ادبیات درخبرگزاری های ایران

برای بررسی وضعیت زبان وادبیات فارسی در خبرگزاری ها ، که مدتی زیادی از تاسیس آنها در ایران نمی گذرد ، شاید بهتر باشد ، نخست به تعریف خبرگزاری بپردازیم و تا حدودی وظایف آن را مشخص کنیم .
● خبر + گزار+ ی = خبرگزاری (اسم مرکب).
در معنی واژه "خبر" گفته اند :« آگاهی ، حدیت ، آنکه از گفتار یا کردار کسی بگویند،مطلبی که برای آگاهی و اطلاع مردم بگویند یا بنویسند»،(فرهنگ فارسی عمید). البته ما قصد نداریم در این جا به یک تعریف کامل و جامع برسیم ، اما تعریف واژه خبر تا حدودی بین همه افراد مشترک است ، اگرچه ممکن است عده ای نیز وجود داشته باشند که با این سخن مخالف و با نگاهی ریزتر خبر را از آن جهت که خود نگاه می کنند، تعریف کنند. اما باز هم تاکید می کنم ، این تعریف واژه خبر است و بدون شک معنای این تعریف می تواند در طی زمان گسترش پیدا کند.
« گزار» نیز از فعل « گزاردن» می آید و در معنی گزاردن چنین آمده است :« ادا کردن ، به جا آوردن ، انجام دادن »(فرهنگ فارسی عمید). اما« گزار»:« امر به گزاردن ، بگزار ، و به معنی گزارنده در ترکیب با کلمه دیگر، مثل: خدمت گزار، سپاس گذار ، نماز گزار» .«ی» را نیز می توان « ی» مکانی دانست.
اما در معنی ترکیب " خبرگزار" که باید گفت همان کارمند خبرگزاری محسوب می شود، چنین آمده است:« آنکه خبری را به کسی برساند، کسی که برای دیگری خبری را ببرد، کسی که خبرهای روز را برای روزنامه یا موسسه های خبری جمع آوری می کند و می فرستد»(فرهنگ فارسی عمید). البته همانطور که گفته شد، باز هم تاكیدمی كنم ، واژه ها در طی زمان تغییرمی کنند و گاهی بارمعنایی آنها افزایش پیدا می کند و یا معنی آنها تغییر و در معانی دیگر نیز به کار می رود.
" خبر نگار" کیست؟ خبر نگارنده ، نویسنده خبر، کسی که اخباری کسب می کند و برای روزنامه یا مجله می نویسد.
اما نباید ازیاد ببریم كه ، این تعاریف نمی تواند ثابت باشد و فرد همیشه براساس آنها حرکت کند؛ چون، این حرکت و رفتار افراد است که به واژه ها معنا می دهد نه واژه ها به افراد و حرکت آنها.
امروز به تمام افرادی که در رسانه کار می کنند خبرنگار گفته می شود و منظوراز خبرنگار کسی است که برای روزنامه ، خبرگزاری و موسسات اطلاع رسانی خبر تهیه می کند( البته باید یک گروه دیگر و تازه وارد را نیز در جمع خبرنگاران به حساب آورد و آن وبلاگ نویسان هستند که به گونه به صورت انفرادی اقدام به انعکاس اخبار در سطح جهانی می کنند).
این نوع نگاه ها ( دادن یک تعریف برای چند واژه و یا کار مختلف ) نشان می دهد که ما در بیشتر مواقع تعریف درستی و کاملی از واژه و جایگاه آن و کارهایی که باید انجام دهیم نداریم. این نکته درمورد خبرگزاری های ایرانی که عمر چندانی ندارند بسیار صدق می کند، وشاید یکی از دلایل این ضعف آغاز این نوع اطلاع رسانی از غرب باشد. خبرگزاری ها پس از پیشرفت تکنولوژی و گسترش استفاده از کامپیوتر در نقاط مختلف دنیا مستقل شدند و به نظر می آید در مرحله اول که به وجود آمدند، کار آنها تهیه خبر و قرار دادن آن بر روی سایت خبرگزاری جهت استفاده روزنامه ها بود. این باعث بالا رفتن سرعت ارسال خبر از نقاط مختلف دنیا به محل مورد نظر، جهت انعکاس در روزنامه می شد؛ به گونه ای باید گفت، خبرگزاری ها بیشتر برای تغذیه روزنامه ها تاسیس شده بودند. کامپیوتر هنوز در خانه های مردم چندان نفوذ نکرده بود و مردم بیشترین اخبار را از روزنامه ها و رادیو و تلویزیون به دست می آوردند. از طرفی می توان گفت روزنامه ها واسطه ای بودند بین مردم و خبرگزاری ها که از سراسر دنیا خبر داشتند.
با پیشرفت علم درعرصه کامپیوتر و گسترش بهره برداری از آن توسط مردم ، به گونه ای که می توان گفت بسیاری از مردم اکنون در منازل خود در کنار رادیو و تلویزیون یک کامپیوتر هم دارند، تا حدود زیادی وظیفه واسطه گری روزنامه ها بین مردم و خبرگزاری ها به پایان رسید. اكنون ، علاوه بر روزنامه ها مردم نیز مخاطب مستقیم خبرگزاری ها شده اند . این حرکت ، وظیفه رسانه ای مانند خبرگزاری را سنگین می کند و کار او را گسترش می دهد. خبرگزار(تهیه کننده اخبار خبرگزاری ) علاوه برکار خود باید خبرنگار (به معنای لغتی )هم باشد.
