از رویای سرمست کننده تا جنون گناه آلود

● درباره «نام گل سرخ» به مناسبت نمایش از تلویزیون
«قرون وسطی» اصطلاحی كه اومانیست ها به برهه خاصی در تاریخ ملت های اروپایی اطلاق می كردند و هنگامه ای كه بشر در تاریكی و جهل غوطه ور بود؛ سال های برتری خرافه پرستی بر ایمان و دوران بربریت انسان نامیده می شد. در حالی كه صاحبان كلیسا در ثروت بی حد و حصری غوطه ور بودند، مردم در وضعیت معیشتی اسفناكی به سر می بردند. (كوچه ها بسیار تنگ و آفتاب در آنها بسیار كم رخنه می كرد. اهالی شهر از چهارپایان نگاهداری می كردند، خوك ها در كوچه ها رها بودند و در همان حال زباله و كثافت از پنجره به كوچه ریخته می شد. كثافت و تراكم جمعیت اغلب موجب شیوع امراض واگیردار می شد و...)۱«نام گل سرخ» ماحصل همین دوران است. داستانی كارگاهی در قرن چهاردهم، دوران اوج مباحثات و مجادلات كلامی و فكری مابین فرقه های مختلف مسیحی. پدر ویلیام باسكرویل كشیش انگلیسی روشنفكر فرقه فرانسیسكن ها (پیروان قدیس فرانچسكو آسیزی) كه به همراه طلبه جوانش برای شركت در جلسه ای تحقیقی وارد دیر دورافتاده ای متعلق به بندیكت ها۲ شده، با به وقوع پیوستن سلسله قتل های زنجیره ای مردان جوان ساكن دیر، مامور یافتن چهره های كریه المنظر اهالی سیاه پوش دیر است. انسان هایی محصور در ساختمان های بلند وهم آلود، با رنگ هایی قهوه ای، خاكستری و فضایی سرد و مرده.رئیس دیر پیرمرد نابینایی (نماد تعصب كوركورانه و جاهلانه) است كه انگیزه خود از اعمال جنایات را عدم دسترسی همگان به كتاب فن شعر ارسطو عنوان می كند. رساله دوم فن شعر ارسطو در باب طنز است و به عقیده جورج مقدس: «طنز یعنی خنده و خنده یعنی عدم ترس از خدا و خوشامدگویی به شیطان!»به همین دلیل وی با آغشته ساختن كتاب به سمی مهلك كه در اثر تماس انگشت با دهان وارد بدن گشته و موجب مرگی سریع می شود، به مقصود خود می رسد. این مسئله بسیار شبیه به یكی از داستان های هزار و یك شب است.
باسكرویل و همراهش به مانند كارآگاه خصوصی و دستیارش از نوع شرلوك هلمز و دكتر واتسن با مشاهده آثار و تكیه بر حس ششم، پله پله تا كشف حقیقت می روند. حقیقتی كه در دهلیزهای پیچ در پیچ و مخوف كتابخانه معروف دیر پنهان شده.
در عین حال ماجرای عاشقانه مابین طلبه جوان و دختری فقیر و مفلوك در كنار خط اصلی داستان، رنگ و بویی رمانتیك به ماجراهای خشونت بار داستان بخشیده و صحنه جدال باسكرویل و جورج بر سر تصاحب كتاب و اثبات بی گناهی دختر كه ژاندارك وار در حال سوختن در آتش است به همراه جمله پایانی طلبه كه بر ابدی بودن تصویر دختر در ذهنش اشاره می كند، به مذاق تماشاگر خوش می آید.
«نام گل سرخ» اقتباس از رمان پرآوازه و مشهور «امبرتو اكو» استاد فلسفه هنر و ملقب به «پروفسور سوپراستار» است كه گرچه عدم رضایتش از اقتباس سینمایی اثر را در قالب جملاتی همچون «اثر من همچون ساندویچ چندلایه بود» و یا «این اثر متعلق به آنو است و نه من» بیان كرد. معهذا بسیاری معتقدند، آنو بهترین گزینه برای كارگردانی این اثر بوده است.
ژان ژاك آنو فیلمساز وسواسی و گزیده كار فرانسوی، فارغ التحصیل هنرهای قرون وسطی و زبان یونانی از دانشگاه سوربن بود. او در ۱۱ سالگی مستندی پیرامون نقاشی و گچ بری از كلیساهای سبك رومی ساخت.وی برای پیدا كردن صومعه بندیكت ها، از سیصد صومعه در سراسر اروپا بازدید كرد و سرانجام صومعه «سیسترسیان» در ارباخ آلمان را برای فیلمبرداری صحنه های خارجی برگزید.
طراحی صحنه دانته فردی، طراح مشهور آثار فلینی، توانسته روح حاكم بر تمثیلات و توصیفات فوق العاده و غریب كتاب را به خوبی در فیلم نشان داده و موسیقی وهم آلود جیمز هورنر نیز تكمیل كننده صحنه های بصری فیلم است.آنو با ساخت این اثر كه چهارمین فیلم وی محسوب می شود، به خوبی توانست فضای گروتسك حاكم بر اثر را نشان دهد. ضمن آنكه بازی شون كانری در نقش ویلیام نقطه عطفی در كارنامه هنری وی محسوب می شود. وی پس از این فیلم در تسخیرناپذیران دی پالما ظاهر شد.عمده ترین ایراد وارده به اثر را برداشت صرفاً كارآگاهی از اثر دانسته اند و معتقدند كه حق مطلب پیرامون كتاب ادا نشده، اما به راستی چه كسی می تواند مدعی شود می شود اقتباسی تمام و كمال از كتاب ارائه داد؛ اثری چندلایه و پیچ در پیچ به همان تودرتویی كتابخانه معرف دیر.

پی نوشت ها:
۱ _ تاریخ قرون وسطی، پروفسور كاسمینسكی، ترجمه: صادق انصاری، محمدباقر مومنی، نشر اندیشه، ص ۹۱.
۲ _ Benedictine :نام یك فرقه رهبانی كاتولیك است كه به وسیله راهبی ایتالیایی به نام سنت بندیكت تاسیس شد. كتاب او به نام رگیولا مرناكروم (Regula Mohachorum) اساس رهبانیت را در جهان غرب تشكیل می دهد.
مهتاب ساوجی

منبع : روزنامه شرق