بهشتی در مرز کویر و جنگل

منطقه خطیرکوه در موقعیت عرض جغرافیایی: ۹، ۳۵ طول جغرافیایی: ۱۰، ۵۳ در کره زمین واقع شده است.
با بررسی و مطالعه موقعیت سیاسی و جغرافیایی منطقه خطیرکوه در دهه های گذشته درمی یابیم روستاهای خطیرکوه قبل از سال های ۱۳۰۰ جزو استان تهران، شهر فیروزکوه و از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۶۶ جزو حوضه سیاسی استان مازندران شهر پل سفید و از سال ۱۳۶۷ به بعد جزو استان سمنان بوده است با مطالعه و قدمت نام و نشان روستاهای منطقه خطیرکوه در جغرافیای ایران، استان (تهران، مازندران و سمنان) به آن پرداخته شده است تنها روستایی که در تاریخ مازندران از منطقه خطیرکوه از آن نام برده شد روستای کمرود خطیرکوه می باشد که در لغت نامه دهخدا به آن اشاره شده است. یکی از دلایل شکل گرفتن سایر روستاهای خطیرکوه در حاشیه رودخانه کبیر، وجود آب رودخانه کبیر جهت کشت و کار و امکان کسب و کار بهتر به دلیل تردد تاجران و موقعیت آب و هوای مناسب تر در ایام سرد سال در کنار رودخانه بود.
در گذشته مردم منطقه روستاهای حاشیه رودخانه کبیر را کمرو روار می گفتند که در سال های بعد با پرجمعیت شدن هرکدام نامی به خود گرفته اند که امروزه روستاهای منطقه خطیرکوه به نام های کمرود، زرشک دره، بند بن، پاقلعه، رودبار، لرد می باشند.
منطقه خطیرکوه به سبب موقعیت سوق الجیشی در طول تاریخ از حساسیت و اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است.
منطقه خطیرکوه در رده ای از البرز مرکزی واقع شده که از شمال به شهرستان سواد کوه و از جنوب به شهرستان سمنان و از مشرق به شهرستان ساری (شهر سنگده) و از مغرب به استان تهران (شهرستان فیروزکوه) محدود است. منطقه خطیرکوه در گذشته جزو منطقه راستوپی از بخش مرکزی سواد کوه بود اعتماد السلطنه در کتاب التدوین فی احوال جبال شروین ص (۷۳) بلوک (راستوپی) را شامل این روستاها دانسته است طالع، شورمست، میآر کلا، ازآن رود و کمرود.
راستوپی نام رودی است که از شمال کوه های خطیرکوه سرچشمه می گیرد که امروزه سرچشمه آن به روزیه خطیرکوه معروف است که پس از پیوستن چند شاخه فرعی چون رود سرخاب و دلاور به آن، رو به شمال جریان می یابد این رود پس از عبور از شهر پل سفید در دو راهی آزاد مهر شاخه ولوپی از سمت چپ به آن می پیوندد و پس از این به نام تالار جریان می یابد. ساکنین پایین دست رودخانه کبیر (امافتی ها، ملردی ها، برنتی ها و بایع کلایی ها این روخانه را ولاراو می شناسند ولاراو به زبان محلی یعنی آبی با حجم زیاد منجر به عقب رانده شدن کناره رودخانه شده و زمین های مسیر رودخانه را تخریب نموده و آن را از بین می برد.
کوه های منطقه خطیرکوه و رشته کوه های همجوار آن به صورت مرز اقلیمی برای مازندران با استان سمنان و تهران عمل کرده است و رویش جنگل های مازندران از کوهستان آغاز شده به طرف شمال ادامه می یابد که چشم هر بیننده ای را در هر فصل به خود جلب می کند.
منطقه خطیرکوه از لحاظ شرایط اقلیمی جزو دسته بندی اقلیم خزری می باشد که خاص کرانه های دریای خزر و مناطق کوهستانی مشرف به دریا می باشد.
