نشانه های خون قاعدگی و شرایط تحقق آن‏

خون حیض به طور غالب دارای صفات زیر است:(۱)
۱) سرخ یا سرخ مایل به سیاهی‏
۲) غلیظ
۳) گرم‏
۴) بیرون آمدن با فشار و كمی سوزش.(۲)
● شرایط خون قاعدگی (شرایط تحقّق حیض)
خونی كه زن می بیند به فتوای بعضی از فقها با هفت شرط خون حیض است كه اگر یكی از هفت شرط را نداشته باشد، خون حیض نیست ؛ ولی بعضی از فقها كمتر از هفت شرط قائل شده‏اند كه در زیر شرطهای مورد اتّفاق و اختلاف را بیان می‏داریم:
● شرایط مورد اتّفاق در خون قاعدگی‏
۱) بلوغ‏
خونی كه دختر می بیند، در صورتی خون حیض است كه بالغ باشد. اما خونی كه پیش از رسیدن به حدّ بلوغ می بیند (اگرچه صفات و علایم خونِ حیض را نیز داشته باشد) حیض نیست.(۳)
مسأله: منظور از نُه سال، تمام شدن نُه سال و وارد شدن به ده سالگی است، نه داخل شدن به نه سالگی(۴)
۲) خون دیدن پیش از سنّ یائسگی‏
خونی كه زن بعد از پایان یائسگی می‏بیند، حیض نخواهد بود، و استحاضه می‏باشد.(۵)
▪ چند نكته‏
الف) معنای یائسه:
یائسه از یأس؛ به معنی ناامیدی است و زنِ یائسه از خون دیدن و آوردن فرزند ناامید است.
ب) زمان پایان حیض و شروع یائسگی:
خونی كه زن پس از گذشتن شصت سالِ قمری می‏بیند به اتّفاقِ همه فقها حیض نیست، اگرچه شرایط و صفات حیض را هم دارا باشد. و خونی كه قبل از تمام شدنِ پنجاه سال قمری می‏بیند اگر شرایط و علایم حیض را دارا باشد به اتّفاقِ همه فقها حیض است؛ و اما حكم خون‏هایی كه پس از تمام شدن پنجاه سال قمری تا شصت سال می‏بیند:
▪ زن‏های سیّده، بعد از تمام شدن شصت سال (قمری) یائسه می‏شوند؛ یعنی خونِ حیض نمی‏بینند و زن‏هایی كه سیّده نیستند، بعد از تمام شدنِ پنجاه سال (قمری) یائسه می‏شوند، و این نظر حضرت امام (ره) و حضرت آیه‏الله اراكی(ره) و حضرت آیه‏الله گلپایگانی(ره) و حضرت آیه‏الله فاضل لنكرانی است.
▪ زن‏هایی كه سیّده نیستند بعد از تمام شدن پنجاه سال یائسه می‏شوند و زن‏های سیّده بعد از تمام شدن پنجاه سال تا تمام شدن شصت سال چنان‏چه با نشانه‏های حیض یا در روزهای عادتِ خود خون ببینند بنابراحتیاط واجب بین تروك حائض و اعمال مستحاضه جمع نمایند. (احتیاط كنند) و این نظر حضرت آیه‏الله خوئی(ره) می‏باشد.
▪ زن‏های سیّده و غیر سیّده مطلقاً در سن شصت سالگی یائسه می‏شوند و احتیاط مستحب آن است كه زن‏هایی كه قرشیّه نیستند بعد از تمام شدنِ پنجاه سال تا تمام شدنِ شصت سال چنان‏چه خون را طوری ببینند كه اگر پیش از پنجاه سال می‏دیدند قطعاً حكم حیض را داشت میان كارهای مستحاضه و تروك حائض جمع نمایند و این نظر حضرت آیه‏الله سیستانی است.