اکنون دوره جدیدی در حال آغاز شدن است (البته در کشورهای پیشرفته سالهاست که آغاز شده است) . خبرگزاری رسانه ای بدون محدودیت برای ارسال خبر و انتشار آن در زمینه های مختلف ، رقیب سرسختی شده است برای روزنامه ها و رادیو و تلویزیون . سرعت ارسال خبر توسط خبرگزاری از هر رسانه دیگری بیشتر است و این رسانه مدرن می تواند هر زمان که اتفاقی پیش می آید آن را در کوتاه ترین زمان بر روی سایت خود قرار دهد.
اگر در روزنامه با کمبود صفحه و در تلویزیون با زمان بندی برنامه و آماده سازی تصویر و غیره روبه رو هستیم ، این مشکلات در خبرگزاری ها دیده نمی شود. حالا خبرگزار یا خبرنگار می تواند همراه با یک دستگاه " رایانه همراه " از هر کجای دنیا که می خواهد خبر را تهیه و در کوتاه ترین مدت آن را روی سایت خبرگزاری قرار دهد. همیشه در دست بودن اخبار،وجود بایگانی اخبار برای مدت طولانی ، وجود اخبار تازه برروی سایت ( در زمان مراجعه مخاطب)، تنوع اخبار، قرار گرفتن صدا و تصویر روی خبرگزاری از جمله ویژه گی های مثبت به شمار می رود. از طرفی این رسانه به آسانی می تواند در زمینه تبلیغ و گسترش بارزترین ویژه گی های یک سرزمین یا نهاد فعالیت داشته باشد و افراد مختلف در سراسر دنیا از آن سود ببرند.
امروزه با توجه به اینکه مردم خود مستقیم از کامپیوتر استفاده می کنند و توانایی های زیادی که خبرگزاری دارد، توقع می رود این رسانه مخاطبان بیش تری نسبت به روزنامه ها و رسانه های دیگر داشته باشد. اما به نظر می آید خبرگزاری های ایرانی خود را با تغییر و تحول در عرصه رایانه هماهنگ نکرده اند و هنوز نوع نگاه آنها به این تکنولوژی پیشرفته سنتی ،غیر حرفه ای و تقلیدی است. این در حالی است که اكنون خبرگزاری ها می توانند صدا و تصویرهای مورد نظر خود را نیز که خبرنگار تهیه کرده است برروی سایت قرار دهند.
متاسفانه هنوز خبرگزاری ها از تهیه وسایل مورد نیاز یک خبرنگار یا خبرگزار معمولی عاجز به نظر می رسند ، چه رسد به این که توقع داشت نگاه آنها به این نوع اطلاع رسانی مدرن باشد. امروزه داشتن تلفن همراه، رایانه همراه ، دوربین ، ضبط صوت از لوازم اولیه برای خبرنگاران و مخصوصا" خبرنگاران خبرگزاری ها به شمار می رود ، که در اختیار آنها قرار نمی گیرد. فراموش نکنیم که هنوز بسیاری از خبرنگاران ایرانی داری بیمه نیستند و برای گرفتن یک تلفن همراه باید ماه ها درنوبت باشند. نبودن احساس امنیت شغلی ، نبودن امکانات ، آشنا سالاری در رسانه ها به جای تخصص سالاری ، برخورد کاملا" بازاری و یا کاملا" غیر بازاری با اخبار ، نبود آزادی اندیشه برای خبرنگار و احترام نگذاشتن به اندیشه ها و برنامه های او ، نبود دوره های مدرن آموزش خبرنگاری و بی توجهی به خلاقیت های تازه خبرنگار ازجمله دلایل پایین بودن سطح خبرنگاری در خبرگزاری های ایرانی به شمار می رود.
برای مثال در این زمینه می توانید نگاهی داشته باشید به خبرگزای های تازه تاسیس دولتی ؛ نگاه مسئولان به تاسیس این رسانه مانند نگاه به یک کارعادی و معمولی است که گویا دارند مغازه ای را بازمی کنند که یک شغل تازه برای کارمندان خود دست و پا کرده باشند. کارمند این موسسات که بیشتر آنها نیز نگاه درستی از خبر و شاید تا به حال با رایانه (کامپیوتر) کار نکرده باشند با استقبال ازاین مسئله مدعی استادی در عرصه خبرنگاری می شود و گاهی نیز اقدام به معرفی و استخدام آشنایان خود در اینگونه رسانه ها می کنند. اما حقیقت این است که :« اگر قرار بود هر مرغی انجیل بخورد که تخم آن از روی زمین چیده می شد». خبرنگاری کاری تخصصی و نیاز به تجربه و آشنایی با حوزه ای دارد که درآن فعالیت می شود. تاسیس یک خبرگزاری و فعالیت درآن همگی نیاز به تجربه و توانایی و آگاهی دارد که متاسفانه این نکات در ایران کم تر مورد توجه قرار می گیرد.