آب و هوای منطقه خطیرکوه جزو آب و هوای معتدل کوهستانی است. ویژگی های این اقلیم عبارت است از دمای معتدل با نوسانات کم شبانه روزی، رطوبت کم، وزش نسیم دریایی و بادهای محلی و بالاخره بارندگی کم در مناطق کوهستانی که در بیشتر فصل های زمستان و بهار فرو می ریزد و به پیدایش جنگل در ارتفاعات مشرف به دریا می انجامد.
ناگفته نماند میزان بارش باران به همان میزان که به ارتفاعات نزدیک تر می شویم از سهم آن کمتر می شود. کشاورزان این مناطق برای دسته بندی جو، گندم، یونجه و شبدر... به دلیل رطوبت خزری در صبحدم سود برده و محصولات خود را جمعآوری می نمایند تا از میزان ضایعات در هنگام بسته بندی در وسط روز کاسته شود و عمل دسته بندی راحت تر انجام گیرد.
● بارندگی در منطقه خطیرکوه
بیشتر بارندگی در منطقه خطیرکوه در فصل زمستان و بهار می باشد. ریزش های کوهستانی اغلب به صورت برف می باشد آب شدن تدریجی آن در فصل های بهار و تابستان آب رودخانه ها را تامین می کند آب رودخانه بزرگ کبیر آب دشت ها و کوهپایه های مسیر رودخانه را تامین می کند و در نهایت در دو راهی دوآب به رود خانه تالار پیوسته به دریای مازندران می ریزد.
ریزش های مربوط به فصل پاییز و بهار بیشتر رگباری گذرا می باشد در کل منطقه خطیرکوه جزو مناطق کم باران می باشد. بارش رگباری مناطق خطیرکوه به دلیل عدم پوشش گیاهی مناسب و تنک بودن پوشش گیاهی در بعضی مناطق و عدم فرصت کافی برای جذب آب و شیب زیاد منجر به راه افتادن سیل های خروشان می شود. با توجه به بارش کم در فصل تابستان و کمبود آب کشاورزی در روستای کمرود خطیرکوه مهار آب های سطحی و رودخانه بند بن (که بخشی از آن حاصل رودخانه دارکش و کمر بنک است) در طول ۶ ماه از سال خصوصا در فصل زمستان و بهار می تواند مشکل روستا را حل نماید. براساس آخرین سرشماری در سال ۱۳۸۵ جمعیت این روستا شامل ۱۰۱ خانوار با تعداد ۲۹۸ نفر (۱۴۲ مرد و ۱۵۶ زن) می باشد. لازم به ذکر است با توجه به موقعیت گردشگری و آب و هوای مناسب در ۸ ماه از سال و همچنین زیبایی کوهستان در فصل زمستان جمعیت فصلی و مسافر در این روستا بعضی مواقع تا ۲۰۰۰ نفر نیز می رسد.
● اماکن دیدنی و جاذبه های گردشگری
از نظر طبیعی و حیات وحش می توان از جنگل های زیبای نسوم، دارکش، وارتا، سلوش و غیره با تنوع گیاهی پهن برگ و سوزنی برگ و گیاهان دارویی همچون گل گاوزبان، باریجه، آویشن و حیوانات وحشی چون بز کوهی، خرس، پلنگ، گراز و غیره نام برد.
از اماکن زیارتی می توان به مقبره سیدنظام الدین و همچنین ساختمان قدیمی سقانفار با معماری سنتی و قدمت بیش از ۳۰۰ سال در حسینیه کمرود نام برد. از نقاط تفریحی می توان به آبشار کمرود، چشمه های چمن، چشمه باغک، چشمه استین سر و تپه زیبای کتلیم که چشم انداز وسیعی از تنگه خطیرکوه از سوادکوه تا چاشم دارد.قله معروف قدمگاه با ارتفاع ۳۶۵۱ متر از سطح دریا که در بین کوهنوردان به علم کوه سمنان معروف است همه ساله میزبان تعداد زیادی کوهنورد از سراسر ایران و جهان می باشد. همچنین در دامنه قله دو یخچال طبیعی قرار دارد که مردم کمرود در فصل تابستان جهت پذیرایی مهمانان در مجالس عروسی یخ مورد نیاز خود را از آن تهیه می کنند.
