پنگوئنی که از گرمسیر آمد - Ubuntu، لینوکسی برای همه‌

روی سی‌دی‌های Ubuntu (بخوانید: oo-boon-too) تصویری از چند انسان با رنگ پوست متفاوت دیده می‌شود كه یك حلقه را تشكیل داده‌اند. علامت تجاری اوبونتو نیز یك دایره چند تكه است كه هر تكه رنگ خاصی دارد. برای اولین بار كه این حلقه انسانی و این علامت را می‌بینید، چه تصوری در ذهنتان پدید می‌آید؟
اگر خوب دقت كنیم، می‌توانیم فلسفه اوبونتو را در این حلقه ببینیم. انسان‌هایی از نژادهای مختلف كه در كنار هم یك جامعه را تشكیل داده‌اند و یك پیكره واحد را به وجود‌آورده‌اند. این حلقه انسانی نمادی از جامعه بزرگ توزیع اوبونتو است كه از سرتاسر جهان و بر اساس آزادی و علاقمندی به توسعه و گسترشآن می‌پردازند.
همین جامعه رمز موفقیت اوبونتو است. توزیعی كه در كمتر از دو سال در صدر توزیع‌های محبوب لینوكس قرار گرفت و به عنوان توزیع برتر سال ۲۰۰۵ و بیست‌و ششمین نرم‌افزار برتر سال شناخته شده است و با گذشت چند ماه از انتشار نسخه سوم آن، هنوز هم محافل لینوكسی و انجمن‌ها و سایت‌های اپن‌سورسی از آن سخن می‌گویند و جنب و جوش فراوانی درباره آن برپاست. در نوشتار حاضر سعی شده است تصویری از این جامعه، از پیدایش اوبونتو تا مدل توسعه و دلایل موفقیت آن ترسیم شود و اطلاعات مفیدی در اختیار علاقمندان قرار بگیرد. امید آن كه خوانندگان نیز همانند نویسنده پس از مطالعه این نوشتار از خود سوال كنند كه چرا نباید در ایران پروژه‌هایی مانند پروژه اوبونتو ایجاد و توسعه‌داده شود؟
چرا نمی‌توان از نیروی بالقوه و نهفته صدها برنامه‌نویس جوان و مشتاق استفاده نمود و با مدیریت و ساماندهی آن در قالب یك اجتماع، نرم‌افزارهایی مانند هزاران نرم‌افزار آزاد و اپن‌سورس بومی موفق در جهان تولید نمود؟ آیا غیر از این است كه توزیع اوبونتو تمام موفقیت و موجودیت خود را مدیون همین اجتماع است؟
● اوبونتو؛ از شروع تا اكنون ‌
اوبونتو را باید محصول ذهنی شخصی به نام مارك شاتل‌ورث‌‌ ‌‌(Mar Shuttleworth) دانست. شاتل‌ورث كه سابقه تاسیس چند شركت تجاری مانند مؤسسه مشاوره‌ای تاوت را نیز دارد، در مؤسسه كنونیكال‌ ‌‌‌(Canonical) و با یك تیم بیست‌نفره‌، توسعه و كار روی توزیعی رایگان، ساده و سریع اما كارا را برای كامپیوترهای رومیزی آغاز كرد. آقای مارك به دنبال توزیعی سبك و رایگان بود كه جوابگوی نیازمندی‌های یك كاربر معمولی باشد تا با كمك آن بتواند بدون هیچ مشكل یا اجرای تنظیمات پیچیده‌ای، لینوكس را تجربه نماید.
دبیان توزیعی كاملاً آزاد و رایگان است و از مخازن بسته‌های نرم‌افزاری گسترده‌ای سود می‌برد. اما با هدف كاربردهای سرویس‌دهنده برای كاربران حرفه‌ای لینوكس و متخصصان توسعه داده می‌شود. هدف مارك كامپیوترهای رومیزی و كاربران غیرحرفه‌ای بود. وی اعتقاد داشت كه می‌توان با مدیریت و ساماندهی نیرو و توان خفته در جامعه اپن‌سورس و به‌كارگیری خلاقیت‌ و استعداد هزاران برنامه‌نویس و علاقمند از سرتاسر دنیا، توزیعی متفاوت با آنچه كه تا كنون دنیای اپن‌سورس شاهد آن بوده است، پدید آورد.
