کرم‌های انتقال یافته از راه خاک (۲)

کرم‌هاى قلاب‌دار (Hook Worms)

کرم‌هاى قلاب‌دار کرم‌هاى کوچکى هستند که در روده انسان و بسيارى از گوشت‌خواران بسر مى‌برند. دوگونه از اين کرم‌ها در انسان ايجاد کم‌خونى و بيمارى آنکيلوستوميازيس مى‌کنند:

- آنکيلوستوما دئودناله (Ancylostoma duodenale)

- نکاتورآمريکانوس (Necator Americanous)

اندازه آنها ۷ تا ۱۳ ميليمتر است و داراى حفره‌هاى دهانى با ضمايمى بصورت تيغه برنده و دندان مى‌باشند. کرم‌هاى نر در انتهاى بدن، کيسه‌اى چترمانند دارند. ماده‌ها، تخم‌هائى بيرنگ، متقارن و شفاف مى‌گذارند که پس از دفع از راه مدفوع اگر يک تا دوهفته در خاک مناسب قرار گيرند، به لارو اوليه تبديل مى‌شوند. اين لاروها پس از تغذيه و رشد به لارو مرحله دوم و سوم تبديل مى‌گردند. لارو اخير قادر است از پوست، عبور کرده، خود را به جريان خون برساند و از آنجا به کبد، ريه، حلق، مري، معده و روده برود، بالغ‌شده، تخم‌گذارى کند. کرم‌هاى بالغ به‌کمک ضمايم دهانى خود مخاط روده را سوراخ کرده، شروع به خونخوارى مى‌کنند و درنتيجه، باعث خونريزى مى‌شوند.

بيمارى حاصل از اين کرم شامل سه مرحلهٔ جداگانه است:

- مرحله اول:

ورود لارو در پوست، باعث ناراحتى‌هاى جلدى مى‌شود که بصورت کهير همراه با خارش، سوزش، وزيکول و يا پاپول خودنمائى مى‌کنند که اين علايم را خارش خاک (Ground itch) مى‌گويند.

- مرحله دوم:

مرحله ريوى است که شبيه آسکاريس منتها خفيف‌تر است.

- مرحله سوم:

مرحله روده‌اى است که علايم آن در دهان ناگهانى و گذراى روده‌اى همراه اسهال، سرگيجه، تنگى نفس و رنگ‌پريدگى مى‌باشد. در اين بيماري، افزايش ائوزينوفيل در خون محيطى مشاهده مى‌گردد.

هر کرم بالغ قادر است روزانه بين ۱/۰ تا ۳/۰ ميلى‌ليتر خون بخورد و در آلودگى‌هاى شديد و طولانى موجب کم‌خونى آشکارا از نوع ميکروسيستيک هيپوکروميک و فقر آهن مى‌گردد. تشخيص اين کرم با مشاهدهٔ تخم در مدفوع، به روش غوطه‌ور ساختن و با روش کاتو صورت مى‌گيرد.

- ا پيدميولوژى انکليستوميازيس در دنيا و ايران:

طبق گزارش سازمان جهانى بهداشت آلودگى به اين کِرم، رو به افزايش بوده، در حال حاضر افزون بر ۹۰۰ ميليون نفر است. آلودگى به کرم‌هاى قلاب‌دار در کشور ما، طبق برآورد دکتر امينى در سال ۱۳۴۷ سه‌ميليون نفر تخمين زده شده و محل انتشار اين کرم‌ها در کشور، دردو منطقهٔ جنوب (شامل استان خوزستان و سيستان و بلوچستان و هرمزگان) و منطقهٔ شمال (از آستارا تا گرگان در مسير سواحل درياى مازندران) مى‌باشد. گونهٔ بيشتر در شمال، نکاتور و در جنوب، انکيلوستوم است. در سال‌هاى اخير طبق مطالعه‌هاى انجام‌شده توسط اداره مبارزه با بيمارى‌هاى واگير در سال ۱۳۷۰ آلودگى در استان گيلان ۷۵/۲% آذربايجان غربى ۷/۰%، لرستان ۵/۰%، فارس ۲/۰% و مازندران ۱/۰% برآورد گرديده و در ساير نقاط کشور آلودگى وجود ندارد.

- عوامل مؤثر درانتشار و توسعه بيمارى:

- عوامل محيطى:

۱. فعاليت لاروها بستگى به ذرات تشکيل‌دهنده خاک دارد. هرچه ذرات درشت‌تر باشند، اکسيژن و آب کافى جهت نياز لارو بيشتر مهيا مى‌شود و لاروها بهتر به زندگى خود ادامه مى‌دهند.