● غذاها و محصولات غذایی
از محصولات دامی این روستا می توان به شیر، ماست، کره، آروشه، لور، سرشیر محلی، سرماست محلی، عسل طبیعی، قره قروت (تفره) و غیره اشاره نمود. همچنین محصولات باغی مانند گیلاس، آلبالو، زردآلو، توت و به ویژه گردو می توان نام برد. از محصولات خوراکی صحرایی می توان از سامباروک (آلبالوئک)، سولی، زرشک، ولیک، سیب وحشی، گالش انگور و غیره می توان نام برد. نان پنجه کش، نان گرده و کچیله نون محتوی گردو از نان های بسیار خوشمزه دست پخت زنان این آبادی است. همچنین آش گزنه، آش زرشک، تفره که با قره قروت درست می شود و غذاهای محلی دیگر که مجال توضیح نیست.
● صنایع دستی
صنایع دستی شامل جاجیم بافی، گلیم بافی، فرش دست بافت، نمد، لباس پشمی و غیره است.
● اثرات اقلیمی کوه های خطیرکوه
منطقه خطیرکوه در دهانه رشته کوه های البرز خاوری واقع شده است که رشته کوه های آن از کوه دماوند رشته می گیرند فاصله جلگه دماوند تا پای بزرگترین قله مرتفع خطیرکوه (قدمگاه) حدودا ۱۶۵ کیلومتر می باشد رشته کوه های منطقه خطیرکوه به عنوان مرز میان دو اقلیم عمل کرده به طوری که دامنه های شمالی با پوششی از انبوه گیاهان و درختان جنگلی و دامنه های جنوبی خشک و کم گیاه و کم درخت می باشد درختان دامنه جنوبی کوه های خطیرکوه اغلب اورس می باشد چوب این درختان در مقابل رطوبت و پوسیدگی بسیار مقاوم می باشد. به همین لحاظ کمتر سرایی پیدا می شود که پرور آن از اورس نباشد.
به همان اندازه به سمت جنوب و کویر می رویم از پوشش گیاهی کاسته می شود و همین طور به سمت شمال می رویم پوشش گیاهی بیشتر و جنگل ها انبوه تر می شود. قلل مرتفع و ارتفاعات مزبور در مقابل جریان هوای مربوط دریای خزری همانند سد عمل کرده که از عبور جریانات مربوط به طرف جنوب ممانعت می نماید به همین دلیل مناطق جنوبی و شمالی دارای آب و هوای متضاد می باشند رودخانه هایی که در دامنه شمالی البرز جریان دارند همواره دارای آب بوده و برعکس رودخانه های دامنه جنوبی بسیار کمآب یا فصلی می باشد. روستاهای خطیرکوه دارای زمستان سرد و تابستانی خنک و معتدل مایل به سرد می باشد. ساکنین کمرود خطیرکوه ناگزیر به تحمل زمستانی سرد با برف های سنگی می باشند. برای بررسی کوه های منطقه خطیرکوه راه و روش های زیادی وجود دارد که می توان از آن بهره گرفت. همان طور که مستحضر هستید کوه های منطقه خطیرکوه در دره البرز خاوری واقع شده است که تحت عنوان منطقه خطیرکوه یا تنگه خطیرکوه بیان می شود.
