نهضت امیدآموزی یا ”انجمن معتادان گمنام“

بسیاری بر این باورند که اگر همیاری عمومی و وحدت مردمی نهضت سوادآموزی نبود، هرگز چنین پیشرفتی با چنین سرعتی در وضعیت سواد ایران صورت نمی‌گرفت.
”نهضت سوادآموزی“ حرکت یکپارچه‌ای بود که امکان خواندن و نوشتن را سهل‌الوصول و بی‌واسطه در اختیار همگان قرار داد. بسیاری از آموزگاران، همان شاگردهای دوره‌های پیشین بودند. هرکس که یک کلاس بالاتر می‌رفت، داوطلبانه مسئولیت آموزش تازه‌واردین را برعهده می‌گرفت.
گر چه این دایره آبی با دو حرف لاتین A و N، هیچ شباهتی به آن تخته سیاهی که دستی با خطوط منقطع روی آن الف ـ ب ـ پ... می‌نوشت، ندارد ولی ”انجمن معتادان گمنام“ (Narcotics Anonymous) نمونه دیگری از همان همیاری عمومی است. جهادی که این‌بار به‌جای معضل بی‌سوادی، درصدد حل معضل ”اعتیاد“ برآمده است.
● قصه از کجا شروع شد؟
از سال ۱۹۳۵ میلادی و با ایجاد انجمنی به نام ”الکلی‌های گمنام“ (AA)، بنیان‌گذار این انجمن که موفق به ترک مصرف الکل شده بود، دریافت که در میان گذاشتن ”تجربه بهبودی“ خود با سایر افراد الکلی، نه تنها می‌تواند به‌عنوان دریچه امیدی برای بهبود و تجربه موفقی در رابطه با ترک مصرف تلقی شود، بلکه می‌تواند به‌عنوان تضمین و مشوقی برای حفظ پاکی خودش نیز باشد. تجربه موفق AA، باعث تسری آن به سایر انواع آسیب‌های اجتماعی از جمله اعتیادها شد. ”انجمن معتادان گمنام“ (NA) در سال ۱۹۵۳ فعالیت خود را به‌طور رسمی آغاز کرد.
سابقه NA در ایران به سال ۱۳۶۹ برمی‌گردد. اینکه ”به‌دست چه کسانی؟“ سئوالی است که به‌دلیل خط‌مشی انجمن مبنی بر تأکید بر گمنام ماندن اعضاء مؤسسه، تلاش برای یافتن پاسخ آن بیهوده است.
در جزوه‌های اطلاع‌رسانی NA ذکر شده: ”دو برادر که خود در خارج از ایران موفق به ترک مصرف موادمخدر شده بودند، این سیستم را به ایران انتقال دادند“. جلسات انجمن به مدت ۱ سال در مرکز بازپروری قرچک برگزار شد ولی به‌ دلائلی فعالیت آن مرکز متوقف گردید؛ تا اینکه دوباره در سال ۱۳۷۲ انجمن حرکت خود را از سر گرفت و حالا حمایت سازمان بهزیستی از برگزاری جلسات، باعث تداوم آن می‌شود. NA که در سال ۱۹۷۸ تنها در ۳ کشور بود و کمتر از ۲۰۰ گروه ثبت شده داشت، در حال حاضر در ۱۱۶ کشور جهان فعال است.
براساس آخرین برآوردها (مرداد ۱۳۸۵)، NA در ایران، بالغ بر ۱۰۰ هزار عضو دارد که این اعضاء در قالب بیش از ۵۴۰۰ جلسه در هفته فعال هستند.
● ”ما“ به‌جای ”تو“
”زمانی تمام زندگی و فکر و ذکر ما به نوعی در موادمخدر خلاصه شده بود، ما همیشه یا مشغول گرفتن و مصرف کردن آن بودیم و یا به‌دنبال راه تهیه‌اش می‌گشتیم. ما زندگی می‌کردیم که مصرف کنیم و مصرف می‌کردیم که زندگی کنیم...“.