▪ زنان سیّده و غیر سیّده هر دو بعد از تمام شدن پنجاه سال یائسه می‏شوند، یعنی اگر خونی ببینند خونِ حیض نیست، مگر زنانی كه از قبیله «قریش» محسوب می‏شوند كه آن‏ها بعد از تمام شدن شصت سال یائسه می‏شوند و این نظر حضرت آیه‏الله مكارم است.(۶)
ـ مسأله: شصت سال قمری معادل ۵۸ سال شمسی و ۷۷ روز و ۱۲ ساعت می‏شود. و پنجاه سال قمری معادل ۴۸ سال شمسی و ۱۷۹ روز می‏باشد.(۷)
ـ مسأله: زنی كه شك دارد یائسه است یا نه خود را یائسه به حساب نیاورد.(۸)
۳) از سه روز كمتر نباشد
چنان‏چه خونی كمتر از سه روز دیده شود، اگر چه «یك ساعت» كم باشد حیض نیست ولی لازم نیست از اوّل روز ببیند، بلكه اگر روز اوّل، از وسطِ روز شروع شود و تا وسطِ روز چهارم خون دیدنِ او ادامه یابد كافی است. و آیا معیار سه «روز» است، یا سه «شبانه‏روز»، (كه اگر سه روز و دوشب ببیند كافی نباشد.)؟ بعضی از فقها سه شبانه روز معتبر دانسته‏اند مانند حضرت آیه‏الله زنجانی و بقیه سه روز و دو شب را كافی می‏دانند.(۹)
۴) از ده روز بیشتر نباشد
اگر زنی بیشتر از ده روز خون ببیند به مقدار عادتش حیض، و بقیه استحاضه است.(۱۰)
۵) استمرار آمدنِ خون در هر سه روز
دیدنِ خون باید در سه روز استمرار داشته باشد؛ ولی لازم نیست در تمام سه روز، خون بیرون بیاید، بلكه وجود خون در فرج كافی است، و چنان‏چه در میان سه روز مختصری پاك شود و مدّت پاك شدن به قدری كم باشد كه بگویند در تمام سه روز در فرج خون بوده به فتوای بیشتر فقهاباز هم حیض است. و به فتوای حضرت آیه‏الله گلپایگانی(ره) بنابراحتیاط لازم باید بین تروك حائض و اعمال مستحاضه جمع كند.(۱۱)
● شرایط مورد اختلاف در خونِ قاعدگی‏
۱) توالی (پیاپی آمدن خون در سه روزِ اوّل)
زنی كه سه روز پشت سرهم خون ببیند، به فتوای همه فقها حائض و احكام حیض بر او جاری است؛ اما اگر در ضمنِ ده روز، سه روز خون ببیند و صفات و علایم حیض را داشته باشد، منتها پشت سر هم نیاید، مثلاً: روزِ اوّل و پنجم و هشتم را خون ببیند، مشهور فقها حیض نمی‏دانند؛ زیرا توالی (پشت سر هم بودن) را شرط می‏دانند ولی حضرت آیه‏الله گلپایگانی(ره) فرموده‏اند: بنا بر احتیاط لازم، در روزهایی كه خون می‏بیند، باید جمع كند میان كارهای مستحاضه و تروك حائض و در روزهایی كه خون نمی‏بیند هم كارهایی را كه بر حائض حرام است، ترك كند و هم عبادت‏های خود را به جا آورد.(۱۲)
▪ چند نكته‏
ـ اوّل: مراد از توالی، (به فتوای كسانی كه توالی را شرط دانسته‏اند) در سه روزِ اوّل است واگر در روزهای بعد توالی نباشد ضرری، به حكم نمی‏رساند.(۱۳)
ـ دوم: در این‏كه حیض از سه روز كمتر نیست گفته شد كه بعضی از فقها سه شبانه روز و بیشتر فقها سه روز را معیار قرار داده‏اند؛ بنابراین، اگر زنی از طلوع فجر حیضش شروع شود و تا غروب آفتابِ روز سوم ادامه یابد به فتوای بیشتر فقها كافی است با این كه سه روز و دوشب شده است ولی به فتوای كسانی كه سه شبانه روز را معیار قرارداده‏اند كافی نیست.(۱۴)
ـ سوم: به فتوای بیشتر فقها كه سه روز را معیار قرار داده‏اند نه سه شبانه روز را، لزوم خون دیدن در شب دوم و سوم به خاطر شرط بودن مسأله استمرار است.(۱۵)
