اختراع کاغذ

اروپائیان در قرن وسطی برای مدت زیادی روی پوست می نوشتند وگرانی قیمت پوست مانع از این بود که بتوانند کتابهای خود را منتشر کنند و در اثر همین کمیابی پوست بود که رهبانان رومی نوشته های کتابهای بزرگ یونان وروم را پاک می کردند که به جای آنها روی صفحات آن, دستورات ومواعظ دینی را بنویسند.
اگر اعراب( مسلمانان) نبودند وکاغذ را اختراع نمی کردند بیشتر آثار فرهنگ وتمدن گذشته بشری از بین می رفت ودرحافظه تاریخ گم می شد. کتاب خطی قدیمی ای که محقق بر جسته"کازیری" در کتابخانه" اسکوریال" به دست آورده است روی صفحه های پنبه ای نوشته شده است.این کتاب که قدیمی ترین کتاب خطی کتابخانه های اروپا است این مطلب را ثابت می کند که اعراب( مسلمانان) نخستین کسانی بوده اند که در نوشتن کاغذ را به جای پوست به کار برده اند. چینی ها از زمانهای قدیم کاغذی از پیله ابریشم اختراع کرده بودند وسالهای اول هجری بود که اختراع مزبور وارد سمرقند شد وچون مسلمانان آنجا را فتح کردند کارخانه ای که کاغذ های مزبوررا می ساخت, در آنجا یافتند, سپس پنبه را به جای ابریشم بکار بردند وطولی نکشید که در فن کاغذ سازی به جایی رسیدند که بهتر از آن تا کنون ساخته نشده است واین چیزی است که از روی کاغذ های کتابهای قدیمی اعراب به خوبی معلوم می شود."برشلون" به نامه خطی قدیمی ای دسترسی پیدا کرده است که معاهده صلحی است که بین پادشاه" ارغون" وپادشاه" قسطبلیه" آلفونس چهارم در سال ۱۱۷۸ میلادی بسته شده است. کاغذ این قرارداد در کارخانه" شاطبه" که کار خانه مشهوری بوده وجغرافی دان معروف "ادریسی" در نیمه اول قرن دوازدهم میلادی آن را توصیف کرده, ساخته شده است. وبه واسطه اینکه در اندلس هنگام تسلط مسلمانان, کتابخانه های عمومی وخصوصی بسیار بوده است, کارخانه های کاغذ سازی را که اروپا در آن زمان هیچ گونه اطلاعی از آن نداشت توسعه داده وزیاد کردند ودر نتیجه کاغذ هایی را از کتان وبوته شاه دانه که آن زمان در اندلس" اسپانیا" به کثرت یافت می شد, درست کرده بودند که بسیار محکم وعالی بوده است. استفاده ازقطب نما در کشتیرانی
قطب نما از اختراعات چینی ها است ولی آنان به علت ترس از کشتیرانی به راههای دور نمی رفتند.
آنچه مسلم است اروپائیان این اختراع را از مسلمانان فرا گرفتند وتا قرن ۱۳ میلادی از آن هیچ گونه اطلاعی نداشته اند در حالی که ادریسی مؤرخ شهیر می نویسد که استعمال قطب نما در بین مسلمانان بسیار شایع بوده است.
گوستاولوبون بر این نکته تکیه می کند که عنصر ضرورت را مسمانان به نیکی دریافته اند وتوانسته اند در شرایط لازم وحساس از نیروی تفکر کمک بگیرند.
دانش طبابت نیز بسیار مورد توجه مسلمانان بوده است. ابن ابی اصیبعه یک جلد از کتاب خود را به ذکر اسامی اطبای حوزه تمدن وفرهنگ اسلامی اختصاص داده است.
گروهی از این پزشکان با وجود اینکه مسلمان نبوده اند نزد حکمرانان واندیشمندان وتوده عوام احترام خاصی داشته اند. طبیبی به نام هارون (وفات ۶۸۵ میلادی) کتابی را در باره طبابت از مجموعه کتابهای اطبای یونان بخصوص جالینوس نوشت وپس از اندک زمانی کتابهای بقراط وپولس اژینی وغیره را ترجمه کرد.
طبیب ودانشمند مشهور محمد بن زکریا رازی علاوه برطب در فلسفه, تاریخ , شیمی وغیره کتابهایی نوشته است. او به دقت اقوال اطبای قبل از خود را روی بیماران آزمایش می کرد ونوشته ها وتجربیات شخصیش در باره آبله وسرخچه مدتهای زیادی دستور العمل اطبای بوده است. اطلاعات وی در علم تشریح (کالبدشکافی) بسیار وسیع بوده وکتابی که در بیماریهای کودکان نوشته نیز بی سابقه بوده است.در کتابهای او راههای جدیدی برای معالجه امراض ذکر شده است مانند استعمال آب سرد برای تبهای همیشگی, چنانکه در علم طب جدید نیز معمول است ومانند استفاده کردن از الکل وفتیله در زخمهای واستفاده از حجامت در سکته وغیره. مشهور ترین کتاب رازی کتاب" حاوی" است که مشتمل بر تمام مسائل طبی ( در زمان وی) است ودیگر کتاب" منصوری" که برای امیر منصور سامانی فرستاد وآن ده قسمت است:
