کاهش مصرف انرژی رؤیا نیست/ در کشور ما مصرف انرژی بسیار سخاوتمندانه و مسرفانه است

بهینه سازی مصرف سوخت در حوزه ساختمان، حمل و نقل و صنعت از مباحث دامنه داری است که حداقل از سال ۱۳۷۱ که هیأت دولت درخصوص آن مصوبه گذرانده است تاکنون ادامه دارد. گفتگوی زیر با مهندس عباس کاظمی مدیرعامل شرکت بهینه سازی مصرف سوخت در حوزه اقدامات انجام شده، موانع و چشم اندازهای موجود در این حوزه است:
● شرکت بهینه سازی مصرف سوخت در چه سالی و بر چه مبنایی تشکیل شد؟
شرکت بهینه سازی مصرف سوخت در سال ۷۹، براساس ماده ۱۲۱ قانون برنامه سوم تنفیذی در ماده ۲۰ برنامه چهارم تشکیل شد و مبنای آن بر اساس کاهش شدت مصرف انرژی با تدوین و تبیین معیار و تبدیل معیار به استاندارد و نظارت بر استانداردها برای کاهش شدت مصرف سوخت بود که از آن زمان استانداردهای متعددی را تدوین کرده است.
● بهینه سازی مصرف سوخت چه بخش هایی را در بر می گیرد؟
بخش ساختمان، حمل و نقل و صنعت.
● مصرف انرژی در ساختمان ها نسبت به بخش های دیگر به چه میزان است؟
عمده انرژی که بیش از ۳۵ درصد است، در بخش ساختمان و مسکن مصرف می شود که خوشبختانه مبحث ۱۹ در سال ۱۳۷۱ توسط هیأت دولت به صورت قانون درآمد و امیدواریم با کمک سازمان بهینه سازی به سازمان مسکن و شهرداریها این قانون سریعتر اجرایی شود.
● اجرای کامل مبحث ۱۹ چه مقدار از مصرف انرژی را کم می کند؟
با اجرای این مبحث پیش بینی می شود که ۵۰ درصد از مصرف انرژی ساختمانها کم شود. مقررات ملی ساختمان دارای ۲۰ مبحث است که مبحث ۱۹ آن مربوط به موضوع انرژی است. این مبحث ساختمان سازی را از دید حداقل استفاده از انرژی بررسی کرده است. این مبحث اینطور بررسی کرده که اگر یک ساختمان با فلان مصالح یا با پنجره های دوجداره و یا با آجرهای مجوف و یک سیستم عایق ساخته شود، در این ساختمان ۵۰% انرژی کمتر مصرف می شود.
طبیعتاً ساخت چنین ساختمانی گران تر از ساختمان های دیگر است.
به هر حال به این خاطر که مسائل ایمنی در این ساختمان رعایت می شود، کمی گرانترهم می شود. افزایش قیمتی هم که برآورد شده است در هر متر مربع ۱۸ هزار تومان است که با توجه به اینکه قیمت ساختمانها -متأسفانه یا خوشبختانه- بالای یک میلیون تومان ارزش تجاری آن است، ۱۸ هزار تومان مبلغ چشمگیری نیست اما واقعیت این است که با توجه به صرفه جویی ۵۰ درصدی انرژی، در طول دوران صد ساله ساختمان از صرف جویی انرژی این هزینه اضافی در یک زمان معقولی برمی گردد.
● این زمان معقول چقدر است؟
توقع این است که با قیمتهای یارانه ای، یکساله باشد.
● این صرفه جویی در انرژی که اینقدر بر آن تأکید می شود، چه نفع ملموسی برای زندگی مردم دارد؟
ببینید، در زمستان سال گذشته که تعدادی از شهرهای ما با کمبود گاز موجه شدند، ۱۳۰میلیون مترمکعب از این کمبود مربوط به ساختمانها بود یعنی در زمستان بالانس انرژی منفی را به خاطر ساختمان ها داریم.