ـ چهارم: به فتوای بیشتر فقها كه سه روز را معیار قرار داده‏اند نه سه شبانه روز را، اگر ابتدای بیرون آمدنِ خون، اوّل شب و یا به صورت تلفیق باشد، هر سه شب حیض محسوب می‏شود.(۱۶)
۲) میان دو حیض حدّاقل ده روز فاصله بیفتد
میان دو حیض باید حدّاقل ده روز فاصله بیفتد (اقلّ طُهر ده روز است)؛ بنابراین اگر از حیضِ اوّل، ده روز نگذشته باشد، خونی كه دیده می‏شود، حیض نیست؛ و اما اختلاف در این است كه اگر به طور مثال: سه روز پشت سر هم خون ببیند و قطع شود (و چند روز پاك باشد) و سپس سه روز یا بیشتر خون ببیند، و مجموعِ دو خون با پاكی وسط از ده روز تجاوز نكند كه با این‏كه هر دو خون، حیض است چگونه پاكی وسطِ دو حیض كمتر از ده روز است، بدین جهت بعضی از فقها مانند حضرت آیه‏الله گلپایگانی(ره) و حضرت آیه‏الله سیستانی و حضرت آیه‏الله مكارم فرموده‏اند: جایز است اقلّ طُهر و پاكی، كمتر از ده روز باشد در صورتی كه این پاكی میان یك حیض واقع شود. و نسبت به چند روز پاكی وسط می‏فرمایند: بنابر احتیاطِ واجب باید احتیاط نموده و بین كارهای شخص طاهر و زنِ حائض را جمع كند (یعنی نماز بخواند و روزه بگیرد و محرّماتِ بر حائض را انجام ندهد)؛ اما بعضی از فقها مانند حضرت امام(ره) و حضرت آیه‏الله خوئی (ره) و حضرت آیه‏الله اراكی(ره) و حضرت آیه‏الله فاضل فرموده‏اند: ایام پاكیِ وسط، جز حیض است.(۱۷)
▪ یادسپاری‏
هرگاه فاصله حداقلّ ده روز بین دو حیض را خون استحاضه ببیند، مانند این است كه خون ندیده و پاك است؛ یعنی دو طرف، محكوم به حیض و وسط محكوم به استحاضه است.(۱۸)
▪ یك بار دیگر شرایط فراهم آمدن خون قاعدگی را مرور می‏كنیم.
● شرایطِ تحقّقِ حیض‏
۱) بلوغ‏
۲) خون دیدن پیش از سن یائسگی‏
۳) از سه روز كمتر نباشد.
۴) از ده روز بیشتر نباشد.
۵) استمرار آمدن خون در هر سه روز
● شرایط مورد اختلاف‏
۱) توالی (پیاپی آمدنِ خون در سه روزِ اوّل)
۲) میان دو حیض، حداقلّ ده روز فاصله بیفتد

۱) رجوع به این صفات، در مورد شك است (دربعضی موارد) وگرنه خونی كه یقین به حیض بودن آن پیدا شده، محكوم به حیض است، اگر چه دارای این صفات هم نباشد. تحریرالوسیله، ج‏۱، فصل فی غسل الحیض.
۲) توضیح المسائل مراجع، مسأله ۴۳۴.
۳) العروه الوثقی، ج ۱، فصل فی الحیض.
۴) همان.
۵) همان.
۶) همان؛ توضیح المسائل مراجع، مسأله ۴۳۵.
۷) جامع المسائل، آیه‏الله فاضل، ج ۱، ص‏۶۲، سؤال ۱۷۹.
۸) العروه الوثقی، ج ۱، فصل فی الحیض.
۹) همان، مسأله ۶؛ توضیح المسائل مراجع، مسأله ۴۴۴.
۱۰) العروه الوثقی، ج ۱،فی‏الحیض، مسأله ۶.
۱۱) همان؛ توضیح المسائل مراجع، مسأله ۴۴۲.
۱۲) العروه‏الوثقی، ج ۱، فی الحیض، مسأله ۶؛ توضیح المسائل مراجع، مسأله ۴۴۲.
۱۳) العروه‏الوثقی، ج ۱، فی الحیض، مسأله ۶.
۱۴) توضیح المسائل مراجع، مسأله ۴۴۰.
۱۵) العروه الوثقی، ج‏۱، فی الحیض، مسأله ۶.
۱۶) العروه الوثقی، ج‏۱، فی الحیض، مسأله ۶.
۱۷) همان، مسأله ۷ و ۱۸؛ مهذّب الأحكام، ج‏۳، ص ۱۵۷.
۱۸) العروه‏الوثقی، ج ۱، فصل فی حكم تجاوز الدم عن العشره.

منبع : بلاغ