واژه تنگه در فرهنگ فارسی به معنی آبراهه و به معنای عبور آب از میان دو پیش آمادگی است در زبان محلی به معنی گذرگاه تنگ یا کوچه ای باریک می باشد. معنی مترادف یا دیگر آن به زبان محلی غلت می باشد که غلت های معروف تنگه خطیرکوه (هرزه کلای غلت، رنگم غلت، شاهین تنگ غلت، سرتنگه غلت) می توان نام برد. حد و سامان تنگه خطیرکوه از شمال در محل سه راهی دوآب سواد کوه (محل تلاقی آب رودخانه ورسک و اوریم با رودخانه کبیر خطیرکوه) شروع تا گذر از دهانه آبشار خطیرکوه (محل تلاقی آب چشمه روزیه خطیرکوه با آب چاشم) ختم می شود.در بالای دهانه آبشار سمت مشرق گردنه کوچک دارد که محل گذر پیاده رو به سمت سرچشمه روزیه است که معروف به کوتره گردن (کوتر به زبان محلی کبوترگردن) می باشد که ارتباط با گردنه سولا دارد که ۵۰۰ متر مانده به گردنه درخت اورس در مسیر پیاده قدیمی دارد که به درخت جلینگ دار معروف است مرسوم بر آن بود که رهگذران در موقع گذر از کنار آن سنگی به سوی آن پرتاب می کردند در صورت برگشت سنگ اعتقاد داشتند صحیح و سالم به خانه خویش برمی گردند. محل فرود آمدن آبشار خطیرکوه تنگه ای باریک می باشد که عرض قسمت پایین آن حداکثر ۵ متر و ارتفاع بالاتر از ۸۰ متر، عرض آن به ۶۰ متر نمی رسد. با این وصف با گذر از عرض این تنگه دوربرگردان تنگه خطیرکوه شروع می شود که ادامه تپه سولا به سمت مشرق به روستای چاشم و کوه نیزوا است و ادامه تپه سولا به سمت شمال در پای تپه سر تپه (شرق روستای سر تنگه) با گذر از رودخانه آریم و کنگلو در ادامه به شدای کربه زبان محلی (کوه شهدا، وصل به روستای امافت) در انتها به کوه سرخل و کوه دبرار (کوه های خرج و بایع کلا) در پای قلعه دوآب در (محل تلاقی آب رودخانه ورسک و اوریم با رودخانه کبیر خطیرکوه) ختم می شود.
● زمین شناسی کوه های خطیرکوه
جابه جایی و حرکات زمین بارها خشکی ها را تغییر شکل داده، آنها را به زیر آب ها برده یا از زیر آب درآورده و یا در زیر دریاها مدفون ساخته است براساس نقشه زمین شناسی ایران، منطقه خطیرکوه نتیجه حرکات کوهزایی دوران سوم سنوزوئیک (دوره ترشیاری) می باشد.
روزگاری منطقه خطیرکوه در زیر آب بوده، وجود سنگ های فسیلی در مناطق مرتفع گویای این واقعیت است.متوسط میزان بارندگی سالیانه ۵۰۰ تا ۴۰۰ میلی متر می باشد که مقدار بیشتر آن به صورت بارش برف می باشد. از لحاظ میزان درجه حرارت متوسط روزانه در مدت سال ۵ تا ۱۰ درجه سانتیگراد است.از لحاظ ریسک زلزله خیزی (برحسب درجه بندی مرکالی) جزو مناطق با درجه ۷ مرکالی به بالا (منطقه خسارات زیاد) می باشد. (کتاب نقشه جغرافیای کامل ایران صفحه ۱۳۸۸ لغایت ۱۴۲۷) از لحاظ مناطق رویشی در ناحیه شمالی کوه های خطیرکوه شروع جنگل های مازندران است و ناحیه جنوب کوه های خطیرکوه رویش جنگل های اورس بوده و حرکت به سوی جنوب جزو رویش های استپی می باشد. اراضی این مناطق که اکثرا در دامنه کوه واقع شده دارای شیب نسبتا تند و پستی و بلندی می باشد دارای خاک کم عمق، درشت دانه و جوان به دلیل جایگزینی خاک ها به دلیل فرسایش تدریجی می باشد در مناطق نزدیک به حاشیه رودخانه ها خاک ها رسی و عمیق تر می باشند خاک های منطقه خطیرکوه به رنگ های قهوه ای، سفید، سیاه، قرمز، آبی، خاک زرد (معروف به سنگ حنا) دیده می شود. ماسه سنگ های سرخ در محل رنگم (در کوهپایه جنوب شرقی روستای بندبن خطیرکوه) که شاید نام منطقه به لحاظ رنگی بودن ماسه و خاک آنجا گرفته شده است) خاک های منطقه به خاطر درشت دانه بودن و سنگ لاخ ها بیشتر مناسب باغداری می باشد.