همچنین اگر با اجرای این مبحث در انرژی صرفه جویی شود، انرژی مازاد می تواند به دو بخش صنعت و حمل و نقل انتقال پیدا کند و مجبور نشویم به صنایع محدوده ی انرژی بدهیم که صنایع هم بر قیمت تمام شده محصول اضافه کنند و این افزایش قیمت مجدداً به مردم تحمیل شود.
● اجرای این مبحث در چه مرحله ای است؟
براساس برنامه زمانبندی شده ای که دولت ارائه داده است تمام شهرها باید این مبحث را اجرا کنند.
● استقبال شهرداری ها چگونه بوده است؟
البته یک مقدار گلایه هست از این بابت که آن همتی را که باید شهرداری ها، خصوصاً شهرداری کلان شهرها در اعمال نظارت بر اجرای این مبحث به خرج دهند، به خرج نداده اند و اعمال نظارت شایسته ای از طرف شهرداریها انجام نشده است.
● دلیل خاصی هم برای این عدم نظارت داشتند؟
حرفشان این است که ما مهندسینی که آگاهی کافی از مبحث ۱۹ داشته باشند، نداریم.
به هر جال ما آمدیم به صورت رایگان، با هزینه خودمان ۴ هزار مهندس ساختمان و معمار را که اغلب هم تهرانی بودند، آموزش دادیم و الآن هم آمادگی داریم که آموزش بدهیم تا مهندسین حین ساخت و ساز این مبحث را نیز کنترل کنند و در پایان کار، ساختمانی مطابق با مبحث ۱۹ ساخته شود.
انصاف نیست که در صورت عدم اجرای این مبحث، ساختمان تخریب شود. ما انتظار داریم مثل بقیه موارد که مهندسین ناظر از ابتدای ساخت و از مرحله بتن ریزی، ساختمان را کنترل می کنند، این مبحث را نیز کنترل کنند.
● تنها ایراد وارد به شهرداری ها همین موضوع است؟
بله، البته ما اعلام آمادگی کردیم که هر کسی را که نظام مهندسی و شهرداری ها معرفی کنند، رایگان آموزش می دهیم، کما اینکه ۴ هزار نفر را آموزش دادیم و الآن هم یک پیمان ۲ هزار نفری در دست داریم که بناست نظام مهندسی آموزش دهند.
● با این اقدامات پس قاعدتاً نباید مشکل خاصی در مسیر اجرای مبحث ۱۹ وجود داشته باشد؟
به هر حال، ما از شهرداری های کلان شهرها انتظار داریم که این مسئله را بیشتر جدی بگیرند. واقعیت این است که انرژی کالا نیست که برایش قیمت بگذاریم. انرژی در تمام دنیا به عنوان شیشه عمر حکومتها درنظر گرفته می شود و اگر انرژی نباشد، اتفاقاتی در جامعه می افتد و قیمت تمام شده محصولات بالا می رود و به همین دلیل انتظار حاکمیتی است که شهرداری ها مثل بقیه مباحث، بحث انرژی را هم جدی بگیرند و در صدور پروانه که ذکر نام مبحث ۱۹ می شود، در نظارت برای ساخت هم این مبحث را رعایت کنند.
● شهرداری های شهرهای دیگر چگونه عمل کردند؟
عملکردها متفاوت بوده و بستگی به دید شهردار و شورای شهر آن شهر داشته است. هر کدام علمی تر به این قضیه نگاه کنند، ما راحت تر هستیم. ما کمک های بیشتری به آن کلانشهرهایی که سردسیر بودند، کردیم و حتی در برخی موارد در سال ۸۵، ساختار عمومی ۱۲۰۰۰ تومانی که تحمیل هم می شود از منابع عمومی و داخلی نفت کمک کردیم که تشویق شوند تا مبحث ۱۹ اجرایی تر شود.
● ساختمانهای ساخته شده هم می توانند مبحث ۱۹ را اجرا کنند؟
بله، طرح هایی هست که ساختمانهای موجود هم ضریب عایقی و یا پنجره های دو جداره را اعمال کنند ولی یک مقداری هزینه برتر است و البته مالک هم بایستی همت بیشتری به خرج دهد.
