اقتباس های سینمایی از آثار ادبی

در یك گفت وگوی قدیمی تلویزیونی «فرانسواتروفو» پیرامون فیلم «ژول و ژیم» می گوید: باید صادقانه بگویم كه من كتاب را به مراتب بیشتر به این فیلم ترجیح می دهم.در ادامه تروفو یافتن نسخه دست دوم كتاب هنری پیر روشه (۱۹۵۳) را در یك كتابفروشی در پاریس به خاطر می آورد و می گوید: برایم ناراحت كننده بود كه او در كتابش كاری كرد كه فیلم من از انجام آن عاجز است.اما اكثر علاقه مندان سینما كه ژول و ژیم را یك شاهكار سینمایی می دانند شاید اكنون از خود بپرسند: یعنی ژول و ژیم اقتباسی بوده است. حتی تا به امروز ژول وژیم روایت بصری زیبا از عشق و دوستی محسوب می شود. اما ژول و ژیم فقط یكی از فیلمهایی است كه موفق شده اند رمان اصلی را كه از آن الهام گرفته اند تحت تأثیر قرار دهند، از جنگ دنیاها و چارلی و كارخانه شكلات سازی در سال جاری گرفته تا فیلمهای كلاسیكی همچون یوزپلنگ و یا دنباله رو. این فیلمها همگی براساس كتابهای بسیارموفقی بوده اند و بخشی از مشكل این است كه فیلمها هم خوب هستند و بخش اصلی این قضیه به وفاداری آنها به كتاب و توجه شان به جزئیات داستان بر می گردد.شاید بتوان از كتابهایی كه استیون اسپیلبرگ براساس آنها فیلمهایش را ساخته یك كتابخانه كوچك ساخت ولی ما بحث خودمان را با جنگ دنیاها شروع می كنیم.رمان سال ۱۸۹۸ «اچ جی ولز» پیش از این نیز موردتوجه سایرین قرارگرفته بود ازجمله اورسون ولز در نمایشنامه رادیویی اش در سال ۱۹۳۸ و البته دلیل این قضیه هم كاملاً واضح است. داستان هراس برانگیز روانشناسانه ولز را از زبان یك فرد ساكن لندن می شنویم كه قصد فرار از حمله مهاجمان فضایی را دارد و این می تواند پس زمینه ای برای تمام داستانهایی باشد كه طی آنها زمین مورد حمله موجودات فضایی قرارمی گیرد. با مطالعه كتاب جنگ دنیاها دراین روزها هنوز هم محتوای این داستان ما را به تعجب وامی دارد و البته اسپیلبرگ را تحسین می كنیم كه در نسخه جدید خود به این رمان وفادار بوده است. گرچه فیلم جدید همانقدر كه به قصه ولز وابسته است، اهمیت خود را مدیون جلوه های ویژه بدیع است. تنها تفاوت این فیلم در قهرمان اصلی آن است جایی كه در فیلم اسپیلبرگ، تام كروز، یك پدر مجرد است ولی قهرمان كتاب ولز یك مرد بدون فرزند است. اما با این همه كتاب نقاط قوت فراوانی دارد كه از آن جمله توصیف ولز از سفینه های فضایی است و باعث شد تا در نسخه های متعدد چاپ شده از این كتاب در قرن گذشته (ازجمله نسخه ای با نقاشی های ادوارد گوری كه در سال ۱۹۶۰ چاپ شد و مدتهاست نایاب است) تصاویر تكان دهنده ای از سفینه ها و موجودات فضایی این داستان گنجانده شود.اما هرچقدر نگاه اسپیلبرگ به كتاب ولز ارزنده است، اقتباس از كتاب اتوبیوگرافیكال جی جی بالارد به نام امپراتوری خورشید، نقطه تاریكی در كارنامه اسپیلبرگ محسوب می شود. كتاب پیرامون جیم، پسر انگلیسی است كه در شانگهای از والدینش جدامی شود و به یك كمپ ژاپنی در دوران جنگ دوم جهانی فرستاده می شود و در ادامه داستان شاهد نجات او از آنجا و ادامه زندگی اش هستیم. تنها نكته مثبت در فیلم اسپیلبرگ علی رغم تمامی كاستی هایش بازی خوب هنرپیشه نوجوانی در نقش جیم است كه این روزها او را با فیلم بتمن و به نام كریستین بیل می شناسیم.