بد غذایی کودکان چرا و به چه علت؟

‌بدون شك یكی از نگرانی‌های همیشگی والدین مسائل مربوط به تغذیه كودك آنهاست. پدران و مادران همیشه دغدغه رشد و تكامل مناسب كودك دلبند خود را دارند، دغدغه‌ای كه گاه هیچ ریشه‌ای در واقعیت ندارد و تنها ناشی از بی‌اطلاعی والدین نسبت به مراحل رشد و تغییرات طبیعی اشتهای كودكان است. به این ترتیب آنها بی‌دلیل برای بیشتر خوردن یا مصرف مواد غذایی خاصی، به فرزندشان فشار می‌آورند و اوقات خوش و شادی‌بخش غذا خوردن را به زمانی برای جنگ و قهر تبدیل می‌كنند.
با وجود افزایش قابل توجه دانش مادران و پدران درباره اصول تغذیه صحیح شیرخواران و نیز تغذیه تكمیلی كودكان زیر یك سال در سال‌های اخیر، آگاهی خانواده‌ها درباره عادات تغذیه‌ای و نیازهای غذایی كودكان در سنین پیش از مدرسه به ویژه۲ تا ۶ سال هنوز بسیار اندك است.
در سنین پیش از مدرسه توجه به دو اصل اهمیت ویژه دارد. اول آنكه بعضی رفتارها و عادات تغذیه‌ای به طور طبیعی در این سن تغییر می‌كند و دوم آنكه بعضی رفتارها كه ما به آن بدغذایی اطلاق می‌كنیم، در این دوره رشدی‌ كم‌كم پدیدار می‌شوند كه اگر برخورد درستی با آنها صورت نگیرد، به تدریج مساله‌ساز خواهد شد.
● تغییرات طبیعی در اشتها و رفتار تغذیه‌ای كودكان پیش دبستانی
درباره تغییرات طبیعی در عادات و رفتار كودك در سنین پیش از مدرسه، مهم‌ترین مساله آن است كه بدانیم در دو سالگی سرعت رشد كودكان به طرز قابل توجهی كندتر از قبل می‌شود و اگر چه هنوز نسبت به سال‌های بعدی زندگی نیاز به انواع مواد غذایی در آنها بالاست، اما به علت كاهش سرعت رشد، اشتهای آنها نیز به طور طبیعی كم می‌شود و اگر والدین از این مساله بی‌اطلاع باشند، این نقطه آغازی ‌خواهد بود، برای شروع جنگ و جدالی پایان‌ناپذیر و بی‌ثمر بر سر تغذیه كودك.
به خاطر بسپارید كه هرگز هیچ كودكی را نمی‌توان وادار به غذا خوردن كرد و مبارزه بر سر غذا خوردن همواره جدالی بی‌حاصل است.
پس بپذیرید كه این دوره بخشی از سیر تكاملی كودك شماست و به خودی خود به رشد كودك شما ضرری نمی‌زند. كافی است كه انواع مختلف مواد غذایی را به كودكتان عرضه كنید و برای جایگزینی غذاهایی كه او تمایلی به خوردن آنها ندارد، جانشین‌های دیگری از همان گروه غذایی در نظر بگیرید. مثلا اگر كودك شما به شدت از خوردن شیر اجتناب می‌كند، به جای شیر، پنیر یا ماست به او بدهید.
در بسیاری از موارد اگر برخورد شما صحیح باشد، بعد از مدت كوتاهی كودك مجددا همان مواد غذایی را كه از خوردن آنها پرهیز می‌كرد، خواهد خورد.علاوه بر این به یاد داشته باشید در سنین ۲ تا ۶ سالگی اشتهای فرزند شما در طول روز بسیار متغیر و حجم معده او نیز كوچك است.
پس به جای ارائه حجم زیاد غذا در یك وعده، از وعده‌های مكرر و كم‌حجم در طول روز استفاده كنید. به عبارت ساد‌ه‌تر در این سن به جز وعده‌های غذایی اصلی یعنی صبحانه، ناهار و شام، كودكان نیاز به میان وعده‌های مغذی نیز دارند، اما به شرط آنكه دقت كنید زمان عرضه این میان وعده‌ها به نحوی تنظیم شود كه حداقل ۲ تا ۳ ساعت با وعده اصلی فاصله داشته باشد و جلوی اشتهای كودك را نگیرد.
میان وعده‌ها باید طوری انتخاب شوند كه ارزش غذایی خوبی داشته باشند و اثر كمتری بر پوسیدگی دندان بگذارند، مثلا می‌توانید به جای مواد غذایی نامناسبی مثل چیپس یا بیسكویت از میوه تازه، نان و پنیر، سبزیجات خام، شیر، آب میوه‌های طبیعی و ... استفاده كنید.
نكته جالب دیگر این است كه در سنین پیش دبستانی، پذیرش غذا از سوی كودك به جز طعم به مسائل متعدد دیگر نیز ارتباط دارد.
كودكان در این دوران اغلب مایل نیستند غذاهای مختلف را در بشقابشان بریزید و با هم مخلوط كنید. آنها غذاهای خیلی سرد یا خیلی گرم را نمی‌پسندند. به علاوه خیلی از غذاها را نیز به دلیل بوی آنها و نه طعمشان رد می‌كنند.
