مزایای اصلاح یارانه انرژی برای اقتصاد ایران

اگرچه کارشناسان بر ضرورت اصلاح تدریجی یارانه انرژی برای جلوگیری از فشار به هزینه های بخش تولید و گروه های فقیر تاکید دارند و معتقدند که این جراحی باید بدون خونریزی و با کاهش فشار بر کم درآمدها به نتیجه برسد، اما سازمان های بین المللی مانند سازمان بین المللی انرژی معتقدند که کارایی اصلاح یارانه انرژی قابل توجه بود و حداقل رشد تولید ناخالص داخلی و بهره وری اقتصاد را دو درصد افزایش می دهد. سازمان بین المللی انرژی طی گزارشی موسوم به «اصلاح یارانه های انرژی» اعلام کرد در صورت حذف یارانه های انرژی در ایران مصرف انرژی در این کشور ۴۷ درصد و تولید گاز دی اکسیدکربن ۴۹ درصد کاهش و در مقابل، بهره وری در بخش اقتصاد به میزان ۲/۲ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور افزایش می یابد.
سازمان بین المللی انرژی پیش بینی می کند تقاضای جهانی انرژی تا ۲۰ سال آینده بیش از ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت. بیش از ۹۰ درصد رشد تقاضای جهانی انرژی، توسط سوخت های فسیلی تامین خواهد شد. بخش زیادی از رشد تقاضای جهانی انرژی نیز در کشورهای در حال توسعه به خصوص چین و هند خواهد بود. بر این اساس میزان وابستگی جهان به انرژی های فسیلی طی دهه های آینده به شدت افزایش خواهد یافت.
بر اساس آمارهای سازمان بین المللی انرژی، میزان تولید گازهای گلخانه ای تا سال ۲۰۲۰ سالانه ۱/۲ درصد رشد خواهد داشت. بنابراین دستیابی به منابع انرژی پایدار نیازمند تغییر ریشه ای و ساختاری در روند کنونی مصرف انرژی است. یکی از مهم ترین راهکارها برای کاهش مصرف انرژی، افزایش بهره وری تولید است. می توان با افزایش بهره وری مصرف انرژی، همان مقدار کالا و خدمات را با مصرف انرژی کمتر تولید کرد. جایگزینی انرژی های جدید و تجدیدپذیر به جای انرژی های فسیلی نیز راهکار دیگری برای کاهش مصرف انرژی به شمار می آید.
● کاهش ۵۰ درصدی پرداخت یارانه انرژی در جهان
بر اساس جامع ترین گزارشی که توسط بانک جهانی منتشر شده کل یارانه مستقیم انرژی پرداختی در جهان به بیش از ۲۳۰ میلیارد دلار در سال می رسد. شوروی سابق بیش از دو سوم این رقم را به خود اختصاص می داد و سایر کشورهای در حال توسعه نیز مابقی این رقم را در اختیار داشتند. تحقیق و پژوهش سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی نیز این رقم را بیش از ۲۵۴ میلیارد دلار اعلام کرده که ۱۹ میلیارد دلار آن از طریق دریافت مالیات بر مصرف انرژی در کشورهای توسعه یافته جبران می شود.
بر اساس تحقیقات بانک جهانی میزان یارانه پرداختی برای مصرف انرژی در ۲۰ اقتصاد بزرگ جهان خارج از سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی به بیش از ۴۸ میلیارد دلار می رسد و این رقم در بین اعضای این سازمان به ۱۰ میلیارد دلار رسیده است البته میزان پرداخت یارانه انرژی از دهه ۱۹۸۰ تاکنون به علت اجرای اصلاحات ساختاری اقتصادی روندی نزولی داشته است. بر اساس آمارهای بانک جهانی میزان یارانه پرداختی در پنج سال منتهی به ۱۹۹۶ بیش از ۵۰ درصد کاهش داشته است. در اکثر کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی، یارانه پرداختی انرژی توسط مالیات بر مصرف انرژی جبران می شود. به عنوان مثال در چهار کشور بزرگ اروپایی، میزان درآمد حاصل از وضع مالیات بر فروش فرآورده های نفتی به بیش از ۱۶۰ میلیارد دلار می رسد. این در حالی است که کل یارانه انرژی پرداختی در بین کشورهای این سازمان حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار در سال است. نکته قابل توجه اینکه در اکثر کشورهای توسعه یافته و صنعتی، یارانه انرژی به بخش تولید اختصاص می یابد. بالعکس در کشورهای در حال توسعه شاهد افزایش یارانه انرژی به مصرف کنندگان هستیم.