این استفاده از ضمیر ”ما“ به‌جای ”تو“ و فعل اول شخص جمع به‌جای دوم شخص مفرد، همان نقطه عطفی است که باعث جلب اعتماد و باعث ترک مصرف بسیاری از معتادان عضو NA شده است. آنچه از جزوه‌های NA استنباط می‌شود، این است که منظور از Narcotics، ماده‌مخدر به‌معنای خاص آن نیست، بلکه منظور هرگونه ماده اعتیادآور است، حتی الکل. اصولاً تمرکز فعالیت‌های NA بر روی معضل ”اعتیاد“ است، نه فقط ”ترک مصرف یک ماده خاص“.
نکتهٔ مهم دیگر در سیاق این انجمن، تأکید روی ”گمنامی افراد“ است. هیچ مدرک و پرونده خاصی از افراد تهیه نمی‌شود و این موضوع به قدرتی محتوم و قطعی است که همان‌طور که گفته شد، حتی مؤسسان این انجمن در ایران، از انتشار نام خود خودداری می‌کنند. عضویت در NA مستلزم اعتقاد به دین، گروه و آئین خاصی نیست و پرداخت حق عضویت و... نیز بی‌معناست. تنها شرط لازم و کافی برای ورود به جلسات NA ”تمایل به ترک اعتیاد“ است.
● اصول ترک اعتیاد در NA
کمک معتادان به یکدیگر برای بهبودی، پایه و اساس NA است. این فرآیند ضمن برگزاری جلساتی غیررسمی در محل‌هائی که به‌وسیله اعضاء اجاره می‌شود، صورت می‌گیرد. جلسات به دو دسته تقسیم می‌شوند: ”باز“ که ورود به آن برای عموم آزاد است و ”بسته“ که مختص معتادان است. در این جلسات، اعضاء انجمن درباره تجربیاتشان در طی مدت قطع مصرف با هم صحبت می‌کنند. اصول برنامه ترک در NA برپایه ۱۲ مرحله به نام ”۱۲ قدم روحانی“ متمرکز شده است؛ اصولی که برپایه به‌کار بستن ”صداقت“، ”روش‌بینی“، ”ایمان“ و ”فروتنی“ در زندگی فرد معتاد تأکید دارد. این اصول از طرف ”راهنماها“ که اعضاء قدیمی‌تر و باتجربه‌تر گروهند، به تازه‌واردین آموزش داده می‌شود.
● NA زیر چتر چه ارگانی است؟
NA یک انجمن کاملاً مستقل و بدون هرگونه وابستگی سیاسی، اعتقادی یا اقتصادی به هر سازمان و ارگانی است. حتی برخی از اعضاء انجمن که خود دست به تأسیس NGOهای مبارزه با اعتیاد و... زده‌اند، از طرف NA نه تأیید شده و نه رد می‌شوند. هزینه برگزاری جلسات از طریق کمک‌های داوطلبانه اعضاء انجمن و یا فروش نشریات تأمین می‌شود. این نشریات به زبان‌های مختلف و حتی با خط بریل هم تهیه می‌شود.
عملی یا علمی؟
سلام؛ من مسعود هستم؛ یک معتاد.
(جمعیت، یک‌صدا): سلام مسعود!
۲۲ روز است که پاکم...
سپس مسعود تجربیات خود را در طی این ۲۲ روز قطع مصرف، با سایرین در میان می‌گذارد و بعد نوبت الهام است با ۲۸ روز پاکی و...
برنامه‌ریزان NA معتقدند بزرگ‌ترین ویژگی این روش ترک اعتیاد، ”عملی بودن“ آن است. ”تمایل به قطع مصرف“ پدیده نوئی نیست که تنها در افراد عضو NA وجود داشته باشد. بسیاری از معتادان بارها اراده کرده‌اند که موادمخدر را ترک کنند، ولی با گذشت چند روز، در این تلاش ناکام مانده و دوباره مصرف مواد را از سر گرفته‌اند.
روان‌پزشکان فعال در زمینه اعتیاد، در مقایسه درمان‌های جایگزین ترک اعتیاد (نظیر متادون و بوپره‌نورفین) با دارونماها، ثابت کرده‌اند که آنچه از آن به ”اراده“ و ”تمایل به قطع مصرف“ تعبیر می‌شود، به شدت آسیب‌پذیر بوده و تحت عوامل بیرونی قابل تغییر است.
● پس راز موفقیت اعضاء NA در ترک مصرف چیست؟
پاسخ ”گروه درمانی“ است. رویکرد شناخته‌شده‌ای در روان‌شناسی که در تصحیح بسیاری از آسیب‌های اجتماعی کارآئی خود را ثابت کرده است.