۱) تشریح
۲) امزجه ( جمع مزاج)
۳) اغذیه وادویه
۴) حفظ الصحة ( بهداشت)
۵) دواهای زیبایی پوست
۶) حفظ الصحة سفر
۷) جراحی
۸) سموم
۹) امراض به طور کلی
۱۰) تب .
کتابهای رازی به زبانهای اروپایی ولاتینی ترجمه شده وبارها به چاپ رسیده اند؛ در سال ۱۵۰۹ میلادی در" ونیز" ودر سال های ۱۵۲۸ و ۱۷۴۸ در پارس.
ترجمه کتابی که در باره آبله وحصبه نوشته شده در سال ۱۷۴۵ برای دومین بار چاپ گردیده است.آنچه که مقام علمی این دانشمند ایرانی را به اثبات می رساند این است که کتابهای رازی مدت مدیدی در دانشگاههای اروپا تدریس می شدند ودر دانشگاه " لووین" کتابهای او و همچنین ابن سینا ( درقرن هفدهم) اساس تدریس وبرنامه درسی بوده است.
از جمله اطبای مشهور عرب " علی بن عباس" است که تقریبا معاصر وهم دوره با رازی بوده است. از کتابهای او کتاب " ملکی" است که جامع طب نظری وعملی است. مستند او در این کتاب تجربیات ومشاهدات خود او است نه کتابهای اطبای دیگر؛ در چند مورد از این کتاب خطاهای بقراط , جالنیوس , اریباسیوس , پولس اژینی وغیره را در طب ثابت کرده , وبا اینکه تکیه گاهش طب یونان است در بسیاری از موارد بر خلاف طب یونان رفتار کرده است.
کتاب مزبور را " ایتان انطاکی" در سال ۱۱۲۷ میلادی به زبان لا تینی ترجمه کرد ودر سال ۱۵۲۳ در شهر " لیون" به چاپ رسیده است.
طب وطبابت با ظهور ابو علی سینا , نابغه فرهیخته اسلامی , آن چنان رونقی پیدا کرد که او را "امیر طب" لقب دادند, کتابهای ابن سینا با اینکه خود او چندان عمر نکرد بسیار نفیس وممتاز است. مهمترین کتاب ابن سینا در طب کتاب "قانون" است که مشتمل است بر علم وظائف الاعضاء , حفظ الصحه, علم الامراض , طریقه معالجه وخواص دواجات. شرحی که در این کتاب راجع به امراض ذکر شده است در کتابهای قبل از او دیده نمی شود.
کتابهای ابن سینا به بیشتر زبانها ترجمه شده وتا مدت شش قرن کتابهای او مرجع علم طب بوده است. ودر تمام دانشگاههای پزشکی فرانسه وتا قرن هجدهم چند بار به طبع رسیده, ودر دانشگاه شهر " مونپیلیه" تا ۱۳۰ سال پیش نیز تدریس می شده است.
مشهور ترین جراحان اسلامی ابو القاسم قرطبی است که در سال ۱۱۰۷ میلادی وفات یافته است. او کسی است که بسیاری از آلات جر احی را اختراع کرده وشکل آنها را در کتاب خود ترسیم نموده است. وهم او بود که کیفیت آب کردن سنگ کلیه را توصیف کرده است وتا به حال آن را جزء اختراعات جدید می دانند. تا قرن پانزدهم ابو القاسم در اروپا معروف نبود , ودر این قرن بود که شهرتش در آنجا پیچید.
فیزیولوژی دان معروف " هالر" در باره او می گوید: " تمام جراحانی که پس از قرن چاردهم میلادی آمدند از کتابهای ابو القاسم استفاده می نمودند."
کتاب مبسوطی که او در باره جراحی تالیف کرده است مشتمل بر سه باب است:
▪ باب اول در باره سوزاندن وداغ کردن.
▪ باب دوم راجع به عملیاتی است که محتاج به چاقوی جراحی بوده است ودر باره جراحی دندان , چشم, فتق , زایمانهای غیر طبیعی وبیرون آوردن سنگ کلیه , بحث می نماید؛
▪ باب سوم در باب شکستگیها وجا انداختن استخوانها است وبا اینکه در تقسیم بندی دقت کامل نشده, ولی دستورات عملی او بی نهایت دقیق ومحکم است . اولین چاپی که از ترجمه کتاب ابو القاسم شد در سال ۱۴۹۷ میلادی وچاپ اخیر آن در سال ۱۸۶۱ بوده است.

نوشته: فریدون سپری

منبع : سایت اعجاز علمی