● ادبیات در خبرگزاری های ایران
ایران از جمله کشور های دارای ادبیات و فرهنگ کهن است که بسیاری از کشورهای دنیا حسرت داشتن آن را می خورند. این فرهنگ و ادبیات آنقدر شناخته شده است که بسیاری از خارجیان، ایران را با ادبیات آن می شناسند ، نه ادبیات را با ایران . ادبیات و فرهنگ ایرانی بارزترین ویژه گی مردم این سرزمین کهن به شمار می رود که توجه بسیاری را به سوی خود جلب کرده است . اما در داخل کشور و در رسانه جدیدی مانند خبرگزاری تا چه اندازه به این مسئله پرداخته می شود؟
متاسفانه نگاه به ادبیات در خبرگزاری چندان علمی و امیدوار کنند نیست ، این نکته را می توان از گزینش نیروهای فعال دراین بخش متوجه شد، که حاصل آن را می توان در اخبار منعکس شده مشاهده کرد. شاید بهتر باشد به هر خبرگزاری به صورت جداگانه پرداخته شود. البته آنچه مطرح می شود به صورت کلی و بیشتر نکات ضعف و قوت را درنظر دارد و نظرات مطرح شده مربوط به وضعیت ادبیات درخبرگزاری های ایرانی ( داخل كشور ایران ) است .
● ایرنا /www.irna.ir/
▪ ادبیاتی نه شایسته ایران
به نظر می آید "ایرنا" نخستین خبرگزاری است که در ایران آغاز به فعالیت کرد. امکانات این خبرگزاری نسبت به تمام خبرگزاری ها بیشتر و این یک مسئله طبیعی است. اما اطلاع رسانی آن در زمینه فرهنگی و ادبی چندان(طبق سایتی که برای همه جامعه قابل مشاهده است ) جالب توجه وشایسته فرهنگ و ادبیات ایران به نظر نمی رسد.
شاید بتوان گفت این رسانه تنها درمورد اخبار ادبی که در خارج از کشور اتفاق می افتد نسبت به دیگر خبرگزاری ها جلو است . اما در زمینه پوشش اخبار ادبی داخلی چندان موفق به نظر نمی آید. این رسانه بین المللی در حالی که دنیا در حال قراردادن فیلم و صوت برروی خبرگزاری های خود است ، هنوز اخبار را بدون تصویر و یا چندین خبر را در یک خبر ارسال می کند. به نظر می آید مدیران این سایت قصد دارند به شکلی سنتی و آرام در مسیری سنتی و بی توجه به نو آوری حرکت کنند.
این خبرگزاری فاقد هرگونه جریان سازی در عرصه ادبی و پرداخت شایسته به ادبیات است. البته این ضعف نه از طرف نیروها که بیشتر به نظر می آید مقصر آن مدیران و برنامه ریزان هستند. مهم ترین نکته در مورد این سایت بی تاثیر بودن آن در عرصه ادبیات است . در این سایت در حالی که بخش هایی با عنوان ؛ فرهنگی ، قرآن ، تئاتر و سینما و گردشگری دیده می شود هیچ خبری از ادبیات نیست. البته بخش فرهنگی این سایت شبیه « کشکول» است که اگر وارد آن بشوید در کنار دیگر اخبار فرهنگی ، شاید ادبیات هم در آن پیدا کنید.
● ایسنا /ww.isna.ir /
▪ ادبیات برای روزنامه ها
ایسنا كه به نظر می آید خبرگزاری دانشجویان دانشگاه های سراسری ایران است ،‌در اصل چنین نیست. این رسانه موفق ترین رسانه در انعکاس اخبار ادبی و هنری ایران به شمار می رود. البته موفقیت آن به دلیل فعالیت نسبتا" خوب نیروهای آن و ضعف شدید دیگر خبرگزاری هاست . اما ، حقیقت این است که خود خبر گزاری به هیچ عنوان دارای شکلی مدرن نیست. بخش « فرهنگ و ادب» که درکنار دیگر بخش های این سایت قرار گرفته ، خود نیز به چند بخش ازجمله کتاب و ادبیات تقسیم می شود. ایسنا با تعدادی نیروی جوان و علاقه مند توانسته است به شکلی نسبتا" مناسب در عرصه ادبیات فعالیت کند.
درحقیقت این مدیران ایسنا نیستند که در عرصه ادبیات آن در حال خود نمایی اند، بلکه این جوانان فعال درآن رسانه هستند که به نظر می آید به دلیل داشتن دبیری علاقه مند توانسته تا حدودی فعالیت قابل قبولی ارایه کند. ایسنا هنوز فاقد ابزار لازم وکافی برای یک خبرگزاری است ؛ ابزاری مانند وجود یک کامپیوتر برای هر خبرنگار و یا وسایل مورد نیاز یک خبرنگار.
اما با تمام کم بودهای موجود در رسانه ، نیروهای آن توانسته اند در عرصه ادبیات به دلیل بی طرف بودن و آزادی نسبی برای پرداختن به شاعران و نویسندگانی که در بعضی رسانه ذکر نام آنها ممنوع است ، توجه مخاطبان بیشتری را به خود جلب کنند. البته در این میان نباید وجود شعبه های این خبرگزاری درشهرستان ها را نادیده گرفت، که بیشتر خبرگزاری های ایرانی فاقد آن هستند.اما نکاتی که در ادبیات موجود در این رسانه دیده می شود این است که، به نظر می آید ایسنا،هنوز در حال فعالیت برای روزنامه است و بیشتر اخبار خود را در ساعتی مشخص بر روی سایت قرار می دهد که روزنامه ها بتوانند از آن استفاده کنند، در حالی که امروزه هر رسانه ای مخاطب مستقیم خود را دارد و در هر ساعتی مخاطبان به سایت مراجعه می کنند. اخبار منعکس شده بر روی این سایت به گونه ای شبیه هم و از شکلی یک دست پیروی می کند که باعث خستگی مخاطب مدام این سایت خواهد شد.