در کشور بحث بافتهای فرسوده مطرح است که دولت در حال کمک کردن برای تخریب این بافتها و ساخت بافت های اصولی است. البته با توجه به مهاجرت های روستا به شهر و توسعه فراوان ساخت و سازها، کاهش مصرف انرژی را باید روی ساختمانهای جدید متمرکز کرد.
● در بخش حمل و نقل چه اقداماتی از سوی شرکت انجام گرفته است؟
در بخش حمل و نقل به تدوین معیار برچسب برای خودروها مبادرت شد که خودروسازان داخلی در حال اجرای آن هستند و خودروهای وارداتی هم باید مجوز مصرف سوخت را براساس استانداردی که تعیین شده از بهینه سازی کسب کنند.
یک بحثی مطرح بود مبنی بر اینکه ۱۱ خودرو تولیدی ایران خودرو بالاتر از میزان استاندارد مصرف سوخت دارند و البته با پافشاری تن به تنظیم مصرف سوخت نمی دهند.
براساس ماده ۱۲۱، کمیته ۵ نفره ای را قانونگذار معین کرده بود که وزارت نیرو، وزارت نفت، سازمان محیط زیست و مؤسسه استاندارد با آن وزارتخانه ای که بناست سیستمش مورد ممیزی قرار بگیرد، معیاری را تعیین کنند و در این زمان به طور طبیعی کمیته تدوین معیار کارش تمام شده است و استاندارد آن هم تدوین شده است.
در مورد خودرو استاندارد ۲/۴۱ که در اختیار مؤسسه استاندارد است و باید اعمال قانون کند. تنها وظیفه ما تدوین استاندارد بوده است که در سال ۸۵ تدوین کردیم و آخرین ورژن آن در سال ۸۵ تمام شده است و تعیین استاندارد آن هم در اختیار مؤسسه استاندارد است.
● واکنش خودروسازان نسبت به معیارهای تعیین شده چگونه بود؟
در موضوع کاهش مصرف انرژی، خودروسازان در مقایسه با ساختمان و صنعت بهتر کار کردند. از رده خارج شدن خودروهای پرمصرف مثل پیکان، به بازار آمدن خودروهای کم مصرف مثل پژو ۲۰۶ و... همت خودروسازان بوده که باید تقدیر و تشکر کنیم.
● اقدامات شرکت در بخش صنعت به چه ترتیبی بوده است؟
در بخش صنعت دو بخش پایین دستی و بالادستی را در دست اقدام داریم. در بخش پایین دستی عمده صنایع انرژی بر تدوین معیار شده و در برخی موارد هم کمک کردیم تا خطوط تولید خود را عوض کنند. کارخانه های جدیدی که در حال تأسیس هستند، باید معیار مصرف سوخت را کسب کنند و سوختی که به آنها تخصیص داده می شود، باید مطابق با معیار تدوین شده باشد. در بخش بالادست صنعت هم که عمدتاً مقولهه برق، نفت و نیرو است، کارهایی برای تعیین معیار شروع شده است.
● بیشترین مصرف انرژی در صنعت مربوط به کدام ارگان است؟
۸۰ درصد انرژی در صنعت در وزارت خانه های نیرو و نفت مصرف می شود.
● برای کاهش این مصرف چه اقداماتی انجام داده اید؟
برای این کار تعیین معیارهایی انجام شده که امیدواریم با اعمال این معیارها، کاهش شدت مصرف انرژی را در این دو صنعت پرمصرف شاهد باشیم.
● چه میزان انرژی در بخش صنعت مصرف می شود؟
۳۳ درصد از انرژی در بخش صنایع مصرف می شود.