اساس کار NA در واقع یک شیوه کاملاً علمی است. رد و بدل کردن تجربیات موفق ترک به‌وسیله کسانی که خود شرایط مشابهی داشته‌اند، امکان‌پذیر بودن این فرآیند را به‌طور عملی به فرد گرفتار نشان داده و امید به توانائی ترک را در وی افزایش می‌دهد. از طرفی براساس شیوه کار NA، فرد حتی پس از ۴۸ ساعت پاکی، الگوی عده تازه‌واردی با ۲۴ ساعت پاکی قرار می‌گیرد. انتقال تجربه پاکی به تازه‌واردین، خود انگیزه‌ای برای حفظ آن است و این زنجیره ادامه پیدا می‌کند. زنجیره‌ای که استحکام حلقه‌های آن از طریق شرکت مداوم در جلسات تأمین می‌شود.
● آیا NA موفق بوده است؟
از آنجا که هیچ مدرک و پرونده‌ای مبنی بر حضور اعضاء در جلسات تشکیل نمی‌شود، بررسی میزان موفقیت NA در جلب اعتماد، کار آسانی نیست. تنها شاخص قابل استناد رشد و گسترش گروه‌های NA در اقصی نقاط جهان است. در فاصله سال‌های ۱۹۷۸ تا ۲۰۰۵، تعداد گروه‌های ثبت شده NA از ۲۰۰ گروه به ۳۲۰۰۰ گروه رسید که این خود دلیلی بر موفقیت و استقبال از این شیوه ترک اعتیاد است.
در بهار ۱۳۸۴ کمیته اطلاع‌رسانی NA در ایران، نتایج مطالعه‌ای را که در ارتباط با شاخص‌های جمعیتی در ایران بود، منتشر کرد:
۶۰ درصد کمتر از یک‌سال
۲۸ درصد ۱ ـ ۳ سال
۱۱/۱ درصد ۳ ـ ۵ سال
۰/۹ درصد بیش از ۵ سال
براساس این مطالعه، در حدود ۶۰ درصد اعضاء NA کمتر از یک‌سال پاکی از موادمخدر داشته‌اند که این رقم در کسانی‌که بیش از ۵ سال پاکی داشته‌اند به حدود ۹/۰ درصد کاهش می‌یابد. این کاهش الزاماً بیانگر عدم کارائی روش درمانی NA نیست. سابقه نسبتاً کوتاه حضور NA در ایران و افزایش تدریجی آشنائی مردم با این شیوه، می‌توانند از دلایل احتمالی توجیه این تفاوت باشند.
بخش قابل توجه دیگری که در این آمار مشاهده می‌شود، در رابطه با مقایسه نحوه آشنائی اعضاء با انجمن است.
۹۳ درصد آشنائی افراد با این مؤسسه از طریق اعضاء انجمن بوده و تنها ۵ درصد این آشنائی از طریق پزشکان و مراکز سم‌زائی صورت گرفته است. این در حالی است که در مطاله مشابهی در سال ۲۰۰۲ در جرجیای آتلانتا، ۶۲ درصد اعضاء از طریق مراکز درمانی و مشاوره به NA معرفی شده بودند. این ارقام به‌خوبی بیانگر عدم همکاری‌های بین‌سازمانی مؤثر در هدایت بیماران به این‌سو و یا شاید عدم آشنائی کافی یا حتی عدم پذیرش این واحدهای خودجوش مردمی به‌وسیله مراجع درمانی در آن سال‌هاست.
● گسترهٔ فعالیت‌های NA
NA از هیچ فرصتی برای اطلاع‌رسانی و کمک به معتادان دریغ نمی‌کند تا آنجا که کمیته H&I انجمن معتادان گمنام، اقدام به تشکیل جلسات در زندان‌ها و بیمارستان‌ها کرده است در ایران، استان فارس از نظر برگزاری این جلسات فعال است. به‌جزء استان فارس، این برنامه در زندان‌های قم، اراک، دلیجان و تهران نیز برگزار می‌شود. اطلاعات بیشتر در رابطه با این جلسات و سایر فعالیت‌های NA، از طریق سایت www.nairan.org قابل پی‌گیری است.

آیدا قضائی

منبع : نشریه پزشکی طبیب مردم