نبود مقالات، یاداشت ها، تحلیل ها ، گفت و گوهای موشکافانه برای مدت طولانی روی سایت ( حضور کوتاه مدت آن) از نقاط ضعف آن بشمار می رود، که باید بخشی از آن را به ضعف طراحی سایت نسبت داد. البته در مورد نیروهای فعال در بخش ادبیات این سایت، با توجه به مطالبی که منعکس می کند ، به نظر می رسد بعضی از نیروی های فعال درآن فاقد تجربه جدی ادبی باشند،اما همانطور که گفته شد نسبت به رقیبان خود جلوتر و از مدیریتی(دبیری) مناسب و آزادی بیشتر در انعكاس اخبار به خوبی بهره می برند.
● ایلنا/ /www.ilna.ir
▪ ادبیات پر غلط ایلنایی
این خبرگزاری با هدف بسط و گسترش فرهنگ اطلاع رسانی به ویژه اعتلای سطح آگاهی طبقه کاگر فعالیت خود را آغاز کرد. در این خبر گزاری علاوه بر بخش های اقتصادی، اجتماعی ، سیاسی ، کارگری ، ورزشی ، بین المللی و هنری بخشی را با عنوان فرهنگ و اندیشه دارد که اخبار ادبی ، فلسفی و فرهنگی را پوشش می دهد.
به نظر می آید ادبیات دراین رسانه چندان جدی گرفته نشده است و برنامه خاصی برای پوشش اخبار ادبی ، تولید اخبار ادبی و پوشش مسایل و مشکلات اهالی فرهنگ و ادبیات به چشم نمی خورد . ادبیات در این خبرگزاری بیشتر از آن که به دبیران خود وابسطه باشد، به خبرنگاران و حضور کوتاه مدت آنها(؟!) بستگی دارد. در این خبرگزاری با توجه به اینکه هنوز به شکلی سنتی فعالیت دارد و خبرنگار پس از نگارش خبر باید آن را جهت تایپ به تایپیست ( تایپ كننده ) بدهد، دبیر در ویرایش و تنظیم خبر مسئولیت سنگینی خواهد داشت.
اما با وجود غلط های فاحش در ارسال اخبار ادبی برروی این سایت می توان گفت ، فرهنگ و ادبیات دراین رسانه چندان جدی گرفته نشده است و به نظر می آید دبیران این بخش نیز یا فرصت فعالیت و برنامه ریزی نداشته اند یا از سواد لازم دراین زمینه برخوردار نبوده اند. برای مثال ، تکرار نام یک چهره نام دار ادبی و یا نام یک کتاب به صورت اشتباه و مکرر در یک خبر نشان از بی اطلاعی و بی خبری دبیر بخش دارد که آخرین نفری است که اخبار را بر روی رایانه (کامپیوتر) تنظیم می کند.
گاهی نیز انتشار ۱۵ تا ۲۰ خبر در طی دو ساعت از یک همایش یا نشست ، که بسیاری نیز فکس است ، و گاهی خالی بودن سایت از خبر به مدت چندین ساعت نشان از بی برنامه گی و بی اهمیتی فرهنگ و ادب دراین خبرگزاری دارد. شاید گفته شود این سایت مخصوص کارگران است و اولویت با مشکلات کاری کارگران است . این اولویت نمی تواند بی برنامه بودن بخش ادبی و فرهنگی و بی نظمی و پر غلط بودن آن را توجیح کند. از طرفی توجه به روح کارگری وفرهنگ این قشر زحمت کش آنقدر با اهمیت است که در یک دوره ادبیاتی با عنوان « ادبیات کارگری » رایج و برای نویسندگان این عرصه افتخار آفرینی می کند.
وجود اخبار خوب برروی این خبرگزاری را نباید از دیده پنهان داشت که هراز گاهی به صورت یک جر قه بر روی سایت دیده می شود . ایلنا با توجه به نداشتن محدودیت زیاد در برخورد باچهره های ادبی می تواند یکی از بهترین بخش های ادبی را داشته باشد به شرط آنکه از دبیران متخصص و کاردان در زمینه ادبیات و فرهنگ استفاده و در حفظ نیروهای خود نیز تلاش کند. طراحی سست سایت ایلنا که به تازه گی نیز تغییر یافته به هیچ عنوان به بخش ادبیات اجازه نمی دهد که گفت و گو ، تحلیل، یا گزارش های خود را به مدت طولانی و به شکلی جداگانه بر روی سایت قرار دهد. ایلنا را باید خبرگزاری جرقه ای نامید که هر چند وقت یکبار کاری خوب در ادبیات انجام می دهد، اما در کنار آن چندین اشتباه فاحش.
نكته جالب و تاسف آور خبرگزاری "ایلنا" كه زیرنظر خانه كارگر و مدافعان حقوق كارگر هدایت می شود‌ ، وضعیت نبود امنیت شغلی است. خبرنگاران "ایلنا" را باید از مظلوترین خبرنگاران ایران دانست كه نه تنها بیمه نیستند، بلكه ازحقوق و مزایای درستی نیز برخوردار نیستند . خبرنگاران این خبرگزاری تا چند ماه پیش در زیر زمینی فعالیت می كردند كه در آن هیچ خبری از نور آفتاب نبود و می توان گفت محل كار آنها مانند زیر زمین های قالی بافی دوره ارباب رعیتی بود. مشكل خبرنگاران "ایلنا" در حالی ادامه دارد كه نماینده خانه كارگر، امروز یكی از نمایندگان مجلس ایران و مدام از حقوق كارگر حرف می زند و به تازه گی نیز برگه ای با عنوان « طرح بهسازی و تنظیم مقررات قرادادهای موقت كار و شركت های پیمانكاری نیروی انسانی » را در سراسر شهر تهران پخش كرده است كه یعنی من در حال حمایت از كارگاران هستم .