۲. ميزان بارندگى و رطوبت ازجمله عوامل مؤثر در رشد لارو است.

۳. درجه حرارت مناسب براى رشد و نمو لاروها بين ۷ تا ۳۶ درجه سانتى‌گراد است. وجود سايه باعث مى‌شود که لاروها به‌مدت طولانى در خاک زنده بمانند.

- عادات و رسوم ساکنان:

استفاده از کود انسانى در بعضى روستاها، نداشتن مستراح و يا استفاده نکردن از آن، نپوشيدن کفش و استفاده نکردن از چکمه و دستکش هنگام کار در معدن و برنجارى و چايکاري، نحوهٔ مصرف مواد غذائى و طريق استفاده از آن در مجموع مى‌تواند در انتقالى بيمارى مؤثر باشد.

- ساير عوامل:

عوامل فيزيولوژيک مثل دوران باردارى و شيردادن مادر و دوران کودکى که به خون نياز فراوان است، مى‌تواند در شدت بيماري، تأثير داشته و علايم کم‌خونى را آشکار سازد. شدت آلودگى در افراد، موجب بروز خودنمائى‌هاى بالينى بيشتر مى‌گردد. براى تعيين شدت آلودگى در افراد، به دو روش عمل مى‌کنند:

۱. شمارش تعداد تخم در هر گرم مدفوع

۲. دادن دارو به افراد آلوده و بدست آوردن کرم و شمارش آن

- عمليات انجام‌شده در جهان و ايران جهت پيشگيرى و کنترل کرم:

روش مبارزه با اين کرم مشابه آسکاريس است. اولين کوشش جهت مبارزه در دنيا در معادن اروپا با احداث مستراح و درمان بيماران شروع گرديد که تاحدودى ميزان آلودگى کاهش پيدا کرد. در دهه دوم سدهٔ بيستم، بنياد راکفلر با بکارگيرى روش دفع، به‌روش بهداشتى و درمان دسته‌جمعى و آموزش بهداشت در آمريکا و ساير نقاط دنيا اقدام کرد که تنها در چند نقطه از کشورهاى آمريکاى شمالى مؤثر واقع گرديد.

در ايران مبارزه با اين کرم با ساختن مستراح‌هاى بهداشتى در روستاها آغاز شد که از انتشار مدفوع به سطح خاک جلوگيرى گردد. متأسفانه به‌دليل استفاده نکردن از اين مستراح‌ها اين اقدام مؤثر واقع نشد، زيرا بيشتر افراد بنا به عادت قبلي، دفع مدفوع را در حاشيه مزارع و کنار ديوارها انجام مى‌دادند. در ضمن عمليات مبارزه عليه اين کرم در دو گروه روستا با استفاده از درمان به‌ تنهائى و درمان همراه با تسهيل‌هاى بهداشتى نشان داد که ميزان آلودگى در روستاهاى اول، از ۶۵% به ۲۵% و در روستاهاى دوم از ۸۰% به ۲۳% کاهش پيدا کرد. همان‌طورى که اشاره گرديد، اداره مبارزه با بيمارى‌هاى واگير تحت يک برنامه تنظيم‌شده، ضمن برآورد ميزان آلودگي، اقدام به درمان بيماران نموده است.

- پيشگيرى و کنترل انکيلوستوميازيس:

پيشگيرى بيمارى مشابه آسکاريس، شامل سه مرحله بهسازى محيط، آموزش بهداشت و درمان دسته‌جمعى مى‌باشد.

استرنژيلوئيدس استرکوراليس

اين نماتود، کِرم بسيار کوچکى است که داراى زندگى آزاد در محيط خارج از بدن انسان و زندگى انگلى در انسان مى‌باشد. از نظر چرخش زندگى شبيه به کرم‌هاى قلاب‌دار است. راه ورود انگل به انسان از راه پوست و ورود لارو مرحلهٔ سوم است. اين کرم داراى خاصيت فرصت‌طلبى است و در افرادى که دچار نقص يا کمبودى در سيستم ايمنى هستند يا از داروهاى متوقف‌کننده سيستم ايمنى استفاده مى‌کنند، قادر است از روده خارج‌شده به اعضاء مختلف مهاجرت نمايد و ضايعه‌هاى وسيعى را ايجاد کند. انتشار اين کرم‌ها بيشتر در محل‌هائى که آلودگى به کرم‌هاى قلاب‌دار وجود دارد شايع مى‌باشد. حداکثر آلودگى به اين کرم ۷/۲% و حداقل ۸۰/۰% است.