● قله قدمگاه
در سمت جنوب روستای کمرود با ارتفاع ۳۶۵۱ متر از سطح دریا بر روستای کمرود خطیرکوه سایه افکنده است به طوری که بر فراز آن در هوای صاف و آسمان آبی شهرهای فیروزکوه، قائم شهر، ساری، جویبار، کیا کلا، بابل و روستاها و کوه های جنوبی... به وضوح دیده می شود. روستای کمرود ایستگاه صعود کوهنوردان و گردشگران در تمام ایام سال به قله قدمگاه است سالانه حداقل بیش از ۵۰ گروه کوهنوردی به قله قدمگاه صعود می کنند.
وجه تسمیه آن: معنی تحت الفظی آن محلی برای قدم زدن است بعضی می گویند حضرت علی(ع) از این نقطه جغرافیایی عبور کرد به میمنت قدم مبارک آن امام قدمگاه گفتند. شاید هم به لحاظ موقعیت استراتژیک محل که یک برج دیدبانی در فرق قله داشت که به دلیل تخریب افراد سودجو برای دسترسی به گنج از بین رفته است. چون نگهبانان همیشه در حال قدم زدن بودند به این نام گرفت. مناطق هم جوار با قدمگاه (خورد قدمگاه، سردکش گردن، اسین، کلومک، یخچال، هل لار، آرنگ دگ، غلامعلی خسه، امیر دره، سرخ گردن، خشک گل وار، چاشمیج، گت چال، کوره سر لپه را می توان نام برد. یکی از جاذبه های دیدنی غار یا چاه حفر شده در داخل صخره در ضلع غربی قله قدمگاه می باشد که مختصر راجع به آن می پردازیم.
● چاه سنگی یا غار:
در فاصله ۸ کیلومتری از روستای کمرود (جاده خاکی) و در فاصله یک کیلومتری (پیاده روی) در جنوب غربی مرتع بالا چالمیش قرار گرفته است (در غرب قله قدمگاه) ارتفاع فعلی این چاه حدودا ۴۰ متر می باشد که در دل صخره قرار گرفته است که در گذشته دارای درب سنگی بزرگ بوده که در اثر فشار جانبی کوه، درب آن جابه جا شده است.
روایت بر این است این چاه به قله قدمگاه و یخچال طبیعی یا زیارتگاه راه دارد در گذشته افرادی که به دیدن چاه می رفتند سنگ هایی را به یاد دوستان به ته چاه رها می کردند به طوری که یک سنت شده بود.
چگونگی حفر آن، چشم هر بیننده ای را به حیرت و تفکر در مورد انسان های دیرین باز می دارد. نمی دانم نام این مکان را باید غار گذاشت یا چاه شاید غار مناسب تر باشد. دهانه غار... ارتفاع آن... است. داخل غار خیلی ساده و صاف و سر راست می باشد. این غار در ارتفاع و بالای کوه در داخل صخره حفر شده است.
با توجه به موقعیت غار به نظر می رسد این غار پناهگاه کسانی بود که در خط الراس ضلع غربی کوه قدمگاه به عنوان نگهبان بودند تا از ورود لشکریان بیگانه به سرزمین طبرستان جلوگیری نمایند. از آنجایی که یکی از شگرف های ایرانیان باستان پرتاب سنگ بر لشکریان بیگانه در مناطق مرتفع و کوه ها بود به نظر می رسد در صورت عدم توانایی نگهبانان در مقابل هجوم لشکریان بیگانه به قصد فریب دشمن به این غار پناه می بردند. به محض این که لشکریان بیگانه از کنار غار به سمت پایین و طبرستان عبور می کردند امکان برگشت سریع از مسیر حوالی غار به سمت قله بسیار ضعیف بود، با پرتاب سنگ ها از ناحیه بالادست نیروهای دشمن را از بین می بردند.