شاید به نظر ایشان خبرنگارن "ایلنا" انسان محسوب نمی شوند و به همین دلیل حتا با داشتن چندین سال سابقه در ایلنا هنوز بیمه نشده اند وبه هیچ عنوان امنیت شغلی ندارند. این مهم ترین نكته است كه خبرنگاران ایلنا را و به خصوص در بخش فرهنگ واندیشه دچار بی انگیزه گی كرده است.
● مهر/ www.mehrnews.com/
▪ ادبیات جناحی
این خبرگزاری بر خلاف ادعای خود که خودش را فرهنگی - هنری معرفی می کند ، ضمن برخورد سلیقه ای با ادبیات ، بیشتر به سیاست گرایش دارد تا ادبیات و فرهنگ و هنر. اگر چه این خبرگزاری با تبدیل بخش فرهنگ و هنر به چند بخش « دین و اندیشه»، « هنر»،« حوزه و دانشگاه»،« فرهنگ و ادب» سعی کرده است خود رادر ظاهر فرهنگی نشان دهد ؛اما، حقیت، خبر از گرایش این رسانه به سیاست می دهد.
برای مثال در طی سال های گذشته و برگزاری نمایشگاه کتاب ، این رسانه هیچ بخشی را با عنوان ویژه نمایشگاه کتاب و یا همایش های هنری و فرهنگی و ادبی راه اندازی نکرد ، اما با به وجود آمدن مشکلات سیاسی برای کشور ، بخشی را به این موضوع اختصاص داد و مسئولان و دبیران آن نیز برای تهیه خبر در این زمینه بارها به کشورهای خارجی سفر کردند. البته اهمیت فعالیت سیاسی بر کسی پوشیده نیست ، اما این حرکت از طرف یک خبر گزاری فرهنگی و کوتاهی در پوشش اخبار فرهنگی - ادبی جای سئوال دارد.
از طرفی اگر چه این رسانه از دبیران و نیروهای نسبتا" متخصص سود می برد ، اماآنچه از ادبیات در این رسانه به چشم می خورد ، تنها بخش کوچکی است که می توان گفت ، کم تر از نیمی از ادبیات ایرانی را در خود جای می دهد؛ که به نظر می رسد این به خاطر سیاست مسئولان وصاحبان این خبرگزاری است. مهر ، بیشتر آنچه را که خود می خواهد از زبان نویسندگان و منتقدان ادبی بشنود انعکاس می دهد، نه آنچه را که آنها می گویند.
البته نباید فراموش کرد که "مهر" از نظر شناخت سایت و نیازهای آن و نوع انعکاس و قرار دادن اخبار نسبت به سایت های دیگر موفق تر عمل کرده است. برای مثال قرار دادن مقالات، تحلیل ها و گفت وگوهای بلند در سمت چپ سایت به مدت طولانی از کار های شایسته این سایت بشمار می رود. اما در سال های اخیر گفت و گو یا گزارشی از ادبیات حقیقی در این بخش ها به چشم نخورده و یا دیده نشده است. از طرفی قراردادن امکانات لازم و نسبتا" کافی در اختیار خبرنگاران برای تهیه و ارسال خبر را نیز نباید دراین رسانه از یاد برد .
در این خبرگزاری هر خبر نگار یک کامپیوتر در اختیار دارد و تهیه و تنظیم و انتخاب عکس و ارسال خبر به سبد دبیر جهت انتشار، توسط خود خبرنگار انجام می شود. به گونه ای باید گفت خبر نگاران ادبی این خبرگزاری با دسترسی به اینترینت به طور مدام (حداقل روزی یک ساعت در هر زمانی که خودشان بخواهند به اینترنیت مراجعه کنند) باید از توانایی بالایی جهت دسترسی سریع تر به اخبار برخوردار باشند. اما مهر باتوجه به اینکه به « سازمان تبلیغات اسلامی » وابسته است همانطورکه گفته شد بیشتر آنچه را خودش دوست دارد بشنود از زبان نویسندگان بیرون می کشد و منعکس می کند.
ادبیات جهت دار در این رسانه و گاهی گفت و گو با افراد غیر متخصص در عرصه ادبیات و اظهار نظر بعضی ازافراد در هر زمینه ای در گفت و گو با بخش ادبی این خبرگزاری از نقاط ضعف آن به شمار می رود. برای مثال چهار یا پنج بار گفت و گو یا نظر خواهی با یک چهره نه چندان مطرح در عرصه ادبیات طی یک ماه و یا پرداختن به یک برنامه نه چندان مهم مربوط به یک ناشر وانعکاس اخبار آن همراه با عکاس هایی بیش از اندازه بزرگ برروی سایت که به نظر سفارشی می رسد ، به خوبی محسوس است.