● قابلیت کاهش چشمگیر این میزان مصرف انرژی وجود دارد؟
بالاخره صنعت هم برای رسیدن به یک واحد محصول یا یک واحد خدمت در حال مصرف انرژی است. معتقدیم بدون اینکه به ظرفیت صنعت ضربه بخورد، می توان با انرژی کمتری، این یک واحد را تولید کرد. دو بحث در این زمینه وجود دارد. یک بحث صنایع قدیمی که باید کمک شود که خطوط انرژی بر و کوره های آنها اصلاح شود. چه به صورت کمک بلاعوض و چه به صورت ممیزی انرژی، کمک هایی به آنها شده است. یک بحث هم ورود به صنعت جدید است که انتظار داریم وزارت صنایع در موافقت اصولی استانداردها را رعایت کند که قطعاً این کار را می کند. صنایع انرژی بر هم قبل از اینکه تأسیس شوند، باید از وزارت نفت سهمیه خوراک بگیرند. ما در ارائه سهمیه خوارک به صنایع جدید -هر صنعتی که باشد-، مثل صنعت شیشه و سیمان مکلف می کنیم که آخرین استاندارد دنیا را مورد استفاده قرار دهند تا انرژی کمتری در صنعت مصرف شود.
● مشکل اصلی در بخش صنعت چیست؟
عمده مسئله ما نیروگاهها هستند که خوشبختانه نیروگاه ها چون یک ساختار دولتی و فوق فنی است، موارد انرژی بری خودشان را می دانند و طرح هایشان هم کاملاً مشخص است. منتها منتظر تخصیص منابع جدید برای افزایش راندمان نیروگاهها هستند.
راندمان نیروگاه های ما ۳۳ درصد است و ۲۰ درصد هم افت تلفات دارند. در کل از هر صد واحد انرژی که از نیروگاه تحویل گرفته می شود ۲۶ واحد برق به خانه ها تحویل داده می شود که جای زیادی برای کار دارد.
یکی از این طرحها، طرح نیروگاه های سیکل ترکیبی است که خوشبختانه طی ۷-۶ سال اخیر، وزارت نیرو سیکل هایی انتخاب می کند که راندمان آن ۵۰ درصد است.
مورد دیگر، تولید همزمان برق و حرارت است که به CHP معروف است. نیروگاه ها در دودکشها گرمای زیادی را متصاعد می کنند. با توجه به طرحهایی که در دنیا اجرایی شده است، نیروگاه های مشهد را در دست اقدام داریم که حرارت در دودکشها گرفته شده و بعد به صورت بخار در می آید و در مراکز مصرف استفاده می شود. در نیروگاه های مشهد که در ۳ کیلومتری حرم مطهر است، مطالعات مقدماتی آن انجام شده و مصرف کننده آن حرم مطهر خواهد بود. اگر این طرح اجرایی شود، سالیانه ۵۰۰ میلیون متر مکعب گاز صرفه جویی می شود.
● به چه صورت این میزان صرفه جویی می شود؟
به این شکل که حرارت متصاعد شده دودکش نیروگاه در دیگ بخار، آب را گرم می کند این آب گرم به صورت بخار به حرم مطهر هدایت می شود و گازی که در حرم برای گرمایش و سرمایش استفاده می شود، حذف می شود و یک صرفه جویی عمده گاز را شاهد خواهیم بود. علاوه بر آن، سالانه یک میلیون تن مونواکسید کربن کمتر به فضا منتقل می شود.
● آیا در صدد هستید تا در جاهای دیگر هم این طرح را اجرا کنید؟
الآن در جلساتی که با وزارت نیرو و وزارت مسکن داریم، این موضوع مطرح می شود که نیروگاه هایی که ساخته می شود در کنار شهرکها باشد تا شهرکها بتوانند از گرمای حاصل از دودکش نیرگاه ها که متصاعد می شود، استفاده کنند و یک صرفه جویی بسیار عظیمی را در پی داشته باشد.
