چه کسانی شفاعت می‏شوند؟

شفاعت اولیای الهی در روز قیامت، متوقف بر شرایطی است كه در همین دنیا باید آن شرایط را به دست آورد. در آیات و روایات، برای هیچ فرد یا گروهی، تضمین نشده است كه حتماً مورد شفاعت قرار می‏گیرند؛ بلكه صفات و ویژگی‏های كلی كسانی كه از این نعمت بهره‏مند و یا محرومند، بیان شده است. بر اساس آیات و روایات، شرایط شمول شفاعت نسبت به بنده گنه‏كار، عبارتند از:
۱) رضایت خداوند
شفیعان، واسطه فیض خدا هستند و به همین جهت، شرط اصلی و اساسی شفاعت، این است كه مورد رضایت و پسند خداوند باشد. شفیعان، كسانی هستند كه خداوند، آنان را برای این كار پسندیده و به آنان اجازه شفاعت داده است. قرآن كریم می‏فرماید: «در آن روز، شفاعت كسی سودمند نیست؛ مگر آن كسی كه خدای رحمان به او اجازه دهد».(۱)
شفاعت شوندگان نیز باید مورد رضایت و پسند خداوند باشند؛ یعنی شفاعت در حق كسانی مؤثر خواهد شد كه در دنیا در مسیر اطاعت، بندگی و رضایت خداوند قرار داشته باشند. قرآن كریم می‏فرماید: «و [شفیعان ]شفاعت نمی‏كنند، مگر برای كسی كه مورد رضایت و پسند خداوند باشد».(۲)
در حقیقت، شفاعت، تجلّی اراده و خواست خداوند، مبنی بر بخشش و آمرزش بندگانی است كه در دنیا عقیده و عملشان مورد رضایت خداوند بوده است؛ هرچند دچار خطا و لغزش نیز شده‏اند و شفاعت، پاداشی در حق آنان است.
۲) حفظ اصل ایمان‏
كسانی مورد شفاعت قرار می‏گیرند كه به سبب گناهان، اصل ایمانشان به خطر نیفتاده باشد. به همین جهت، در منابع دینی، چنین آمده است كه كافر، مشرك و منافق، در روز قیامت، مورد شفاعت قرار نمی‏گیرند.
رسول اكرم صلی‏الله‏علیه‏وآله فرموده است: «شفاعت، برای تردیدكنندگان، مشركان و كافران نیست؛ بلكه برای مؤمنان یكتاپرست است».(۳)
۳) عمل به دستورات دینی‏
گنه‏كارانی مورد شفاعت قرار می‏گیرند كه مطیع دستورات خدا، پیامبر صلی‏الله‏علیه‏وآله و اولیای دین باشند؛ یعنی درست بر خلاف آن‏چه كه برخی گمان می‏كنند كه وعده به شفاعت، موجب تشویق افراد به ارتكاب گناه و سر باز زدن از مسئولیت می‏شود، شرط شفاعت، عمل به دستورات دین و اطاعت از خدا و رسول و امامان معصوم علیهم‏السلام ذكر شده است. كسی كه روش عملی او اطاعت از خدا و عمل به وظایف و مسئولیت‏های دینی بوده، اما گاهی هم دچار لغزش و خطا شده است، شایستگی دریافت رحمت الهی را در آخرت خواهد داشت.
امام صادق علیه‏السلام می‏فرماید: «هركس دوست دارد شفاعت در مورد او سودمند واقع شود، باید درصدد جلب رضایت خداوند برآید. بدانید كه هیچ كس، رضایت خداوند را جلب نخواهد كرد، مگر با اطاعت از خدا و پیامبر و اولیای الهی از آل محمدعلیهم‏السلام».(۴) این روایت ضمن بیان شرط اساسی شفاعت (رضایت خداوند)، راه جلب خشنودی او را عمل به دستورات دین دانسته است.
از دیدگاه قرآن كریم، علت این‏كه شفاعت به حال برخی از اهل دوزخ سودی نمی‏بخشد، عدم پای‏بندی آنان به احكام و وظایف دینی است: «از اهل دوزخ سؤال می‏كنند كه: چه چیزی شما را جهنمی كرد؟ می‏گویند: ما از نمازگزاران نبودیم و بینوا را اطعام نمی‏كردیم و با اهل باطل، همراه و هم‏صدا بودیم و روز پاداش را دروغ می‏انگاشتیم تا این‏كه مرگ ما فرا رسید؛ پس شفاعت شافعان، به حال آنان، سودی نمی‏بخشد».(۵)
اهمیت عمل به احكام و وظایف دینی، به حدی است كه در مواردی، حتی سبك شمردن و اهمیت ندادن به آن، موجب محرومیت از شفاعت می‏شود. رسول اكرم صلی‏الله‏علیه‏وآله فرموده است: «شفاعت من به كسی كه نمازش را سبك بشمارد، نمی‏رسد».(۶)