نسخه اول این توزیع با نام Warty Warthog نزدیك به دو سال پیش، در‌ بیستم ‌اكتبر۲۰۰۴ ارائه شد. مدل توسعه این توزیع، انتشار یك نسخه پایدار در فاصله هر شش ماه است. در نتیجه انتشار دوم اوبونتو با نام رمز Hoary Hedgehog در آوریل ۲۰۰۵و انتشار نسخه سوم و آخرین نسخه با نام Breezy Badger در سیزدهم اكتبر ۲۰۰۵ بود.
به گزارش سایت رسمی پروژه اوبونتو، نسخه‌ جدید در بیستم آوریل ۲۰۰۶ و با نام رمز ‌Dapper Drake منتشر خواهد شد. شركت كنونیكال رسماً پشتیبانی مالی پروژه اوبونتو را بر عهده دارد. آقای شاتل‌ورث هم با كمك مالی ده‌میلیون دلاری خود بنیاد اوبونتو را تاسیس‌نمود كه وظیفه توسعه و مدیریت توزیع اوبونتو را برعهده دارد. نسخه ۱۰/۵ یا نسخه سوم این توزیع، با استقبال زیادی از طرف كاربران لینوكس و نرم‌افزارهای آزاد مواجه شد و چندین سایت و موسسه تحقیقاتی آن را به عنوان بهترین توزیع لینوكس در سال ۲۰۰۵ معرفی‌نمودند. ‌
● فلسفه اوبونتو
‌آفریقای جنوبی را باید زادگاه حقیقی توزیع اوبونتو دانست. به همین دلیل كلمه " اوبونتو" برگرفته از زبان‌های بومی مانند ‌Zulu و ‌Xhosa است. معنای تحت‌اللفظی اوبانتو، " انسانیت به‌واسطه دیگران " ۱ است. شاتل‌ورث اوبونتو را به‌عنوان " من هستم چون ما هستیم " ۲ تعریف می‌كند. اوبونتو در فرهنگ آفریقایی یك كلمه مقدس و محترم است و معانی تفسیری مختلفی دارد.
در یك ‌باور آفریقایی كسی كه در طول زندگی خود‌‌ ‌مبانی اوبونتو را رعایت كند، پس از مرگ به‌ ‌زندگان خواهد پیوست. اوبونتو ترجمه‌ای از فلسفه تولد و توسعه این توزیع است. جامعه توسعه‌دهنده اوبونتو برای آزادی انسان و كاربران احترام فوق‌العاده‌ای قائلند و اعتقادی راسخ به آزادبودن نرم‌افزار برای تغییر ، ویرایش و بومی‌سازی آن دارند. مدل توسعه این توزیع بر اساس این باور شكل گرفته است و بی شك یكی از دلایل موفقیت و محبوبیت این توزیع را باید در این پایبندی به آزادی نرم‌افزاری دانست.
● پروتكل اوبونتو
‌در صفحه خانگی پروژه اوبونتو ( www.ubuntu.com )، تیم توسعه و جامعه فعال توزیع اوبونتو تحت یك قرارداد، تعهداتی را در قبال كاربران توزیع اوبونتو تعریف كرده‌اند‌ و خود را به رعایت آن‌ها ملزم نموده‌اند: تعهداتی كه صحبت‌های فراوانی را به‌وجود آورده و مخالفان و موافقان بسیاری را برانگیخته است.
● این تعهدات به شرح زیر است:‌
۱- اوبونتو برای همیشه آزاد خواهد بود و نسخه تجاری نخواهد داشت. ما سعی خواهیم كرد بهترین و گسترده‌ترین شرایط آزادی كار با این توزیع را برای كاربران فراهم كنیم. ‌
۲- صدها شركت تجاری از سراسر دنیا از اوبونتو پشتیبانی و حمایت‌‌می‌كنند. توزیع اوبونتو به صورت منظم و پیش‌بینی شده منتشر خواهد شد. نسخه جدید در یك فرصت زمانی شش ماهه منتشر خواهدشد و هر نسخه تا هیجده‌ماه به صورت رایگان بروزرسانی، خطاگیری و پشتیبانی فنی امنیتی خواهد شد.