● دستور رئیس جمهور برای اعطای یک سری از تسهیلات به مرغداری ها را چگونه ارزیابی می کنید؟
مـتأسفانه در کشور ما در تمام موارد، مصرف انرژی بسیار سخاوتمندانه و مسرفانه است. الآن محاسبه کردیم که برای تولید یک قطعه یک کیلو و هفتصد گرمی در کشور، ۲ لیتر نفت و گاز مصرف می شود. این میزان را از نظر مدیریت تطبیقی با کشورهای اسکاندیناوی -که بسیار سردتر از کشور ما هستند و در سال ۱۰ ماه را در سرما به سر می برند-، مقایسه کردیم، متوجه شدیم که در این کشورها برای هرقطعه مرغ ۴۰۰ سی سی نفت و گاز مصرف می شود. یعنی فقط در مرغداری های ما، ۵ برابربیش از کشورهای اسکاندیناوی انرژی مصرف می شود.
طرحی را با همکاری جهاد کشاورزی مطالعه کردیم که مجری آن این وزارتخانه باشد و تخصیص از منابع داخلی نفت داده شود. براساس این طرح، ۱۵ هزار مرغداری با کمک ۷۰ درصدی که از منابع داخلی نفت داده می شود، بتوانند سیستم گرمایشی را اصلاح کنند که هر قطعه مرغ را که دو لیتر سوخت مصرف می کرد، به ۹۰۰ سی سی برسانند.
● این طرح چه مقدار هزینه دارد؟
این طرح حدود ۷۵میلیارد تومان هزینه دارد اما با توجه به اینکه صرفه جویی قابل توجه انرژی را در پی دارد، یکساله این مبلغ را برمی گرداند.
● چه موانعی بر سر اجرای این طرح قرار دارد؟
این طرح مصوباتی دارد اما در سال ۸۷ که تبصره های ۱۱ و ۱۳ حذف شد، معطل منابع است. ما هم به دنبال آن هستیم که با توجه به نگاه مثبتی که دولت محترم نهم روی منابع انرژی دارد و انرژی را خیلی روشن تر و پررنگ تر پی گیری می کند و با توجه به اینکه در سال ۸۶ هم مصوبه ستاد تبصره ۱۳ را دارد، هرچه زودتر منابع را تخصیص بدهند که ما بتوانیم ۱۵ هزار مرغداری را اصلاح کنیم و صرفه جویی روزی ۲میلیون متر معادل نفت وگاز را برگردانیم.
همچنان که استحضار دارید در حال حاضر یک تن نفت و گاز ۱۳۰۰دلار است. واقعیت این است که این اصلاحیه اگر اجرا شود، قطعاً سرمایه برمی گردد و کاهش شدت مصرف انرژی را هم در آن قسمت داریم.
● اینگونه مصرف کردن انرژی بدون شک در جاهای دیگر هم وجود دارد. شما برای صرفه جویی در جاهای دیگر چه کرده اید؟
البته در هر جای کشور و در هر صنعت و هر خدمتی که می رویم، بخاطر اینکه انرژی قیمت واقعی خود را نداشته است، مسرفانه استفاده می شود که باید در صنایع موجود اصلاح شود و در صنایع جدید حتماً قضیه انرژی برای موافقیت های اصولی اعمال شود که عرض کردم برای صنایع انرژی بر چون مجوز تخصیص صورت می گیرد، ما اعمال می کنیم و در بعضی صنایع که مشمول نمی شود از وزارت صنایع این انتظار هست که براساس استانداردها موافقت اصولی صادر کند.
● دلیل اینکه CNG هم از حیطه اختیارات شرکت بهینه سازی خارج شد، چه بود؟
CNG در ۸/۹/۸۶ به شرکت ملی گاز منتقل شده است. چون انتظار این بود که در کل کشور گسترش داده شود و هم تراز بنزین جایگاه ایجاد شود و چون شرکت ملی گاز سازماندهی و ساختار را در کل کشور داشت، این کار صورت گرفت که البته ما ضرورت این تغییر را خودمان هم حس می کردیم.
