حق مالکیت فکری با کیست؟

یكی از معضلات پیش روی مخترعان در ایران ، مساله حق ثبت اختراع و موضوع مالكیت های فكری و معنوی است كه متاسفانه تا به حال در ایران به صورت جدی و سازماندهی شده فكری به حال آن نشده بود. به هر حال خلاء چنین چیزی احساس شد و متخصصان كشورمان به این فکر افتادند تا نخستین کارگاه آموزشی جایگاه حق ثبت اختراع در عرصه زیست فناوری را برگزار کنند .این کارگاه با هدف آشنایی هر چه بیشتر متخصصان ،پژوهشگران و محققان کشورمان با چگونگی ثبت اختراع به همت شورای عالی زیست فناوری و با همکاری دفتر همکاری های فناوری ریاست جمهوری ، انتستیتو پاستور ایران و موسسه اطلاع رسانی توسعه فناوری زیستی در محل انستیتو پاستور ایران برگزار شد.گزارش زیر ، مختصری از موضوعاتی است که در این کارگاه آموزشی مطرح شد .
در حالی که منابع طبیعی کشورها رو به اتمامند این نوآوری ها هستند که راه حلی برای چرخاندن اجتماع خواهند بود .این شرکتها با در اختیار گرفتن نوآوری های مخترعان ، آنها را به محصول تبدیل کرده و برای مصارف داخلی یا خارجی استفاده می کنند.در این میان چیزی که ارزش بسیار زیادی دارد و باید در حفظ آن کوشید ،موضوع مالکیت فکری یا به اختصار (Intelectual proper ) است .كه به آن IP هم می گویند.
زیبا افشار، خانم ایرانی است كه چند سالی در دانشگاه سایمون فریزر كانادا با كمك حقوقدانان خلاصه طرح (پتنت ) مخترعان را ثبت می كند و پا به پای استاد و مخترع در مدیریت طرحش همراهی می كند تا این كه در نهایت به جایی برسند كه بفهمند آیا این خلاصه طرح قابلیت دارد كه یك شركت بزنند یا خیر. به گفته خودش كار او شناسایی فنی است كه قابل پول درآوردن باشد ، چون هر فنی در نهایت نه تنها باید به دانش یك جامعه بیفزاید بلكه باید بازدهی هم داشته باشد و چند برابر آنچه برایش هزینه شده است درآمد هم داشته باشد.
اجتماع ما اجتماع علم و دانش است و بدون شك اقتصاد مملكت ها روی معلوماتشان خواهد چرخید و طبیعی است كه فناوری خیلی مهم است و فناوری سوخت رشد اقتصادی است و مالكیت فكری هم در نتیجه مهمترین دارایی های یك اقتصاد است . به گفته زیبا افشار ‏، یكی از مهمترین منابع نوآوری و فناوری دانشگاه ها هستند ‏چون اكنون دنیا به این سمت رفته است كه دولتها خودشان را از علم و نوآوری تا حدی كنار بكشند و آنها را در اختیار دانشگاه ها گذاشته و مجهزشان كرده اند تا به كار نوآوری بپردازند ، البته موضوعی كه در این میان مطرح می شود این است كه حق مالكیت ، مالكیت های فكری به وجود آمده در دانشگاه ها با كیست .
افشار در پاسخ به این پرسش می گوید كه مالكیت با خود مخترع است ، اما درآمد این نوآوری از حدی بیشتر باشد مخترع موظف است درصدی از آن را به دانشگاه بدهد، گر این مخترعان تصمیم گرفتند برای ثبت اختراعشان از دانشگاه كمك بگیرند آن وقت قردادی با آنها بسته می شود كه حق مالكیت به دانشگاه منتقل می شود. گرچه در هر صورت اسم مخترع در پتنت می آید ، اما مالكیت آن با دانشگاه است.
اولین نكته ای كه هر مخترع برای به ثبت رساندن اختراعش باید به آن توجه كند ، پاسخ دادن به چند پرسش اساسی است . چرا و چه چیزی را می خواهید ثبت كنید و این نوآوری را در كدام كشور یا كشورها می خواهید به ثبت برسانید تا در نهایت از آن حفاظت شود؟
چیز دیگری كه باید به آن توجه داشت این است كه آیا محصول حاصل از نوآوری یك مخترع می تواند با محصولات دیگر مقابله كند یا خیر، چون در نهایت هدف از حفاظت علم این است كه بتوان یك محصول را از آن بیرون آورد، بنابراین مهم است كه بدانید كه آیا این محصول می تواند با دیگر محصولات موجود در محیط رقابت كند یا خیر و حتی این سوال را باید یك قدم جلوتر برد و پرسید كه آیا محصولی كه می خواهید از این فناوری درآورید می تواند با محصولات چند سال دیگر هم رقابت كند؟ چون قرار نیست این فناوری همین امروز وارد بازار شود و بسته به نوعش ۱۰ تا ۱۵ سال طول می كشد تا به محصول تبدیل شود.
●پتنت چیست ؟
یک پتنت در واقع قراردادی است که بین مخترع آن کشور و دولت آن کشور بسته می شود. پس بین کشورهادر قوانین مربوط به پتنت تفاوت وجود دارد.پتنتیک حق امتیاز است که برای مدتی کوتاه به مخترع داده می شود تا افراد را تشویق کندنوآوری های مفید را افشاء کنند.
به گفته زیبا افشار یکی از اهداف دادن حق امتیاز این است که مردم به صنعت روی آورند و نوآوری کنند.به عنوان مثال وقتی برای کشف یک داروی خاص میلیون ها دلار پول صرف می شود، اگر فقط دولت به شخصی که آن را کشف کرده اجازه ندهد از آن پول درآورد و هرکسی بتواند از آن استفاده کند، دیگر کسی به نوآوری و کشف روی نمی آورد ؛ چون هرکسی می تواند منتظر بماند تا داروی شما موفق شود و بعد از آن تقلید کند. بنابراین دولت باید حفاظتی را برای آدمهایی که پیشقدم شده و ریسک را قبول کرده اند قائل شود که به آن پتنت می گویند.
●اصول پتنت
طبیعی است که نوآوری باید نو باشد و چیز واضحی نباشد و علاوه بر این باید مصرف هم داشته باشد . علم تنها را نمی توان به ثبت رساند. یک پتنت طوری باید نوشته شود که افراد ماهر آن رشته بتوانند از آن استفاده کنند.مثلا انواع داروهای آنتی باکتریال توسط شرکت های مختلف تولید می شوند و به نام خود آنها به ثبت رسیده است ؛ اما همه این شرکت ها در واقع از کار اولین مخترع توانسته اند این داروها را بسازند.توجه داشته باشید که این حق ثبت خود به خود ایجاد نمی شود و باید مخترع برای ثبت آن اقدام کند پتنت برای یک مدت محدود است و بعد به دست عموم می افتد و هر کسی می تواند از آن استفاده کند. کما این که الان داروهایی هستند که بیست سال از ثبت آنها گذشته و شرکت هایی دیگر با قیمتی نازلتر آنها را تولید می کنند.

منبع :روزنامه جام جم
تهیه كننده : فریبا هادیان

منبع : فکر نو