‌۳- اوبونتو بهترین شرایط دسترسی و بومی‌سازی نرم‌افزارها را برای جامعه اپن‌سورس فراهم می‌كند و این امكان وجود خواهد داشت كه هر كاربر در صورت توان، در پروژه مشاركت كند و با ما در خطایابی و رفع اشكال توزیع همكاری نماید. ‌
۴- اوبونتو یك جامعه مطابق با اصول جامعه‌های توسعه‌دهنده نرم‌افزارهای آزاد است. ما تمامی مردم را به استفاده، توسعه و گسترش نرم‌افزارهای آزاد و اپن‌سورس تشویق می‌نماییم. ‌
● موفقیت اوبونتو ‌
با وجود در دسترس بودن سورس‌كدهای هسته و برنامه‌های كاربردی لینوكس، ایجاد یك توزیع جدید با مختصات و مشخصه‌های متفاوت با توزیع‌های رایج، كار ساده‌ای نیست. اما برنامه‌نویسان پروژه اوبونتو از عهده این كار برآمدند و در مدت زمانی كمتر از دو سال توانستند اوبونتو را به یكی از بهترین و كاربردی‌ترین توزیع‌های معروف دنیای پنگوئن‌ها تبدیل نمایند.
تنها سه نسخه از این توزیع منتشر شده است. اما همین مقدار هم سروصدا و جنب‌وجوش كم‌نظیری در جامعه اپن‌سورس به وجود آورده و تقدیر و تحسین‌های زیادی را متوجه خود ساخته است. استفن اوگریدی، تحلیلگر مؤسسه رد مارك، درباره اوبونتو می‌گوید:" این چیزی است كه من به تازه‌كاران لینوكس سفارش می‌كنم. زیرا به‌درستی كار خود را انجام می‌دهد". بریزی‌باجر، از نیروهای پشتیبانی پروژه " لینوكس ترمینال سرور" اوبونتو را یك توزیع كارامد می‌داند كه در بخش آموزش طرفداران بسیاری و امكان راه‌اندازی سرورهای لینوكسی روی كامپیوترهای مدل پایین را فراهم می‌كند.
گرگ‌‌تیلور در‌ ‌مروری بر این توزیع در سایت‌ ReviewLinux.com ‌می‌نویسد:‌‌ "‌اگر‌ ‌از چند ناهنجاری چشم بپوشیم، به نظر من‌ ‌اوبانتو مهم‌ترین توزیع مخصوص دسكتاپ است‌ ‌كه در بلند مدت به لحاظ كارایی، لینوكس‌ ‌را در مسیر درست می‌اندازد.‌‌ ‌با‌ ‌كمترین دردسر همه چیز درست كار می‌كند.‌‌ ‌اگر‌ ‌هم چنین نبود، می‌توان از جامعه توسعه‌دهندگان‌‌ ‌و كاربرانش كمك گرفت.‌‌ ‌توزیع‌ ‌دسكتاپ اوبونتو جذاب و سریع است‌."‌ ‌تام ادلستین‌ ‌در‌ ‌لینوكس جورنال اضافه‌‌می‌كند:‌‌ "‌پیش‌بینی‌ ‌می‌كنم اوبونتو به متداول‌ترین توزیع‌ ‌لینوكس در جهان تبدیل شود." این‌گونه اظهار نظرهای تحلیلگران و نخبگان بسیار است. اما چه ویژگی و قابلیت‌هایی توزیع اوبونتو را به این جایگاه رسانده است كه صدها طرفدار و علاقمند به صورت رایگان به توسعه و توزیع سی‌دی‌های آن می‌پردازند و هزاران كاربر لینوكس، اوبونتو را توزیع محبوب خود می‌دانند و از آن استفاده می‌كنند؟
● سوار بر كشتی آزادی‌
بسیاری از تحلیلگران، موفقیت توزیع لینوكس اوبونتو را حاصل پایبندی تیم توسعه‌دهنده آن به آزادی نرم‌افزار می‌دانند. كاربران زیادی در سراسر دنیا وجود دارند كه از برنامه‌های كاربردی انحصاری خسته شده‌اند و تشنه فعالیت‌های آزاد بدون هدف‌های تجاری هستند و در دو دهه اخیر، این نیروی بالقوه بارها رها شده و قدرت و هیبت خود را نشان داده است. پروژه گنو، كرنل لینوكس، پروژه قدرتمند دبیان، آپاچی و فایرفاكس نمونه‌هایی عالی از قدرت آزادی نرم‌افزار هستند و اكنون نوبت اوبونتو است.