قطعاً تماشاگر پس از تماشای فیلمی موفق از یك رمان از خود می پرسد: وقتی فیلم اینقدر خوب بوده چرا باید كتاب را بخوانم؟ ولی در مورد امپراتوری خورشید موضوع به این شكل نیست و در رمان قطعاً با جزئیات و پرداخت بهتری در مورد افكار مشوش جیم در آسیا مواجه هستیم.ولی دوری از جزئیات هرچقدر به فیلم امپراتوری خورشید ضربه زده، باعث ماندگار بودن فیلم آرواره ها شده تا جایی كه این فیلم حتی ۳۰ سال پس از ساخت نیز هنوز می تواند ما را از جا بپراند.اسپیلبرگ در این فیلم به خوبی بخشهای فرعی كتاب را حذف كرده است. اما پیتر بنچلی در اعترافی جالب می گوید: اگر قرار بود كه این كتاب را امروز بنویسم، هرگز قادر به این كار نبودم. چون معتقدم نباید هیچ حیوانی را تا این حد اهریمنی نشان داد.برخی از فیلمهای قدیمی كه براساس كتاب های مشهور ساخته شده اند نیز به بازسازی احتیاج دارند كه از آن جمله فیلم چارلی و كارخانه شكلات است كه براساس داستان كودكانه روالددال درباره پسری كه كارخانه شكلات ویلی وونكا را به ارث می برد، ساخته شده است.تیم برتون كارگردان فیلم جدید به همراه جانی دپ در فیلمهایی چون ادوارد دست قیچی و اسلیپی هالو توانایی خود را در ارائه فرم بصری خیال پردازانه اثبات كرده است.
گریم ولباس های دپ در نقش ویلی وونكا به گونه ای است كه برخی از كودكان حتی باورمی كنند كه خود وونكا هم از شكلات ساخته شده است و البته برتون برای ساخت هرچه وفادارانه تر لوكیشن ها از نقاشی های كوئنتین بلیك (دركتاب اصلی) استفاده كرده است.البته این اولین بار نیست كه دپ بازی خوبی در اقتباس های ادبی از خود ارائه می دهد و قبل از این نیز در فیلم ارزنده گیلبرت گریپ چی می خورد؟ از لاسه هالستروم (۱۹۹۳) او دركانون توجه در یك خانواده ناموفق قرار دارد كه برادر معلول ۱۷ ساله اش (با بازی لئوناردو دی كاپریو) را باید سرپرستی كند. این فیلم هم اقتباسی موفق از رمان پیتر هجز محسوب می شود. اما كتابهای خارجی نیز منابع غنی از لحاظ سینمایی به شمار می آیند.فیلم باغ فنیزی كونتنسیس (۱۹۷۰) از ویتوریو دسیكا درباره یك خانواده یهودی در ایتالیای فاشیست اقتباسی از كتاب جورجیو باسانی است.رمان بزرگ دنباله رو از آلبرتو موراویا نیز یكی از آثار برجسته ضدفاشیستی است كه در آن هراس كاراكتر اصلی از مجذوب خشونت شدن به دوران كودكی اش برمی گردد و حتی می تواند فراهم كردن زمینه یك قتل سیاسی را توسط او توجیه كند.فیلم خوب برنادو برتولوچی از این كتاب نیز ازجمله مهمترین آثار سینمایی ضد فاشیسم محسوب می شود كه درآن ژان لویی تری نیتان در نقش قهرمان اصلی و دومینیك ساندرا در نقش همسر ساختگی اش حضور دارند. گاهی اوقات نیز فیلمها می توانند گزینه ای خوب همراه با مطالعه كتاب اصلی باشند. بهترین مثال اقتباس لوچینو ویسكونتی از كتاب یوزپلنگ دنوشته جوزپه دی لاپیدوسا در سال ۱۹۶۳ است كه داستان محوشدن اشرافی گری در اواسط قرن نوزدهم درخلال اتحاد ایتالیا را بیان می كند.اما همچون ژول و ژیم، استاد اقتباس سینمایی از آثار ادبی را باید فرانسواتروفو دانست كه علاوه بر این فیلم، در فارنهایت ۴۵۱ هنر خود را در اقتباس كتاب شناخته شده ری برادبری نشان می دهد.
كتابی درمورد جامعه ای كه در آن عده ای كتابها را می سوزانند و عده ای در یك گروه زیرزمینی آنها را حفظ می كنند تا برای آیندگان باقی بماند.


ترجمه: امیررضا نوری زاده

منبع : روزنامه ایران