بر اساس برآوردهای سازمان بین المللی انرژی، میزان کاهش رشد اقتصادی هشت اقتصاد بزرگ جهان خارج از سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی، به علت پرداخت یارانه انرژی، بیش از هفت درصد است. بدین ترتیب با حذف یارانه ها رشد اقتصادی در این کشورها افزایش خواهد یافت. در عین حال پرداخت یارانه به تولید یا مصرف موجب کاهش قیمت و در نتیجه افزایش مصرف انرژی خواهد شد. به عنوان مثال، پرداخت یارانه انرژی در روسیه موجب کاهش چشمگیر بهره وری مصرف در بخش مصرف خانگی شده است. این مساله طی دهه اخیر پیشرفت های خوبی داشته است و در مجارستان سرمایه گذاری در خصوص بهره وری مصرف انرژی از ۵ تا ۱۰ میلیون دلار به بیش از ۸۰ میلیون دلار در سال افزایش داشته است. پرداخت یارانه انرژی به مصرف کننده در سال ۱۹۹۷ میلادی در این کشور حذف شده است البته یارانه انرژی و از بین رفتن منابع انرژی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه ادامه دارد. بر اساس آمارهای صندوق بین المللی پول، هزینه های مستقیم یارانه انرژی در ایران به بیش از ۱۰ درصد بودجه رسیده است. در شرایطی که قیمت جهانی نفت به شدت رو به افزایش است، پرداخت یارانه برای فرآورده های نفتی فشار مالی زیادی را به این دولت وارد کرده است.
افزایش یارانه ها موجب رشد تقاضای داخلی انرژی خواهد شد و از سویی واردات انرژی و از سوی دیگر صادرات آن را تحت الشعاع قرار خواهد داد. افزایش وابستگی به واردات انرژی، امنیت عرضه انرژی یک کشور و همچنین تراز پرداخت ها را به شدت تهدید می کند. به عنوان مثال دولت اندونزی برآورد کرد یارانه انرژی موجب کاهش ۱۶ میلیارد دلاری درآمدهای صادراتی این کشور طی پنج سال منتهی به سال ۲۰۰۵ شده است.
● کاهش ۴۷ درصدی مصرف در صورت حذف یارانه ها در ایران
این گزارش همچنین به بررسی تاثیر حذف یارانه ها بر میزان مصرف انرژی در برخی از کشورها پرداخته است. میانگین پرداخت یارانه برای بنزین در ایران بیش از ۴/۸۰ درصد قیمت واقعی آن است. حذف یارانه ها موجب کاهش ۵/۴۷ درصدی مصرف انرژی در ایران خواهد شد که این مساله کاهش ۴/۴۹ درصدی تولید دی اکسیدکربن را نیز به همراه خواهد داشت. همچنین با انجام این کار بهره وری در اقتصاد ایران تا ۲/۲ تولید ناخالص داخلی این کشور افزایش پیدا می کند و رشد اقتصادی این کشور با رشد بیش از پیش مواجه خواهد شد.
میانگین نرخ یارانه در چین ۹/۱۰ درصد قیمت واقعی آن است.حذف یارانه ها موجب کاهش ۴/۹ درصدی مصرف انرژی و افت ۴/۱۳ درصدی تولید دی اکسیدکربن در این کشور خواهد شد. میانگین نرخ یارانه در روسیه ۵/۳۲ درصد قیمت آزاد آن است حذف یارانه موجب کاهش ۱۸ درصدی مصرف انرژی و کاهش ۱/۱۷ درصدی تولید دی اکسیدکربن در این کشور می شود. میانگین یارانه پرداختی در هند نیز ۲/۱۴ درصد قیمت آزاد آن است که حذف یارانه ها موجب کاهش ۲/۷ درصدی مصرف انرژی و کاهش ۱/۱۴ درصدی تولید دی اکسیدکربن در این کشور خواهد شد. میانگین یارانه پرداختی در اندونزی ۵/۲۷ درصد قیمت آزاد در بازار است. حذف یارانه ها موجب کاهش ۱/۷ درصدی مصرف انرژی و کاهش ۱۱ درصدی دی اکسیدکربن در اندونزی خواهد شد. میانگین یارانه پرداختی در آفریقای جنوبی معادل ۴/۶ درصد قیمت آزاد آن است حذف یارانه ها موجب کاهش ۳/۶ درصدی مصرف انرژی و کاهش ۱/۸ درصدی دی اکسیدکربن می شود. میانگین یارانه پرداختی در ونزوئلا بیش از ۶/۵۷ درصد قیمت آزاد این ماده است حذف یارانه ها موجب کاهش ۹/۲۴ درصدی مصرف انرژی و کاهش ۱/۲۶ درصدی تولید دی اکسیدکربن در این کشور خواهد شد.

منبع : روزنامه سرمایه