اوبونتو هنگامی در جزیره موفقیت و محبوبیت چادر زد كه روی كشتی آزادی نرم‌افزاری سوار شد. اگر از توسعه‌دهندگان اوبونتو بپرسید كه انگیزه‌ آن‌ها از مشاركت در اوبونتو چیست؟ پاسخ همه آن‌ها آزادی نرم‌افزارهای اپن‌سورس است. مات زیمریان مدیر ارشد فناوری‌های اوبونتو می‌گوید پس از پنج فعالیت به عنوان توسعه‌دهنده دبیان، به‌جهت تعهدی كه به جامعه اپن‌سورس داشتم به سوی اوبونتو روی آوردم‌.● اوبونتو؛ برادر كوچك دبیان‌
توزیع اوبونتو انشعابی از پروژه گسترده دبیان است. دبیان بزرگ‌ترین و قدرتمندترین توزیع لینوكس است كه برای سیستم‌های گسترده و سرویس‌دهنده مناسب است. بسیاری از افراد تیم توسعه‌دهنده اوبونتو، پیش از این توسعه‌دهنده دبیان بوده‌اند. این توزیع از مخازن بسته‌های نرم‌افزاری ناپایدار دبیان استفاده‌می‌كند و بسیاری از برنامه‌های اوبونتو مانند رابط نصب ‌‌‌(Debian Installer)، محیط گرافیكی ‌‌Gnome و برنامه مدیریت بسته‌های نرم‌افزاری‌‌‌(APT DEB) برگرفته از توزیع دبیان هستند. حتی اوبونتو در مدل انتشار نسخه‌ها، فلسفه و آزادی‌عمل نیز پیرو دبیان است. ‌
● اوبونتو؛ توزیعی زنده و قابل نصب‌
یكی از قابلیت‌های بسیار ارزشمند توزیع اوبانتو، وجود ویرایش Live و دیسك قابل نصب است. غالب اوقات، كاربران تمایل دارند ابتدا یك توزیع را آزمایش و اصطلاحاً مزه مزه نمایند و اگر برایشان خوشایند بود، به نصب آن روی سیستم خود اقدام كنند. اوبونتو این قابلیت را دارد و سی‌دی توزیع Live آن چیزی از دیسك نصب كم ندارد. در حقیقت این آزادی به كاربران داده شده‌است كه پیش از نصب، توزیع اوبونتو را ببینند. دیسك زنده این توزیع قابلیت‌های فراوانی به همراه دارد و اوبونتو را به یك همراه همیشگی كاربر تبدیل می‌كند. ‌
● اوبونتو؛ سبك، ساده، كارا
استفاده از محیط گرافیكی گنوم، سفارشی نمودن توزیع برای كاربران رومیزی و به‌كارگیری برنامه‌های كاربردی موردنیاز كاربران رومیزی، حذف بسیاری از فرایندها، اجزای غیرضروری و تنظیمات پیش‌فرض سخت و پیچیده در توزیع، آسان و كاربرپسند نمودن توزیع و ارائه مخزن آماده‌ای از برنامه‌ها و بسته‌های نرم‌افزاری قابل‌نصب، همراه پشتیبانی آزاد، وجه تمایز اوبونتو از دیگر توزیع‌های رومیزی لینوكس است. اولین هدف توسعه‌دهنده‌گان اوبانتو، دستیابی به یك توزیع آسان و كارا برای كارهای روزمره است. ‌
● همزیستی دبیان و اوبونتو
همان‌طور كه پیش‌تر بیان كردیم، دلایل پیدایش توزیع اوبونتو براساس مدل توسعه، فلسفه، جامعه و حتی مخازن ناپایدار بسته‌های نرم‌افزاری پروژه‌ای با قدرتمندی و قدمت دبیان، اما با رویكرد و هدفی متفاوت، را باید در نوع نگاه توسعه‌دهندگان آن جستجو كرد. جف وا، مدیر بخش تجاری پروژه اوبونتو می‌گوید:" شاتل‌ورث لینوكسی می‌خواست كه ضمن داشتن نوآوری هزینه بالایی برای استفاده‌كننده در بر نداشته باشد.
