگی و چرخش ازساییدگی مهره ها جلوگیری به عمل می آورند و چنانچه باری را به روش غلط بلند كنیم، دیسك بین مهره ها آسیب دیده و تخریب می شود.
علل دردهای پشت را می توان به دو عامل آنی و تدریجی تقسیم كرد:
الف - علل آنی:۱- بلند كردن اجسام خیلی سنگین۲- وارد شدن ضربه به ستون مهره ها
ب - علل تدریجی:۱- انقباضات طولانی و خستگی شدید عضلات
۲- كار كردن و قرار گرفتن در حالتی كه ستون مهره ها برای مدت طولانی یا مكرر از وضع طبیعی خارج باشد.
حفظ ستون فقرات
نكاتی از ارگونومی را به منظور حفظ ستون فقرات چنین می توان خلاصه كرد:
- خم كردن نامتعارف كمر هنگامی كه می خواهیم چیز سنگینی را از زمین برداریم می تواند به ستون مهره ها صدمه وارد كند.
- حركت چرخشی تند در حال حمل اجسام سنگین خطرناك است.
- با تمرین های ورزشی باید عضلات كمر را تقویت كرد.
- هر كسی باید بداند كه ستون فقرات را فقط عضلات كمر نگهداری نمی كنند، بلكه عضلات شكم نیز باید تقویت شوند. هر چه عضلات شكم شل تر باشند، به همان میزان فشار بر روی ستون فقرات بیشتر خواهد شد. بنابراین باید عضلات شكم و كمر را با هم تقویت كرد تا فشار بر روی ستون فقرات تقلیل یابد.
- حتی الامكان (مثلاً در موقع تماشای تلویزیون) بر روی كمر بخوابید.
- بر روی تشك سفت یا زیرانداز سفت بدون استفاده از بالش مرتفع بخوابید.
- اجسامی را كه می توانید قل داده یا هل بدهید، هرگز حمل نكنید.
- وضعیت بدن در حالت نشسته سبب فشار داخلی بیشتری بر دیسك های بین مهره ای نسبت به وضعیت ایستاده می شود.
طرز نشستن:
طرز نشستن یا در واقع درست ننشستن می تواند منجر به دردهای پشت و كمر شود. در اینجا به چند نكته مهم در مورد طرز درست نشستن اشاره می كنیم.
- اگر در حالت نشسته حدود۱۰ درجه رو به جلو خم شوید، میزان فشار بر روی ماهیچه های كمر۲ برابر می شود. می توان گفت نشستن بخصوص در پشت میز نوعی مهارت است.
- بهترین حالت نشستن پشت یك میز، نزدیك نشستن به میز است، به طوری كه ناحیه پشت بدن ، محكم به پشتی صندلی چسبیده باشد و پاها نیز بر روی زمین یا زیرپایی قرار گرفته باشند.
- هنگام نشستن باید سر را كاملاً راست و كمی رو به جلو نگهداشت و نباید قوز كرد.
- تغییر در وضعیت نشستن نیز مهم است. بهتر است پس از مدتی نشستن، سرپا بایستید و با وضعیت جدید بنشینید، زیرا هنگام ایستادن فشار داخلی بر روی دیسك های بین مهره ها به یك سوم كاهش پیدا می كند.
- به دلیل در دسترس نبودن متوسط اندازه های بدنی ایرانیان (آنترو پومتری ملی) به ناچار در طراحی صندلی ها از متوسط اندازه های بدنی كشور های غربی استفاده شده كه خود خالی از اشكال نیست. این مسئله با نا آگاهی افراد از اصول نسشتن صحیح در محل كار موجب عوارض عصبی- عضلانی می شود.
توصیه هایی برای بلند كردن بار
چه در منزل یا در محل كار ممكن است، نیاز داشته باشید تا باری را از روی زمین بردارید یا جا به جا كنید. در بخش پایانی این مقاله، توجه شما را به چند توصیه مهم برای بلند كردن بار جلب می كنیم.
- قبل از بلند كردن هر شیئی باید اشیا دست و پا گیر اطراف آن را بردارید.
- ارتفاع مناسب برای برداشتن وزنه از زمین باید حدود۴۰ سانتی متر باشد.(یعنی باید بارهای سنگین را بر روی سكوهایی به ارتفاع۴۰ سانتی متر قرار دهید)
- هنگام بلند كردن بار تا حد امكان آن را به بدن نزدیك كنید.
- هنگام نزدیك شدن به بار هرگز از ناحیه كمر خم نشوید، بلكه از زانو بنشینید.
- هنگام بلند شدن، پشت را راست نگهداشته و شانه ها را به عقب بدهید و به یاد داشته باشید كه اگر پشت را خم كنید خطر عوارض دیسك بیشتر خواهد شد.
- بار مجاز از نظر ارگونومی برای بلند كردن یك سوم وزن
فرد می باشد، یعنی هیچ كس نباید به تنهایی بار بیش از یك سوم وزن خود را بلند كند.

نویسنده: بنفشه طبرسی

منبع : ماهنامه نفت پارس