می توان گفت ، مهر بر خلاف ایسنا و ایلنا از امکانات بهتری برخوردار است، اما به هیچ عنوان خبرنگاران آن داری آزادی برای برخورد بی طرفانه با ادبیات نیستند ؛ که این یک ضعف بزرگ به شمار می رود . برای مثال انعکاس اخبار در مورد چهره هایی چون شاملو و فروغ یا سیمین بهبهانی چندن راحت و آزاد به نظر نمی رسد. اگر چه، نباید فراموش کرد این کار گاهی برای خالی نبودن صفحه صورت می گیرد و به نظر می آید به تازه گی نیز مهر سعی دارد با ادبیات بازتر و آزادنه تر برخورد کند. اما در پایان باید به نیرو های بخش ادبی این سایت اشاره کرد که به نظر می آید عده ای از آنها متعلق به یک جناح خاص ادبی هستند و عده ای نیز تحت تاثیر فضای موجود قرار گرفته و تنها آن بخش از خبر که با سیاست های شخصی یا سیاست های سایت همراه است را منعکس می کنند.
● فارس / www.farsnews.com/
▪ خبرگزاری بی ادب
خبرگزاری فارس اگرچه به نظر می آید از منابع مالی وامکانات خوبی برخوداراست ، اما برخورد جناحی و نگاه غیر فرهنگی و ادبی حاکم بر آن در برخورد باادبیات باعث شده است این رسانه در عرصه ادبیات مانند " مهر" تا حدود زیادی ، منبع مطمئن ومناسبی برای علاقه مندان حقیقی ادبیات به حساب نیاید. فارس سعی کرده است با تغییرو به روز کردن شکل و ساختارسایت خود را در عرصه اطلاع رسانی حرفه ای نشان دهد،اما آنچه به نظر می آید برخورد سلیقه ای آن با فرهنگ وادبیات و هنر است . دراین سایت اخبار و مطالب ادبی چندانی به چشم نمی آید و اگر هم چیزی دیده می شود ، بیشتر آن بخشی است که با سیاست های آنها همراه است. یعنی سخنی که ممکن است ارزش ادبی چندان نداشته باشد اما به دلیل همراه بودن با سیاست این سایت به عنوان مطلبی مهم جلوه داده شود.
در حقیقت ؛ادبیات در خبرگزاری فارس برای خالی نبودن صحنه است،كه درمیان اخبار فرهنگی منتشر می شود، اگرنه حرکت آن در عرصه فرهنگی چندان قابل توجه به نظر نمی رسد. از طرفی به کار گیری نیروهای غیر متخصص در بخش های فرهنگی و یا به کار گیری آنها در بخش های خارج از تخصص فرهنگی وادبی از دیگر دلایل ضعف این سایت در عرصه فرهنگی به شمار می رود. فارس از امکانات خوبی برخوردار است و می تواند با استفاده از نیرو های ادبی کار آمد و توجه به این بخش نقش تاثیر گذار تری در ادبیات ایران داشته باشد . این سایت با برخورد ضعیف خود با عرصه ادبیات حتی نتوانسته است در عرصه ادبیاتی که با سیاست خود هماهنگ است تاثیر گذار باشد. می توان گفت در بخش ادبیات، فارس از خبرگزاری مهر که در سیاست گذاری تا حدود زیادی با او هماهنگ است بسیار عقب تر است. اگرچه این روزها فارس سعی دارد با توجه بیش تر به خبرهای ادبی خود را در عرصه ادبیات فعال تر نشان دهد اما ،‌ واقعیت این است كه فارس همچنان یك خبرگزاری بی ادبی است .● سینا/syna.ir /
▪ نطفه ای کشته درخود
خبرگزاری "سینا" با دوبخش دین واندیشه و فرهنگ وهنر قصد دارد خود را دراین دو زمینه جدی و متخصص نشان دهد، اما آنچه دیده می شود این است که سایت مذکور از هر دو مقوله عقب مانده است . سینا در شکل و نوع ساختار چندان حرفه ای و آشنا با سایت به نظر نمی رسد. در زمینه ادبیات نیز می توان گفت حرفی برای گفتن ندارد. البته باید گفت سینا خبرگزاری است که درنطفه خفه شد و پیش از آنكه بتواند خود و توانایی های خود را نشان دهد به پایان راه رسانده شد. اما این مسئله نیز نمی تواند بهانه ای باشد برای جای خالی ادبیات ،كه امروز در آن سایت به خوبی محسوس است.
● ایکنا/ikna.ir/
▪ ادبیاتی در حد رفع تکلیف
"ایکنا" اگر چه یک خبرگزاری دینی و قرآنی است ، اما این خبرگزاری حتی در حد ادبیات قرآنی و دینی نیز توانایی ندارد و به نظر می آید تا کنون نتوانسته مخاطبان دینی خود را در زمینه ادبیات راضی کند. بدون شک در کشوری مانند ایران که با پسوند اسلام همراه است و با وجود قصه ها و آثار دینی در ایران که از گذشته ای دور سرچشمه می گیرد ، بخش ادبیات این خبرگزاری باید قدرتمند تر و تواناتر از آنچه هست نشان دهد. بخش ادبی این خبرگزاری به این بهانه که ما بیشتر ادبیاتی را که درحوزه قرآن باشد پوشش می دهیم ، پاسخ گویی به مخاطب را از سر خود بازمی کند. این خبرگزاری درزمینه ادبیات مسئولیت سنگینی به عهده دارد و باید گفت ادبیات دارای اندیشه ، به تمامی درحوزه فعالیت این سایت قرارمی گیرد. اگرچه ایکنا یک سایت قرآنی به شمار می رود اما می تواند با پوشش دادن ادبیات دینی و ادبیات محتوا گرا فعالیت های خوبی انجام دهد.