محصولی كه بدون پشتیبانی از قیمت پایینی برخوردار باشد". در واقع اوبونتو ویرایشی از توزیع دبیان برای كاربران رومیزی است. آقای وا در این زمینه می‌گوید: " نمی‌توان به پروژه‌ای مانند دبیان كه برای مدت طولانی وجودداشته، فرهنگ، جامعه و زیربنای خود را دارد، وارد شوید و بگویید نحوه‌ كار و هدف ما چیزی دیگری است". او در ادامه می‌افزاید:" اما هیچ دلیلی وجود ندارد كه دوباره چرخ را اختراع كنید.
در حالی‌كه قبلاً این چرخ اختراع شده است". درواقع انگیزه توسعه‌دهندگان از ایجاد یك توزیع جدید اما برپایه توزیع دبیان كاملاً مشخص است. اوبونتو نیز به نوبه خود كمك شایانی به پروژه دبیان كرده‌است و توسعه‌دهندگان این دو پروژه در برخی پروژه‌های توسعه مانند توسعه محیط گرافیكی گنوم به صورت مشترك فعالیت می‌نمایند.
با این حال دبیان و اوبونتو تفاوت‌هایی نیز با هم دارند كه مهم‌ترین آن‌ها در استفاده از بسته‌های نرم‌افزاری مخزن دبیان است. اوبونتو به دلیل انتشار دوره‌ای شش ماهه مجبور است از مخازن ناپایدار بسته‌های دبیان استفاده كند. به همین دلیل توسعه‌دهندگان اوبونتو كم‌كم دارند به سوی ایجاد مخازن بسته‌های نرم‌افزاری مختص آن هدایت می‌شوند.
تفاوت دیگر در سفارشی نمودن محیط رومیزی توزیع با توجه به طیف كاربران است. دبیان در صدد رسیدن به محیطی مناسب برای همه‌ كاربران است. اما این هدف اوبونتو نیست. تفاوت مهم دیگر در مدل انتشار این دو توزیع است. اوبونتو سعی‌می‌كند دو انتشار رسمی پایدار در یك سال داشته باشد. اما یك انتشار رسمی دبیان منوط به آماده شدن نسخه جدید بر اساس برنامه‌ها و طرح‌های تعریف شده است و ممكن است مانند نسخه دبیان سارژ این توسعه به چند سال بینجامد. در كنار این همزیستی، اختلاف‌های مدیریتی نیز مشاهده‌می‌شود.
یكی از ایراداتی كه به پروژه اوبونتو وارد شده است، متهم نمودن آن به سازگاری توزیع‌های مختلف مبتنی بر دبیان است. آقای ایان مورداك، در این زمینه می‌گوید:" نگاه من هم مثبت و هم منفی است. از دیدگاه مثبت، اوبونتو توزیعی بسیار عالی است و موفقیت آن هم بدون شك در حال گسترش است. اما از دیدگاه منفی باید گفت آن‌ها بیشتر مایل به فاصله‌گیری از دبیان هستند، نه استانداردسازی هسته‌ دبیان؛ و این امر مشكلات و موانع خاصی را به وجود خواهد آورد". ‌
● ‌Kubuntu و‌ ‌Edubuntu؛ دو توزیع فرعی‌
در تعهدنامه اوبونتو آمده است كه این توزیع هیچ‌گونه نسخه تجاری (برای مثال نسخه‌ای مانند فدوراكور) ندارد و با این‌كه این توزیع برای كاربردهای رومیزی توسعه داده می‌شود، قابلیت‌های سرویس‌دهندگی نیز به این توزیع افزوده شده است. در كنار توزیع اصلی اوبونتو، دو توزیع دیگر با نام‌های ‌Kubuntu و ‌‌Edubuntu بر مبنای توزیع اصلی و با استفاده از تمامی خروجی‌های پروژه توسعه و انتشار داده می‌شوند.
