ورزش درمانی در بیماران سرطانی

یکی از عوارضی که بعد از عمل جراحی در افراد مبتلا به سرطان ایجاد می‌شود، ادم‌لنفاوی است. در این حالت دست یا پای مبتلا متورم و بزرگ می‌شود. بیمار به سختی می‌تواند آن را حرکت دهد و در نتیجه در فعالیت‌های روزمره کمتر از آن استفاده می‌کند. حتی ممکن است باعث سختی و شکننده شدن پوست شود و خطر عفونت را نیز به‌دنبال داشته باشد.یکی از راه‌های درمان ادم لنفاوی تمرین‌های ورزشی است. تمرینات ورزشی با حرکت دادن مایع لنفاوی از جمع شدن آن در یک محل جلوگیری می‌کند و باعث کاهش ادم و بهبود عملکرد اندام مبتلا می‌شود. این شیوه درمانی مبتنی بر اصول زیر است:
انقباض عضلات باعث می‌شود تا روی عروق لنفاوی به‌صورت مستقیم فشار وارد شود و مایع لنفاوی به بالا پمپ شود.
ورزش با کاهش کم تحرکی بافت نرم و مفصل، از وضعیت‌های ساکن اندام و بی‌حرکتی لنف جلوگیری می‌کند.
ورزش با تقویت عضلات و جلوگیری از تحلیل رفتن آنها باعث افزایش نقش آنها در پمپ کردن مایع لنفاوی می‌شود.
به وسیله ورزش می‌توان ضربان قلب و جریان خون را افزایش داد و در نتیجه جریان لنفاوی را نیز بیشتر کرد.
تمرینات از یک ترتیب خاص پیروی می‌کنند‌ ابتدا باید لنف باقی مانده در بافت‌های مرکزی‌تر، مانند تنه را تخلیه کرد و سپس به سراغ قسمت‌های انتهایی تر، مانند انگشتان رفت.
انجام تمرینات ورزشی در حالی که بانداژ‌های فشاری نیز پوشیده شده است، نسبت به حالتی که بیمار حین ورزش از پوشش‌های فشاری استفاده نمی‌کند، بیشتر باعث بازجذب پروتئین و افزایش جریان مایع لنفاوی می‌شود.تمرینات ورزشی که باعث کاهش ادم می‌شوند شامل تنفس عمیق، رها‌سازی‌ ، انعطاف پذیری، تقویت عضلات، بهبود وضعیت قلبی تنفسی و همچنین تمرین‌های تخلیه‌کننده ادم است.
● تنفس عمیق و تمرینات رها‌سازی‌ (ریلکسیشن)
در تمام زمان انجام تمرینات ورزشی تنفس عمیق انجام دهید. پایین رفتن دیافراگم هنگام یک دم عمیق و انقباض عضلات شکم هنگام یک بازدم کنترل شده قوی، به حرکت مایع لنفاوی کمک می‌کند. تغییرات در فشار داخل شکم و قفسه سینه به شکل یک پمپ ملایم عمل کرده و مایعات درون عروق لنفاوی مرکزی را به سمت ورید‌های گردن هدایت می‌کند.تنش عضلات و انقباض بیش از حد آنها نیز باعث محدودیت حرکتی و جمع شدن مایع لنفاوی می‌شود. انجام تمرینات رها‌سازی‌ ابتدای هر جلسه به کم شدن این تنش کمک می‌کند. تنفس عمیق جزء مهم تمرینات رها‌سازی‌ است.
● تمرینات انعطاف‌پذیری
از تمرینات کششی ملایم که توسط خود فرد انجام می‌شود، برای به حداقل رساندن کم تحرکی مفاصل و بافت نرم استفاده می‌شود. این تمرینات به‌ویژه ابتدای اندام‌های بدن مانند شانه یا لگن‌ که با وضعیت‌های ایستا و جمع شدن لنف ارتباط دارد، کاربرد دارند.
● تمرینات افزایش‌دهنده قدرت و تحمل عضلات
هر دو نوع تمرین ایزومتریک (تمریناتی که در آنها عضلات فقط منقبض می‌شوند ولی انقباض عضلانی باعث حرکت اندام نمی‌شود.) و دینامیک (تمریناتی که عضلات منقبض می‌شوند و انقباض عضلانی باعث حرکت اندام می‌شود.) و به کار بردن انواع مقاومت‌ها مانند مقاومت دستی، وزنه، کش و... برای بهبود وضعیت فرد مناسب هستند. البته باید تمرینات را با شدت کم شروع کرد و همچنین مقاومت و تکرار تمرینات به‌تدریج افزایش داد. چه ادم لنفاوی
