«کم فروشی» و «بیم از رستاخیز»

تطفیف، کم گذاشتن در وزن است و طفیف، چیز قلیل و اندک می باشد.(۱) بنابراین کم فروشی شامل کم گذاری در کمیت و کیفیت کالا هنگام معامله است. درباره اهمیت این رفتار باید توجه داشت که قرآن کریم از میان همه گناهان قوم شعیب، به خصوص کم فروشی و نقص درمکیال و میزان را به عنوان علت فرو فرستادن عذاب می داد. (۲)
صاحب تفسیر المیزان فرایند تکوینی بین این رفتار و ایجاد فساد و عدم تعادل در بازار تولیدکننده و عرضه کننده را، این گونه ترسیم می کند:
«اگرمردم کم بفروشند و زیاد نخرند، رشد و استقامت در تقدیر معیشت را رعایت کرده اند، چون قوام معیشت مردم در استفاده از کالاهای مورد نیاز بر دو اصل اساسی مبتنی است ، یکی به دست آوردن جنس مرغوب و سالم و به دردبخور و دیگری مبادله مقدار زاید بر حاجت است با جنس دیگری که مورد احتیاج است.‎/‎/ و اگر پای کم فروشی به میان آید، حساب زندگی بشر از دو سو اختلاف پیدا کرده و امنیت عمومی از میان می رود و اما اگر توزین به طور عادلانه جریان یابد، زندگی و اقتصادشان رشد یافته و هرکس هرچه را احتیاج دارد ، به مقدار نیازش به دست می آورد و علاوه برآن، نسبت به تمام بازرگانان کسبه، اعتماد پیدا شده و امنیت عمومی برقرار گردد.» (۳)
قرآن کریم با توجه به همین فرایند تکوینی و طبیعی افراد را به پرهیز از این عمل دعوت نموده و با استفاده از واژگان «رب العالمین» در آیه ۶ سوره مطففین، ارتباط تنگاتنگ «توحید ربوبی» و «توحید عبادی» را در گستره تنظیم رفتارهای اقتصادی این گونه مورد تأکید قرار داده است:
«ویل للمطففین؛ الذین اذا اکتالوا علی الناس یستوفون و اذا کالوهم او وزنوهم یخسرون الا یظن اولئک انهم مبعوثون، لیوم عظیم ، یوم یقوم الناس لرب العلمین » (۴)
«وای بر کم فروشان! آنان که وقتی برای خود پیمانه می کنند، حق خود را به طور کامل می گیرند؛ اما هنگامی که می خواهند برای دیگران پیمانه یا وزن کنند، کم می گذارند!، آیا آنها گمان نمی کنند که برانگیخته می شوند، در روزی بزرگ ، روزگاری که مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان می ایستند.»
«مطففین» از ماده «تطفیف» در اصل از «طف» گرفته شده که به معنی کناره های چیزی است ، سپس به هر چیز کمی واژه «طفیف» اطلاق شده است ، همچنین به پیمانه ای که پر نباشد یعنی محتوایش به کنارهای آن رسیده اما مملو نشده است نیز همین معنی اطلاق می شود و بعد این واژه در کم فروشی به هر شکل و به هر صورت استعمال شده است (۵)؛ البته مصداق بارز در گستره رفتارهای اقتصادی می باشد.
تجانسی که بین دو عبارت «إذا اکتالوا علی الناس یستوفون» و «إذا کالوهم أو وزنوهم یخسرون» مشاهده می شود، می تواند پیام آور این نکته باشد که رفتار کم فروشان از «توازن» که مهمترین عنصر «عدالت» است، برخوردار نیست. عبارت «ویل للمطففین»، نیز نشان از «عدالت تشریعی پروردگار» دارد متناسب با رفتار کم فروشان است، زیرا مطابق با آموزه «عدالت تشریعی پروردگار»، خداوند در نظام وضع قوانین، همواره اصل عدل را رعایت می کند. قسمت نهایی آیات مزبور نیز که اشاره به روز رستاخیز دارد، می کوشد با تکیه بر آموزه «عدل جزایی» پروردگار، بر مطلوب بودن این رفتار تأکید ورزد؛ زیرا عدل جزایی می طلبد که خداوند در مقام پاداش و کیفر بندگان خود، جزای هر انسانی را متناسب با اعمالش مقرر کند.
عبارت نهایی آیات فوق «لرب العالمین»، نیز اشاره به جایگاه و اهمیت «توحید ربوبی» دارد. در یک جمع بندی کلی، می توان گفت آیه فوق با تکیه به مهمترین اصل خداشناسی قرآن کریم و ارتباط منطقی آن با مبانی جهان بینی قرآن کریم سازگار است. البته آیات ۱۳-۷ سوره رحمان، همین مطلب را با تکیه بر «عدالت تکوینی» و «عدالت تشریعی»، مطرح نموده است. بدین ترتیب می بینیم که چگونه قرآن کریم با تکیه بر برخی از مهمترین مبانی خداشناسی خود به تنظیم رفتارهای اقتصادی انسان، پرداخته است.

حجت الاسلام دکتر علی اصغر هادوی نیا
۱- مجمع البیان : ج ،۱ ص ۴۵۱؛ المیزان، ج ،۲ ص ۲۳۰‎/
۲- المیزان : ج ،۱۰ ص ۳۶۱‎/
۳- طباطبایی، سید محمدحسین، همان، ج ،۱۳ ص۹۲‎/
۴- مطففین : ۶-۱.
۵- مکارم شیرازی ، ناصر، تفسیر نمونه ، ج ،۲۶ ص ۲۴۵

منبع : روزنامه ایران