● درباره ضرورت های آن توضیح بیشتری دهید؟
در سال های گذشته طرح CNG با این بهانه در شرکت بهینه سازی اجرایی شده بود که به خاطر اینکه وظیفه ما بهینه سازی بوده است، استفاده از گاز طبیعی به عنوان رقیب بنزین نفت و گاز را به عنوان پایلوت شروع کرده بودیم و این کار اجرایی شد و دولت نهم خیلی تأکید داشت که سریع تر این پروژه به انجام برسد و کارهایی هم انجام شد.
سال گذشته با تکلیفی که وزیر محترم نفت کردند مجری طرح تغییر کرد. ما تغییر مجری را یکی از ضرورت ها می دانیم. چراکه تشکیلات یک تشکیلات ستادی است. با برنامه هایی که برای CNG که تدارک دیده بودند قطعاً ساختار و تشکیلات و سازماندهی در شرکت بهینه سازی وجود نداشت. به شرکت ملی گاز منتقل شد که بالطبع در کل کشور به خاطر ماهیت مأموریتش، دفتر و مدیریت دارد. آن تکالیفی که برای بخش گاز سوز کردن و تعداد بخش جایگاه ها، چه در بخش تبدیل اتومبیل ها انجام شده در آن شرکت گاز خودرو که متعلق به شرکت ملی گاز است، درحقیقت انجام می شود. این انتقال را ضرورت می دیدیم که اینجا به عنوان پایلوت شروع کرده بودیم که مسائل انجام شدنی را بررسی کنیم که در طول این ۶ سال، کارهای بسیار زیادی انجام شد و الآن مجری طرح CNG شرکت گازخودرو وابسته به شرکت ملی گاز است.
● به چه میزان شرکت بهینه سازی به آن اهدافی که مورد انتظارش بود، رسیده است؟
بینید این شرکت یک شرکت سیاستگذار است. یعنی تدوین معیار می شود و بعد از تدوین معیار، هم سازمانهای تشکیلات مصرف کننده انرژی و سازمانهای تولید کننده انرژی یک همت جمعی داشته باشند که باید برای رسیدن به آن کوشش کنند. رسیدن به این اهداف رؤیایی نیست. این امور در دنیا انجام شده است و در حال انجام شدن است. منابع ما هم علیرغم اینکه فکر می کردیم نامحدود است، اینگونه نیست، محدود است. این انرژی هایی که ما اعمال یارانه می کنیم، یارانه آزاد شود و در جای دیگر صرف زیرساختها شود، بالاخره ما ۹۰ میلیاردتومان یارانه اعمال می کنیم. اگر این مقدار آزاد شود، این مبلغ به ساخت زیرساختهای اقتصادی منجر شود. حمل و نقل برون شهری و درون شهری اصلاح شود. این سرمایه در درون یارانه های انرژی نهفته است.
ما فکر می کنیم قانونگذار در سال ۷۹ ماده ۱۲۱ و ۲۰ را به خوبی دیده است که البته کاش زودتر می دید! الآن هم باید مجموعه ما و وزارت نیرو که تولید کننده عمده انرژی در کشور هستیم و وزارت راه و کشور به خاطر حمل و نقل درون شهری و وزارت صنایع به یک همت جمعی برسیم که به این اهداف و اعداد و ارقام برسیم. رسیدن به اهداف رؤیایی نیست. تجارب جهانی این را نشان می دهد.
● دولت نهم برای رسیدن به این اهداف چه نقشی داشت؟
دولت نهم کوشش بسیار زیادی کرده است. تبصره های ۱۱ و ۱۳ را خیلی پررنگ و روشن دید. بالاخره به منطقی کردن یارانه ها در بخش حمل و نقل شروع کرد. کوششی بود که باید تقدیر کنیم. مجموعه رسیدن به یک هدف مطلوب، همت و جمع مجموعه را می طلبد که کاملاً مشخص است. وزارتخانه های تولید کننده انرژی و وزارتخانه هایی که به عنوان مصرف کننده انرژی شناخته شده اند.

محمد طبیبیان

منبع : کارنا