ایجاد شده باشد و چه نشده باشد، بررسی دقیق محیط اندام و کیفیت پوست برای تعیین شدت مناسب تمرینات ضروری است. تأکید تمرینات باید بر افزایش قدرت و تحمل عضله‌هایی باشد که به حفظ وضعیت صحیح بدن کمک می‌کند و یا باعث پمپ کردن لنف می‌شوند.
● تمرینات بهبود‌دهنده وضعیت قلبی عروقی
ورزش‌هایی مانند شنا، دوچرخه‌سواری و پیاده روی باعث افزایش گردش خون و تحریک جریان لنفاوی می‌شوند. ۳۰دقیقه ورزش هوازی کامل‌کننده تمرینات تخلیه‌کننده لنف است. در هنگامی که ادم لنفاوی وجود دارد، شدت تمرینات باید به حدی باشد که ضربان قلب از ۴۰ تا ۵۰ درصد ضربان قلب هدف تجاوز نکند. هنگامی که ادم لنفاوی کاهش پیدا کرده باشد و مانع دیگری نیز برای ورزش کردن فرد وجود نداشته باشد، می‌توان ضربان را تا ۸۰ درصد ضربان قلب هدف افزایش داد. ضربان قلب هدف در هر فرد برابر با ۸۰ تا ۸۵درصد حداکثر ضربان قلب مجاز با توجه به وضعیت جسمانی اوست.
● تمرینات تخلیه‌کننده لنف
تمرینات تخلیه‌کننده لنف که اغلب تمرینات پمپ‌کننده نیز نامیده می‌شوند، مایع لنفی را درون کانال‌ها حرکت می‌دهند. این تمرینات از یک ترتیب خاص پیروی می‌کنند تا مایع را در نقاطی که جمع شده به حرکت در بیاورند. به‌طور کلی، تمرینات ابتدا در نواحی مرکزی‌تر مانند تنه انجام می‌شود تا عروق آنجا را تخلیه کند و سپس در نواحی انتهایی اندام‌ها مانند انگشتان انجام می‌شود تا لنف به عروق مرکزی منتقل شود. در بیشتر این تمرینات اندام متورم باید بالا برده شود. انجام ماساژ حین تمرینات باعث سرعت بخشیدن به تخلیه لنف می‌شود. این تمرینات همچنین تحرک اندام متورم را حفظ می‌کنند.در هنگام انجام این تمرینات نکات زیر را در نظر داشته باشید:
از پوشش‌های فشاری مانند بانداژ یا لباس‌های مخصوص این کار استفاده کنید.قبل از شروع تمرینات تخلیه‌کننده لنف، تکنیک‌های رها‌سازی‌ را انجام دهید.
تمرینات را با یک ترتیب خاص انجام دهید.
حرکات را به‌صورت تکراری و آرام انجام دهید، به‌طوری که هر حرکت ۱ تا ۲ ثانیه طول بکشد. همچنین خودتان اندام را حرکت دهید و برای حرکت دادن آن از کسی کمک نگیرید.
در هنگام انجام تمرینات پمپ‌کننده در قسمت‌های انتهایی اندام، اندام متورم را بالاتر از سطح قلب قرار دهید.
همزمان با انجام حرکات، تنفس عمیق نیز انجام دهید.
ابتدا حرکات را با تکرار کم شروع کنید و سپس به‌تدریج تعداد تکرار را افزایش دهید تا باعث خستگی بیش از اندازه شما نشود.
تمرینات نباید باعث بروز درد در اندام متورم بشود. درصورت احساس درد، باید شدت تمرین را کاهش داد.
انجام ماساژ همزمان با تمرین باعث افزایش سرعت تخلیه لنف می‌شود.
راستای مناسب بدن را هنگام انجام تمرینات حفظ کنید.
در تمرینات تقویتی از وزنه‌های سبک شروع کنید تا باعث خستگی بیش از اندازه شما نشود.بعد از تمرین ۳۰ دقیقه استراحت کنید و اندام متورم را بالا نگه دارید. در طول هفته زمان‌هایی را به انجام ورزش‌های هوازی اختصاص دهید. ۳۰ دقیقه دوچرخه‌سواری یا راه رفتن در هر جلسه برای شما مفید خواهد بود. به دقت مراقب علائمی مانند قرمزی یا افزایش تورم اندام باشید. بروز هر کدام از این علائم، نشان‌دهنده بیش از اندازه بودن شدت تمرینات است.

حمزه بهارلوئی
کارشناس فیزیوتراپی

منبع : روزنامه همشهری