یکی ازمشکلات اینگونه رسانه ها اشتباه در سیاست گذاری است. برای مثال ایکنا اگرچه یک خبرگزاری قرآنی است، اما در اصل اخبار قرآنی دراولویت قرار دارد نه تمام اخبار. این خبرگزاری ها باید با پوشش دادن تمام اخبار ابتدا مخاطب را به خود جلب کرده و در ادامه با پوشش بهتر و بیشتر اخبار قرآنی ، مخاطبان را مطلع کنند؛ اگر نه ، پرداختن به اخبار قرآنی تنها مخاطبان خاص و کمی را به این سایت ها می کشاند و می توان گفت بسیاری هم اکنون هم از وجود چنین رسانه ایی بی خبر هستند. برخورد تخصصی با قرآن می تواند در حد سایت باشد نه خبرگزاری . از طرفی انتخاب نیروهای متخصص برای فعالیت دراین عرصه بسیارمهم و قابل توجه است .
● میراث فرهنگی/www.chn.ir/
▪ بی خبر از میراث ادبی ایرانیان
میراث فرهنگی که بیشتر فعالیتش، گذشته فرهنگی ایران به نظر می رسد ، ادبیات ایران را در معرفی چند کتاب در بخش " كتاب"خلاصه کرده تا خیال خود ومخاطبان را راحت کند. متاسفانه مسئولان فراموش کرده اند بخشی ازاین میراث فرهنگی ایران متعلق به مردان برزگ عرصه ادبیات است . ازجمله خانه و آرامگاه این افراد. از طرفی آثار باقی مانده در عرصه فرهنگی و ادبی ازایران باستان و پس از اسلام نیز کم نیست .
چگونه می شود یک خبرگزاری متعلق به میراث فرهنگی ایران تا این حد از سابقه ادبیات و اهمیت پرداختن به آن بی توجه باشد. بزرگ ترین میراث ایرانیان ادبیات آنهاست نه چند خشت و کوزه و قاشق. البته حفظ آثار باقی مانده مانند ساختمان ها و لوازم کهن بسیار مهم و ضروری است ، اما فراموش کردن بخش مهم واصلی آن كه ادبیات و فرهنگ محسوب می شود ، کاری سست وناشایست به نظر می آید. با توجه به اینکه این خبرگزاری در کشورهای دیگر نیز بازدیده کننده دارد ، پس لازم وضروری به نظر می رسد که این خبرگزاری در بخش ادبیات و معرفی آن نیز فعالیتی حرفه ای و خوب داشته باشد.
توجه به مقبره حافظ بدون در نظر گرفتن اندیشه های مطرح شده در شعر او به هیچ عنوان شایسته نیست و نباید میراث فرهنگی به این بهانه که دیگران در بخش ادبیات فعالیت دارند پس نیاز نیست ما دراین حوزه وارد شویم ، وظیفه خود را از یاد ببرد. باید درمعرفی یک شخص و مکان زندگی و مقبره او تمام جنبه ها درنظر گرفته شود. پس نپرداختن به ادبیات در جایی که بیشتر خبرگزرای ها حداقل برای رفع تکلیف این کار را می کنند در خبرگزرای میراث فرهنگی ایران که بزرگ ترین میراث او ادبیات و فرهنگ است ، یک ضعف بزرگ محسوب می شود.
● شبستان/ www.shabestannews.com /
▪ با ادبیات ، اما بی هدف
این خبرگزاری که بیشتر به مساجد وابسته است ، با قراردادن بخشهایی با عنوان "ادبیات" و "هنر"، سعی دارد وجه هنری و ادبی خود را حفظ کند . اما به نظر می آید ادبیات دراین خبر گزاری مانند بسیاری از خبرگزاری ها بیشتر برای خالی نبودن صفحه است تا حقیقت خود ادبیات. اگر چه این خبرگزاری درانتشار همان اخبار بی نظم وکم خود نسبت به بعضی رسانه موفق تر عمل می کند، اما نه طراحی سایت آن مدرن است ونه صفحه و قرارگرفتن اخبارادبی بر روی آن. می توان گفت این خبرگزاری همان کار "ایکنا" را می کند و شاید بهتر بود این دو یکی می شدند و کارهای عمیق تری انجام می دادند.
● آنا/ /www.ana.ir
▪ هیچستان ادبیات
"آنا" متعلق به دانشگاه آزاد است. جایگاه ادبیات و فرهنگ دراین خبرگزاری همان جایگاهی است كه مجلات ادبی در دانشگاه آزاد دارند. جایگاهی سست و مورد بی مهری واقع شده . دانشگاه آزاد بیشتر از آنکه به روح و اندیشه به پردازد به جسم می پردازد و دردانشکده ها و خبرگزاری خود توجه چندانی به ادبیات ندارد. این بی توجهی درحالی صورت می گیرد که ریاست این دانشگاه برای آراستن دیوار های بعضی از دانشکده های خود از سروده های خودش سود می برد، اما چرا به ادبیات دراین دانشگاه تا این اندازه بی توجهی می شود ، جای پرسش دارد؟! دراین خبرگزاری در بخشی که با عنوان "ادبیات و هنر" دیده می شود اخبار بیشتر سینمایی است. حتی در این زمینه فا صله اخبار هنگام انتشار بسیار زیاد است.