از نظر طعم نیز آنها طعم‌های ملایم را بیشتر می‌پذیرند. گاهی كودك شما یك غذا را به خاطر شكل خاص‌ آن نمی‌خورد؛ مثلا بیسكویتی را كه گوشه آن شكسته نمی‌پذیرد یا ساندویچی را نمی‌خورد تنها به این دلیل كه به نظر او شما آن را به طرز غلطی برش داده‌اید.
در كنار همه مسائلی كه ذكر شد یك نكته اساسی دیگر نیز هرگز نباید فراموش شود و آن اینكه زمان صرف غذا باید محیط از نظر عاطفی آرام باشد و به كودك محبت و توجه مناسبی نشان داده شود و از نظر فیزیكی نیز كودك در حالت راحتی نشسته باشد، نه اینكه روی صندلی نامناسبی باشد كه پاهایش به طور ناراحتی آویزان است یا دست‌هایش به سختی به میز برسد.
وسایل تغذیه مثل قاشق و چنگال و لیوان نیز باید از نظر شكل برای كودك جذاب و از نظر اندازه مناسب باشند و البته این بدان معنی نیست كه لازم است از ظروف گران قیمت استفاده كنید. با كمی ابتكار و توجه می‌توانید ظروف مناسب و ارزان پیدا كنید.
● پدیدار شدن عادات غذایی و بروز بدغذایی‌ها
تا اینجا درباره تغییرات طبیعی در رفتارهای تغذیه كودك صحبت كردیم نكته دومی كه در ابتدای بحث به آن اشاره كردیم، شكل گرفتن عادات غذایی خاص و بدغذایی است.
به خاطر بسپارید كه این سنین در شكل‌‌گیری رفتارهای صحیح غذایی كودك شما و آموختن نحوه انتخاب غذاهای مناسب و مغذی اهمیت ویژه‌ دارد.
● تبلیغات و تغذیه كودكان
تبلیغات و رسانه‌های عمومی نیز در بروز عادات و رفتارهای غذایی كودك موثرند. بسیاری از كودكان پیش دبستانی به تبلیغات بیشتر از برنامه های اصلی تلویزیون توجه می‌كنند و چون اكثر آگهی‌های تبلیغاتی با توجه به جذابیت‌های روانی و عاطفی طراحی می‌شوند و اغلب نیز محصولاتی با ارزش غذایی ناچیز مثل چیپس، بیسكویت، پفك و... را تبلیغ می‌كنند، در ایجاد عادات بد غذایی در كودك موثرند. تنها راه حل آن است كه تا حدودی بر میزان مصرف این مواد از سوی كودك كنترل داشته باشید.
در عمل نیز شما و سایر اطرافیان كودك از مصرف این مواد اجتناب كنید. در نهایت جالب است بدانید كه بدغذایی در كودكان شایع است و گاهی تا ۶۰ یا ۷۰ درصد كودكان را در دوره‌های خاصی درگیر می‌سازد، اما خوشبختانه اكثر مشكلات تغذیه‌ای و بد غذایی‌ها اگر با آنها به طرز صحیحی برخورد شود، جزئی است و بر رشد كودك اثر جدی نمی‌گذارد.‌
▪ اگر كودك شما گوشت نمی‌خورد، قطعاتی كوچك از گوشت سفید یا قرمز را كه آبدار و لطیف باشد، به او عرضه كنید. هم‌چنین می‌توانید گوشت را همراه غذاهای دیگر مثل ماكارونی، پیتزا و... به او بدهید یا گاهی به جای گوشت از جانشین‌هایی مثل حبوبات، تخم‌مرغ و... استفاده كنید.
▪ اگر كودك شما به اندازه كافی شیر نمی‌خورد، در طبخ غذاها از پنیر استفاده كنید (مثلا ماكارونی با پنیر) و از شیر در تهیه غذاها استفاده كنید (مثلا افزودن شیر به برخی انواع سوپ.)
▪ اگر كودك شما از خوردن میوه یا سبزی پرهیز می‌كند، قطعاتی از میوه را كه به اشكال مختلف بریده‌اید به او بدهید و یا سبزی‌ها را بپزید (به نحوی كه آبدار باشند و بیش از حد پخته نشوند) و به او اجازه دهید با دست سبزیجات را بردارد و بخورد. از سس یا ماست به همراه سبزی استفاده كنید. سبزی‌ها را در سوپ یا سایر غذاها بریزید و از آب میوه بیشتر استفاده كنید. به هر حال به عرضه انواع مختلف میوه و سبزی به كودك خود ادامه دهید و دلسرد نشوید.
▪ اگر كودك شما بیش از حد شیرینی می‌خورد، خرید و تهیه غذاهای شیرین را در خانه محدود كنید. از مواد شیرین به عنوان پاداش و جایزه استفاده نكنید و موادغذایی شیرین را به جای میان وعده به همراه وعده اصلی غذا به كار ببرید تا خطر پوسیدگی دندان كم شود.

‌‌ دكتر ژابیز مدرسی
متخصص تغذیه

منبع : روزنامه سلامت