ستایش اتابک اعظم شمس‌الدین ابوجعفر محمدبن ایلدگز

به فرح فالی و فیروزمندی		سخن را دادم از دولت بلندی
طراز آفرین بستم قلم را		زدم بر نام شاهنشه رقم را
سرو سر خیل شاهان شاه آفاق		چو ابرو با سری هم جفت و هم طاق
ملک اعظم اتابک داور دور		که افکند از جهان آوازه جور
ابو جعفر محمد کز سر جود		خراسان گیر خواهد شد چو محمود
جهانگیر آفتاب عالم افروز		بهر بقعه قران ساز و قرین سوز
دلیل آنک آفتاب خاص و عام است		که شمس‌الدین والدنیاش نام است
چنان چون شمس کانجم را دهد نور		دهد ما را سعادت چشم بد دور
در آن بخشش که رحمت عام کردند		دو صاحب را محمد نام کردند
یکی ختم نبوت گشته ذاتش		یکی ختم ممالک بر حیاتش
یکی برج عرب را تا ابد ماه		یکی ملک عجم را از ازل شاه
یکی دین را ز ظلم آزاد کرده		یکی دنیا به عدل آباد کرده
زهی نامی که کرد از چشمه نوش		دو عالم را دو میمش حلقه در گوش
زرشک نام او عالم دو نیم است		که عالم را یکی او را دو میم است
به ترکان قلم بی‌نسخ تاراج		یکی میمش کمر بخشد یکی تاج
به نور تاجبخشی چون درخشست		بدین تایید نامش تاج بخشست
چو طوفی سوی جود آرد وجودش		ز جودی بگذرد طوفان جودش
فلک با او کرا گوید که برخیز		که هست این قایم افکن قایم آویز
محیط از شرم جودش زیر افلاک		جبین‌واری عرق شد بر سر خاک
چو دریا در دهد بی‌تلخ روئی		گهر بخشد چو کان بی‌تنگ خوئی
ببارش تیغ او چون آهنین میغ		کلید هفت کشور نام آن تیغ
جهت شش طاق او بر دوش دارد		فلک نه حلقه هم در گوش دارد
جهان چون مادران گشته مطیعش		بنام عدل زاده چون ربیعش
خبرهائی که بیرون از اثیر است		به کشف خاطر او در ضمیر است
کدامین علم کو در دل ندارد		کدام اقبال کو حاصل ندارد
به سر پنجه چو شیران دلیر است		بدین شیر افکنی یارب چه شیر است؟
نه با شیری کسی را رنجه دارد		نه از شیران کسی هم پنجه دارد
سنانش از موی باریکی سترده		ز چشم موی بینان موی برده
ز هر مقراضه کو چون صبح رانده		عدو چون میخ در مقراض مانده
زهر شمشیر کو چون صبح جسته		مخالف چون شفق در خون نشسته
سمندش در شتاب آهنگ بیشی		فلک را هفت میدان داده پیشی
زمین زیر عنانش گاو ریش است		اگر چه هم عنان گاومیش است
کله بر چرخ دارد فرق بر ماه		کله داری چنین باید زهی شاه
همه عالم گرفت از نیک رائی		چنین باشد بلی ظل خدائی
سیاهی و سپیدی هر چه هستند		گذشت از کردگار او را پرستند
زره‌پوشان دریای شکن گیر		به فرق دشمنش پوینده چون تیر
طرفداران کوه آهنین چنگ		به رجم حاسدش برداشته سنگ
گلوی خصم وی سنگین درایست		چو مقناطیس از آن آهنربایست
نشد غافل ز خصم آگاهی اینست		نخسبد شرط شاهنشاهی اینست
اتابیک ایلد گز شاه جهان گیر		که زد بر هفت کشور چار تکبیر
دو عالم را بدین یک جان سپرده است		چو جانش هست نتوان گفت مرده است
جهان زنده بدین صاحبقرانست		درین شک نیست کو جان جهانست
جز این یکسر ندارد شخص عالم		مبادا کز سرش موئی شود کم
کس از مادر بدین دولت نزاده است		حبش تا چین بدین دولت گشاده است
فکنده در عراق او باده در جام		فتاده هیبتش در روم و در شام
صلیب زنگ را بر تارک روم		به دندان ظفر خائیده چون موم
سیاه روم را کز ترک شد پیش		به هندی تیغ کرده هندوی خویش
شکارستان او ابخاز و دربند		شبیخونش به خوارزم و سمرقند
ز گنجه فتح خوزستان که کرده است؟		ز عمان تا به اصفاهان که خورده است؟
ممیراد این فروغ از روی این ماه		میفتاد این کلاه از فرق این شاه
هر آن چیزی که او را نیست مقصود		به آتش سوخته گر هست خود عود
هر آنکس کز جهان با او زند سر		در آب افتاد اگر خود هست شکر
هر آن شخصی که او را هست ازو رنج		به زیر خاک باد ار خود بود گنج