این ضعف در خبرگزاری دانشگاه آزاد در حالی به چشم می خورد که بسیاری از خبرنگاران توانا در عرصه ادبیات که هم اکنون در بعضی روزنامه و خبرگزاری ها مشغول فعالیت هستند از این دانشگاه فارغ التحصیل شده اند. از طرفی به نظر نمی آید دانشگاه آزاد مشکل مالی چندانی برای گرفتن نیرو داشته باشد ، چون می تواند از دانشجویان درحال تحصیل دردانشگاه های خود نیز سود ببرد. اما به نظر می آید دانشگاه آزاد خواسته است از دانشگاه سراسری عقب نماند به همین دلیل درمقابل "ایسنا" ، " آنا" را راه اندازی کرده است .
اما فعالان در آن یا فاقد توانایی خبری هستند یا مقامات بالا تر آنها را محدود کرده اند. شکل این خبرگزاری نیز چندان حرفه ای و خوب طراحی نشده است. در پایان باید گفت به نظر می آید دانشگاه آزاد با ادبیات زنده و پویا در ایران مخالف است و این را می توان از بی توجهی به این مقوله در دانشگاه آزاد یا حمایت های دروغین و جهت دار از بعضی دا نشجویان فعال ادبی كه هیچ توانایی در ارایه ادبیات واقعی ندارند مشاهده كرد.
● پانا/ www.irpana.com/
▪ بی برنامه؛ مثل ادبیات مدرسه ای
"پانا"خبرگزاری دانش آموزی است. ازنامی که برای این خبرگزاری انتخاب شده ، معلوم است که طراحان آن حرفه ای و آشنا به سایت و خبرگزاری نیستند؛ اگر نه می دانستند که درکشوری که هنوز مردم آشنایی چندانی با رایانه ندارند این نام بلند برای وارد شدن به خبرگزاری ،دانش آموزان که هیچ ،معلمان را هم دچار مشکل می کند. انتخاب نام کوتاه (منظور تعداد حروف به کار رفته برای نشانی اینترنتی است که در"ایرپانا" هفت حرف است) و آسان برای به خاطر سپرده شدن لازمه خبرگزاری است .
دوران مدرسه وقتی برای زنگ ورزش از مدیر یا ناظم وسایل ورزشی و معلم ورزش و آشنا به علوم ورزشی درخواست می کردیم ، برای اینکه ما را از سر خودشان باز کنند یا اجازه می دادند به جای زنگ ورزش برویم خانه یا اینکه یک توپ پیدا می کردند می دادند دستمان می گفتند خودتان ورزش کنید. خبرگزاری دانش آموزی یاد آور آن روزهاست.
"ایرپانا" همان خبرگزاری است که بدون درنظر گرفتن افرادی که مخاطب نخست آنها هستند و تنها برای اینکه دانش آموزان را از سر خود بازکنند راه اندازی شده است . البته رسیدن به این نکته چندان سخت نیست و تنها کافی است به بخش های قرار گرفته دراین رسانه نگاه کنید تا به تقسیم بندی بی نظم و دلیل آن پی ببرید . این خبرگزاری تقریبا" از حدود ۱۰ بخش با عناوینی چون : فرهنگی – هنری / اجتماعی / علمی – آموزشی/ ورزشی/ شعر / داستان / مقاله / طنز تشکیل شده است که نظم خاصی در طبقه بندی آن دیده نمی شود.برای مثال داستان،‌شعر ،‌طنز می تواند در بخشی به عنوان ادبیات قرار بگیرد و جای آنها در صفحه نخست به نكات دیگر داده شود. این خبرگزاری همانند دیگر کارها دانش آموزان را خیلی سطحی و بچه در نظر گرفته است. نبود جذابیت در طرا حی سایت و بخش های آن به خوبی محسوس است. این خبرگزاری حتی دراندازه یک سایت هم نیست. دانش آموزان، دانشجویان فردا و مسئولان خبرگزاری های آینده هستند ، نباید با آنها اینگونه برخورد کرد.
درپایان باید این نکته را یاد آوری کرد که بیشتر خبرگزاری های ایرانی سعی می کنند با تغییر شکل و قیافه خود را به روز و به اصطلاح مدرن کنند، اما حقیقت این است که خبرگزاری تنها با تغییر شکل به روز نمی شود ، بلکه این تغییر اندیشه است که یک خبرگزاری یا سایت را به روز می کند. بهتراست خبرگزاری های ایرانی به جای تغییر و باز سازی شکل خود دست به بازسازی اندیشه خود بزنند و در به کار گیری نیروهای خود دقت بیشتری کنند.
اینكه هر كسی را از هربخش دیگررسانه به بهانه آنكه فعالیت در بخش ادبی و فرهنگی آسان است به این بخش بفرستیم و یا هركسی را كه از راه رسید برای آنكه در عرصه خبری آموزش ببیند به بخش ادبی و فرهنگی بفرستیم چیزی جز به ریشخند گرفتن تمدن و فرهنگ و ادب چندین هزار ساله ایران و نشانه غیر حرفه ای بودن مسولان رسانه نیست. ادبیات قدرتمند در یک خبرگزاری یا نشریه باعث قدرتمند تر شدن بخش های دیگر در به کار گیری کلام و استفاده از جملات هنری و ادبی بهتر برای نفوذ در مخاطب می شود و از طرفی ادبیات ضعیف باعث تاثیر منفی بر بخش های دیگر خواهد شد.

پوریا گل محمدی

منبع : سایر منابع