یخچال طبیعی در جنوب غربی روستای کمرود و در سمت شمال و دامنه قله قدمگاه واقع شده است. فاصله آن تا روستای کمرود تقریبا ۶ کیلومتر راه پیاده می باشد مدخل رودی به یخچال طبیعی دارای هوای بسیار دلنشین و سرد می باشد از دیرایام مردم این دیار یخ مورد نیاز مناسبت های مختلف را از اینجا تهیه می کردند کوهنوردان و گردشگران و... در وقت صعود به قله قدمگاه از مواهب این یخچال طبیعی بهره می گیرند و نفسی تازه می کنند.
▪ معاون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری همدان:
تله کابین گنج نامه شهریورماه به شکل آزمایشی بهره برداری می شود
معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان همدان گفت: با حل مشکلات اعتباری ساخت تله کابین گنج نامه، قرار است که این پروژه شهریورماه به صورت آزمایشی بهره برداری شود.
علیرضا ایزدی در گفت وگو با ایسنا، با اشاره به بروز مشکلاتی در روند پروژه تله کابین گنج نامه، بیان کرد: مشکل اعتباری و برق کشی، پروژه را مدتی توقف کرد که با رفع این موارد، ادامه عملیات اجرایی آن توسط سرمایه گذار خصوصی از سرگرفته شده است. پروژه احداث تله کابین گنج نامه پس از نگرانی دوست داران میراث فرهنگی از آسیب رساندن آن به کتیبه های گنج نامه با جابه جایی مسیر تا ۷۰۰ متر نسبت به مسیر قبلی، از اوایل سال گذشته آغاز شد.
این تله کابین در ارتفاع ۱۶۰ متر، طول ۱۶۵۰ و در فاصله ۷۰۰ متری، با سرمایه گذاری حدود ۱۵ میلیارد تومان در سه فاز اجرایی تعریف شد و قرار بود، مرحله نخست آن تا پایان سال گذشته به بهره برداری برسد.
▪ پرونده ارتفاع مجتمع تجاری
در حریم گنبد قابوس در دست بررسی است
مدیر پایگاه شهر جرجان و گنبد قابوس در استان گلستان از بررسی پرونده مجتمع تجاری قابوس برای طرح پیشنهاد جدید شهرداری در کمیته فنی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور خبر داد.
جاوید ایمانیان در گفت وگو با ایسنا، در این باره توضیح داد: سی تیرماه جلسه ای را با کارشناسان شهرداری برگزار کردیم. در این جلسه عنوان شد که آن ها با رعایت ۷/۵ متر ارتفاع برای مجتمع موافق هستند، ولی پیشنهاد کردند که در قسمت های انتهایی و جانبی با توجه به طرحی که دارند، ارتفاع ۸/۵ متر داشته باشند که ما موافقت نکردیم. به گفته او، مجتمع تجاری قابوس در حریم گنبد قابوس قرار دارد که در طرح اولیه ارتفاع زیادی داشت، ولی پس از مخالفت مسوولان میراث فرهنگی ارتفاع را به ۱۵ متر کاهش دادند. گرچه براساس ضوابط حریم مشخص شد که میزان ارتفاع باید ۷/۵ متر و نما نیز با نمای گنبد قابوس همگون باشد. در نهایت، با پی گیری هایی که انجام شدند، به طور موقت ساخت مجتمع با آن میزان ارتفاع متوقف شد. وی افزود: اکنون پس از برگزاری جلسه های مختلف، در آخرین جلسه پیشنهاد جدید شهرداری رعایت ارتفاع ۷/۵ متر در جلوی مجتمع و ارتفاع ۸/۵ متر در برخی قسمت های دیگر است که در استان با آن موافقت نشد و آن ها می خواهند که پیشنهادشان در کمیته فنی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور مطرح شود. حال باید ببینیم که آیا سازمان میراث فرهنگی با این پیشنهاد جدید شهرداری موافقت می کند.

نویسنده : مسعود کلا هی

منبع : روزنامه مردم سالاری