۴) رابطه معنوی شفاعت شونده و شفیعان‏
كسانی مورد شفاعت قرار می‏گیرند كه در دنیا، ارتباط روحی و معنوی خاصی بین آنان و شافعان برقرار شده باشد؛ كسانی كه نسبت به اولیای الهی، محبت و مودّت دارند و در دنیا، تحت جذبه هدایت‏گری آنان قرار گرفته، هم‏فكر، هم‏عقیده و همراه ایشان بوده‏اند، در آخرت نیز مورد شفاعت آنان قرار می‏گیرند.
در حقیقت، یكی از حكمت‏هایی كه سبب شد تا خداوند، اولیای الهی را در روز رستاخیز، واسطه و شفیع مغفرت و بخشش خود، به این افراد قرار دهد، همین رابطه معنوی و سنخیتی است كه در دنیا میان آنان برقرار بوده است. زیرا این محبت، موجب تقویت رابطه معنوی با آنان می‏شود. محبت حقیقی، محب را شیفته محبوب كرده، موجب همسانی در عقاید، اخلاق و سلیقه‏ها می‏شود. محبت و مودّت حقیقی نسبت به پیامبر اكرم و امامان علیهم‏السلام، مانع ارتكاب گناه و دل‏بستگی‏ها و وابستگی‏های كاذب می‏شود. بر این اساس، محبت اولیای الهی، یكی از شرایط شفاعت آنان است تا انسان در پرتو آن محبت، از مغفرت، رحمت و لطف الهی بهره‏مند گردد.(۷)
در منابع دینی، چنین آمده است:
▪ «عالم برای كسانی كه با هدایت او ره یافته‏اند، شفاعت می‏كند».(۸)
▪ «امامان معصوم علیهم‏السلام برای شیعیان و پیروان خود شفاعت می‏كنند».(۹)
▪ «كسانی كه حلقه ارتباط و اتصال به اولیای الهی را گسسته و ولایت امامان را نپذیرفته‏اند، مورد شفاعت آنان قرار نمی‏گیرند».(۱۰)
به همین جهت در روایات آمده است كه كسی كه ذریه و فرزندان رسول اكرم را آزار دهد، مورد شفاعت آن حضرت نخواهد بود. پیامبر می‏فرماید: «به خدا سوگند! برای كسانی كه فرزندان و ذریه‏ام را آزار كرده باشند، شفاعت نمی‏كنم».(۱۱)
در مورد دانشمندان و كسانی كه به بشریت خدمت كرده‏اند - مانند ماری كوری، لوئی پاستور، انیشتین و... - به نكات زیر دقت كنید:
الف) بیشتر آنان، ملحد و كافر نیستند؛ بلكه به خداوند معتقدند.
ب) هر چند كه آخرین و كامل‏ترین دین، دین اسلام است و تمام انسان‏ها باید در برابر این پیام، سر تسلیم فرود آورند، اما باید توجه داشت كه آنان انسان‏هایی نیستند كه با خداوند، سر جنگ و عناد داشته باشند؛ بلكه چون جاهل و بی‏خبر از اسلامند، بدان نگرویده‏اند.
باید گفت كه افراد جاهل نیز خود دو گونه‏اند: جاهلان قاصر و جاهلان مقصر. در زمان‏های گذشته با نبود امكانات ارتباطی و اطلاع رسانی و امروزه نیز با وجود تبلیغات دروغین ضد اسلامی، رسیدن به حقیقت برای برخی افراد ممكن نیست. از این رو، نمی‏توان كسانی را كه به بشریت خدمت كرده‏اند، جزء جاهلان مقصر دانست و آنان را گناهكار و محروم از شفاعت شمرد. آن چه گفته شد، از منظر بشری و انسانی است؛ اما خداوند، بر اساس علم و آگاهی مطلق، حكمت و رحمت خویش، حكم می‏كند و به بندگانش نظر می‏افكند.(۱۵)

احسان وحیدی راد
۱. طه، آیه ۱۰۹.
۲.انبیاء، آیه ۲۸.
۳. ری شهری، میزان الحكمه، ج ۴، ص ۱۴۷۲.
۴. مجلسی، بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۲۲۰.
۵. مدثر (۷۴)، آیات ۴۲ - ۴۸.
۶. میزان الحكمه، ج ۴، ص ۱۴۷۲.
۷. ر.ك: محمد شجاعی، تجسم عمل و شفاعت، ص ۱۰۶
۸. میزان الحكمه، ج ۴، ص ۱۴۷۵.
۹. همان‏
۱۰. بحارالانوار، ج ۸، ص ۷۳۶.
۱۱. صدوق، امالی، ص ۳۷۰.
۱۲. میزان الحكمه، ج ۴، ص ۱۴۷۲
۱۳. همان.
۱۴. همان‏
۱۵. ر.ك: محمد لگنهاوزن، اسلام و كثرت‏گرایی دینی، ترجمه نرجس جواندل.

منبع : نشریه الکترونیکی پرسمان