|
|
|
| تصويب گاه‌شمارى در مجلس شوراى ملى
|
|
| گاه‌شمارى جلالى به‌علل گوناگون چندان تداولى نيافت، هرچند ويژگى تلاش آن براى تثبيت نوروز مورد توجه بسا کسان بود. روش دقيق کبيسه‌بندى آن نيز، در صورت وجود، دچار تحريف‌ها و بى‌توجهى‌ها شد، به‌گونه‌اى که در منابع مهم گاه‌شمارى ايرانى ابهام زيادى در اين‌باره وجود دارد. رسميت نيافتن آن و رقابت گاه‌شمارى‌هاى ديگر با آن چنان بود که غازان‌خان نيز وسوسه شد که همهٔ گاه‌شمارى‌ها را از ميان ببرد و 'تاريخ خاني' را به‌جاى آنها بنشاند. او صرفاً نوروز جلالى را پذيرفت و مبداء گاه‌شمارى جديد را در اول فروردين معادل ۱۲ رجب ۷۰۱ ق قرار داد. دغدغهٔ او به‌جا بود، اما گاه‌شمارى او هرگز نتوانست جاى گاه‌شمارى‌هاى ديگر را بگيرد و گاه‌شمارى هجرى مهى رسميت نسبى داشت ضمن آنکه نوروز کمابيش مورد توجه همگان بود و از گاه‌شمارى جلالى اينجا و آنجا نام برده مى‌شد.
|
|
| در دوران جديد ايران و پيدايش سازمان‌ها و روابط ادارى جديد توجه به سال خورشيدى و سنت گاه‌شمارى ايرانى فزونى گرفت. ظاهراً ميرزا عبدالغفار نجم‌الدولهٔ اصفهانى در حدود سال ۱۲۶۵ براى نخستين‌بار تاريخ هجرى خورشيدى بُرجى را مطرح کرد. برج‌هاى دوازده‌گانه، و نيز نام‌هاى دوازده‌گانهٔ حيوانى براى سال‌هاى خورشيدى رواج هرچه بيشترى يافت.
|
|
| پيروزى انقلاب مشروطيت اصلاح گاه‌شمارى را نيز ضرورى ساخت و در يکم 'حوت' ۱۲۸۹ تاريخ هجرى خورشيدى برجى در دومين دورهٔ مجلس شوراى ملى تصويب شد.
|
|
| مجلس پنجم در يازدهم فروردين ۱۳۰۴ ش به تقويم هجرى خورشيدي، به ماه‌هاى فارسى رسميت بخشيد چنانکه اين تقويم در مادهٔ هفدهم قانون اساسى جمهورى‌اسلامى ايران نيز پذيرفته شده است.
|
|
| ويژگى‌هاى گاه‌شمارى رسمى ايران
|
|
| ۱. اول بهار، يعنى روز عبور مرکز زمين از نقطهٔ اعتدال بهارى (يا روز عبور مرکز خورشيد از نقطهٔ اعتدال بهاري، در حرکت ظاهرى سالانه) به‌عنوان اول فروردين و اول سال تقويمى يا سال عرضى پذيرفته شد.
|
|
| ۲. طول سال خورشيدى حقيقى به‌عنوان طول سال پذيرفته شد.
|
|
| ۳. دوازده ماه با نام‌هاى ايرانى فروردين تا اسفند براى سال پذيرفته شد که همان نام‌هاى ماه‌هاى قديمى ايرانى هستند.
|
|
| ۴. طول هريک از شش‌ماه اول (فروردين تا شهريور) برابر با ۳۱ روز، طول هريک از پنج ماه بعد (مهر تا بهمن) برابر با سى روز و طول واپسين ماه (اسفند) برابر ۲۹ روز اعلام شد؛ مقرر شد که در سال‌هاى کبيسه اسفند داراى سى روز باشد. بدين‌ترتيب در واقع پنجهٔ دزديده‌شده [اندرگاه/خمسهٔ مسترقه] به‌گونه‌اى توزيع شد که طول ماه‌هاى گاه‌شمارى خورشيدى مناسبترين نزديکى را به‌مدت زمان توقف خورشيد در هريک از برج‌هاى منطقةالبروج، و نيز مناسبترين ترتيب را براى به يادسپردن داشته باشند.
|
|
| گفتيم که هرگاه ساعات برابر با دوازده و بيشتر از دوازده ساعت را به يک روز گرد کنيم و ساعات کمتر از دوازده را به‌حساب نياوريم هريک از ماه‌هاى خورشيدى اخترشناختى دوازده‌گانهٔ حمل تا حوت به‌ترتيب ۳۱، ۳۱، ۳۱، ۳۱، ۳۱، ۳۱، ۳۰، ۳۰، ۳۰، ۲۹، ۳۰، ۳۰ روز دارند.