‌ ‌Edubuntu توزیعی مناسب كاربران جوان و تازه‌كار لینوكس است و بیشتر اهداف آموزشی و فرهنگ‌سازی لینوكس را در برمی‌گیرد.‌ ‌Edubuntu ادغامی از برنامه‌های دو محیط ‌‌KDE و گنوم است. اما‌ ‌Kubuntu یك توزیع با محیط گرافیكی و برنامه‌های كاربردی ‌‌KDE است. بسیاری از كاربران لینوكس مدت‌هاست كه با محیط‌ ‌KDE كار كرده و با آن خو گرفته‌اند و اكنون برای استفاده از توزیع اوبونتو كه مبتنی بر محیط گنوم است، با مشكل مواجهند. توزیع كوبانتو با این هدف به وجود آمده است كه این دسته از كاربران نیز به سوی اوبونتو بیایند و بتوانند برنامه‌ها و كارهای دلخواه و آشنای خود را با آن انجام دهند. این نكته را باید ذكر كرد كه مؤسسه اوبونتو و شركت كنونیكال از این دو توزیع پشتیبانی می‌نمایند و از تمامی قوانین و ساختارهای اوبونتو پیروی می‌كنند. ‌
● اوبونتو برای آینده
‌پروژه اوبونتو هنوز جشن دو سالگی خود را برگزار نكرده است. بنابراین طبیعی است كه راه طولانی را برای رسیدن به قله‌ موفقیت در پیش داشته باشد. حتی آقای وا اعتقاد دارد كه این پروژه‌ هنوز مراحل اولیه خود را طی می‌كند و جای تلاش و تحولات زیادی در آن خالی است. اگر واقع‌بینانه به این توزیع نگاه كنیم، هنوز كاستی‌ها و ضعف‌هایی كم و بیش در سراسر توزیع و حتی مدل توسعه و جامعه فعال پیرامون آن مشاهده‌می‌شود. مدیریت بسته‌های نرم‌افزاری اوبونتو باید توسعه داده شود و پروژه اوبونتو از مخازن بسته‌های آماده شده برای این توزیع استفاده كند.
رابط‌های گرافیكی اوبونتو در حال توسعه هستند و جای خالی قابلیت‌های گرافیكی فراوانی در آن احساس می‌شود. مشكلاتی مانند كار با كاربر ریشه و یا اجرای درست برخی برنامه‌ها از دیگر ضعف‌های اوبونتو هستند. اما به نظر می‌رسد بزرگ‌ترین چشم‌انداز توسعه اوبونتو در همكاری با شركت‌ها و غول‌های صنعت سخت‌افزار نهفته است. هم اكنون اوبونتو از حمایت صدها شركت تجاری سود می‌برد.
اما اگر این پروژه می‌خواهد گستره‌ خود را روی كامپیوترهای رومیزی توسعه دهد و به یك گزینه یا بهتر بگوییم رقیب برای سیستم‌عامل ویندوز تبدیل شود، باید به دنبال شركای تجاری بیشتر و همكاری و همفكری گسترده‌تری با بزرگان دنیای ‌‌IT باشد. آزادی نرم‌افزاری و همزیستی با پروژه دبیان دو بال پرواز اوبونتو هستند كه اگر بتواند همیشه آن‌ها را همراه خود داشته باشد، دیری نخواهد پایید كه آن را روی هر سیستم رومیزی می‌یابیم. ‌

میثاق محمدی ‌زاده

منبع : ماهنامه شبکه