|
|
| اعدادى که ما براى مدت زمان توقف خورشيد در هريک از برج‌ها به‌دست داده‌ايم از زيج الغ‌بيک گرفته شده‌اند که با همهٔ بى‌دقتى‌هاى کم يا زياد در اين زيج طول‌هائى را به‌دست مى‌دهند که از نظر تعداد روز با آنچه معمول بوده است تنها دو اختلاف دارد:
|
|
| نخست آنکه خردادماه ۳۲ روزه بوده است و دوم آنکه آذرماه نيز ۲۹ روزه بوده است. جمع شش ماه اول ۱۸۴ روز و ۵/۶۰ ساعت (يا ۵۲۰۸۳۳۳۳/۱۸۶ روز) و جمع شش‌ماه دوم ۱۷۶ روز و ۶۵ ساعت (يا ۷۰۸۳۳۳۳۳/۱۷۸ روز) است که طول سال ۲۲۹۱۶۶۶/۳۶۵ روز مى‌شود.
|
|
| اما فاصلهٔ بين اعتدال بهارى و اعتدال پائيزى (يعنى حدود ۱۸۶ روز) تقريباً با دست‌آوردهاى امروزى مطابقت دارد و اگر اعتدال بهارى را حدود ۲۱ مارس، با فاصلهٔ ۸۰ روز از آغاز سال ميلادي، و اعتدال پائيزى را حدود ۲۳ سپتامبر، با فاصلهٔ ۲۶۶ روز از آغاز سال ميلادى درنظر گيريم، تفاضل آن دو، يعنى طول شش ماههٔ اول سال خورشيدى (اول فروردين تا پايان شهريور) همان (۱۸۶=۸۰-۲۶۶) روز مى‌شود.
بدين‌سان طول ماه‌هاى گاه‌شمارى خورشيدى رسمى ايران انطباق قابل توجهى با واقعيت دارد.
|
|
| ۵. مبداء اين گاه‌شمارى سال يکم هجرت، يعنى سالى است که هجرت در آن صورت گرفته است.
|
|
| پيامبر عظيم‌الشأن اسلام روز دوشنبه يکم ربيع‌الاول سال يکم هجرى مهى مطابق با دوشنبه ۱۳ سپتامبر سال ۶۲۲ م مکه را ترک کردند و روز دوشنبه هشتم ربيع‌الاول سال يکم هجرى مَهى مطابق با دوشنبه ۲۰ سپتامبر ۶۲۲ ميلادى وارد مدينه شدند.
|
|
| اول فروردين آن سال به‌عنوان روز اول از سال اول گاه‌شمارى هجرى خورشيدى انتخاب شده است به‌گونه‌اى که آغاز و انجام هجرت به‌ترتيب با روز دوشنبه ۲۴ شهريور سال اول هجرى خورشيدى و روز يکشنبه ۳۰ شهريور سال اول هجرى خورشيدى برابر هستند. گفتنى است که روز اول سال اول هجرى مهى عبارت است از جمعه اول محرم سال يکم هجرى مهى مطابق با جمعه ۱۶ ژوئيهٔ ۶۲۲ م و برابر با جمعه ۲۷ تيرماه سال يکم هجرى خورشيدي.
|
|
| بنابراين آغاز سال اول هجرى خورشيدى عبارت است از جمعه يکم فروردين‌ماه مطابق با جمعه نوزده مارس ۶۲۲ ميلادى و برابر با جمعه ۳۰ شعبان يک سال پيش از هجرت.
|
|
| بين‌التاريخين مبداء هجرى خورشيدى با مبداء‌هاى ديگر به‌شرح زير است:
|
|
|
مبداء سلوکى
|
۳۴۰،۵۸۱ روز
|
|
مبداء مسيحى
|
۲۲۶،۸۹۷ روز
|
|
مبداء جلالى
|
۱۶۶،۹۱۶ روز
|
|
مبداء خراجى
|
۴۰۱۷ روز
|
|
مبداء يزدگردى
|
۳۵۰۵ روز
|
|
مبداء هجرى مَهى
|
۱۱۹ روز
|
|
|
| ۶. در مادهٔ دوم 'ترتيب سال‌شمارى خطاء و ايغور که در تقويم‌هاى سابق معمول بود از تاريخ تصويب اين قانون منسوخ' اعلام شد. اما نام سال‌هاى اين گاه‌شمارى (از موش و گاو تا سگ و خوک)، که حدود هفت قرن (از حملهٔ مغول به ايران) مورد استفاده قرار مى‌گرفت به‌گونه‌اى غيررسمي، و آميخته با اعتقادات سنّتى مردم، کمابيش حفظ شد.
|
