|
|
|
| موقعيت جغرافيايى و تقسيمات سياسى استان
|
|
| استان فارس در جنوب منطقه مرکزى ايران بين مدارهاى ۲۷ درجه و دو دقيقه و ۳۱ درجه و ۴۲ دقيقهٔ عرض شمالى و ۵۰ درجه و ۴۲ دقيقه و ۵۵ درجه و ۳۸ دقيقهٔ طول شرقى از نصف‌النهار گرينويچ قرار گرفته است. اين استان از شمال با استان اصفهان و يزد، از مغرب با استان‌هاى کهگيلويه و بويراحمد و بوشهر، از جنوب با استان هرمزگان و از شرق با استان کرمان همسايه است.
|
|
| براساس آخرين تقسيمات کشورى، استان فارس با مرکزيت شيراز شامل ۱۶ شهرستان، ۴۸ شهر، ۶۰ بخش و ۱۸۵ دهستان بوده است. مساحت اين استان در حدود ۱۳۳ هزار کيلومترمربع است. شهرستان‌هاى استان فارس عبارت‌اند از : آباده، استهبان، اقليد، بوانات، جهرم، داراب، سپيدان، شيراز، فسا، فيروزآباد، کازرون، لار، لامرد، مرودشت، ممسنى و نى‌ريز.
|
|
| جغرافياى طبيعى و اقليم استان
|
|
| کوه‌هاى زاگرس با جهت شمال غربى - جنوب شرقى استان فارس را به صورت منطقهٔ ويژهٔ کوهستانى درآورده است. قسمت عمدهٔ اين ناهموارى‌ها بر اثر يک سلسله حرکات شديد کوهزايى ايجاد شده و تحت تأثير عوامل فرسايشى نظير بادهاى تند و آب‌هاى روان به صورت کنونى درآمده است. استان فارس را مىتوان به دو ناحيهٔ مشخص طبيعى تقسيم کرد:
|
|
| - ناحيهٔ شمالى و شمال غربى که از ارتفاعات به هم پيوسته‌اى تشکيل شده و گردنه‌هاى صعب العبور و دره‌هاى عميق دارد.
|
|
| - ناحيهٔ جنوب و جنوب شرقى که در فاصلهٔ ميان رشته‌کوه‌هاى فرعى قرار گرفته و شامل دشت‌هاى حاصل‌‌خيز شيراز، کازرون، نى‌ريز، مرودشت و مرکزى است که مزارع آن‌ها از طريق رودهاى متعددى آبيارى مى‌شوند.
|
|
| ارتفاعات استان فارس به چهار گروه مهم تقسيم مى‌شوند:
|
|
| ۱. ارتفاعات شمال و شمال غربى که از کوه‌هاى سميرم شروع مى‌شود، تا غرب آباده ادامه مى‌يابد و به کوه عظمت که گردنهٔ معروف کولى‌کُش در آن واقع شده است، ختم مى‌شود. ارتفاعت برم فيروز نيز در اين ناحيه واقع شده و از سپيدان آغاز و به ارسنجان منتهى مى‌گردد.
|
|
| ۲. ارتفاعات مرکزى که کوه‌هاى اطراف شيراز (سبزپوشان و بمو) و نيز کوه‌هاى مهارلو، خرمن کوه فسا و تودج را در بر مى‌گيرد.
|
|
| ۳. ارتفاعات غربى که در امتداد ارتفاعات کهگيلويه تا کوه‌هاى ممسنى در دشت ارژن (کوهمره سرخي) ادامه مى‌يابد و به کوه‌هاى سفيدار در فيروزآباد متصل مى‌شود.
|
|
| ۴. ارتفاعات جنوبى نيز شامل کوه‌هاى داراب و ارتفاعات بالنگستان يا هنگستان و کوه‌هاى لارستان است.
|
|
| در استان فارس، تحت تأثير ويژگى‌هاى توپوگرافيک، سه ناحيه آب و هوايى مشخص پديدار شده است:
|
|
| ۱. ناحيهٔ کوهستانى شمال، شمال غرب و غرب : داراى زمستان‌هاى سرد معتدل و پوشش گيانى قابل توجه است. ميزان بارندگى اين ناحيه در حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰ ميلى‌متر در سال گزارش شده است.
|
|
| ۲. ناحيهٔ مرکزى : اين ناحيه در زمستان‌ها آب و هواى نسبتاً معتدل توأم با بارندگى و در تابستانها، هوايى گرم و خشک دارد. آب و هواى اين ناحيه به علت کاهش نسبى ارتفاعات نسبت به شمال و شمال غرب کم و کيف متفاوتى دارد. ميزان باران اين ناحيه بين ۲۰۰ تا ۴۰۰ ميلى‌متر در سال است. شهرهاى شيراز، کازرون، فسا و فيروزآباد در اين ناحيه قرار گرفته‌اند.
|
|
| ۳. ناحيهٔ جنوب و جنوب شرقى : به علت کاهش ارتفاع و عرض جغرافيايى و نحوهٔ استقرار کوه‌ها، ميزان بارندگى اين ناحيه در فصل زمستان نسبت به دو فصل بهار و پائيز کمتر است. هواى اين ناحيه در زمستان‌ها معتدل و در تابستانها بسيار گرم است. ميزان بارندگى سالانهٔ آن نيز ۱۰۰ تا ۲۰۰ ميلى‌متر است. شهرهاى لار، اِوَز و خُنج جزو اين ناحيهٔ خشک به شمار مى‌روند.
|
|
| براساس گزارش سال ۱۳۷۱ ايستگاه سينوپتيک شيراز، متوسط حرارت اين شهر ۱۶/۸۵ درجه و حداکثر و حداقل مطلق دماى آن به ترتيب ۲۹/۲ و ۴/۷۴ درجهٔ سانتى‌گراد است. براساس همين گزارش، متوسط ميزان بارندگى ماهانهٔ منطقه ۴۸/۴۵ ميلى‌متر است که حداکثر آن با ۱۸۴/۲ ميلى‌متر در آذرماه و حداقل آن با صفر ميلى‌متر در ماه‌هاى تير، مهر و آبان است. متوسط رطوبت نسبى اين ناحيه حداکثر ۸۴/۵ و حداقل ۱۲/۵ درصد است. تعداد روزهاى يخبندان در طول سال نيز ۳۴ روز گزارش شده است.
|
|
| استان فارس تحت تأثير بادهاى شمالى، غربى، جنوبى و محلى نيز قرار دارد. به طورى که جريان تودههاى هوايى آن به چهار گروه تقسيم مى‌شود:
|
|
| - بادهاى شمالى که از سيبرى به ايران مى‌وزند و بسيار سرد و خشک هستند و باعث برودت هوا در زمستان، به ويژه در مناطق کوهستانى مى‌شود.
|
|
| - بادهاى غربى که از اقيانوس اطلس و درياى مديترانه به سوى ارتفاعات زاگرس مى‌وزند و جزو بادهاى باران‌آورى هستند که سبب ريزش برف و باران مى‌شوند. اين بارندگى از اواسط پائيز آغاز مى شود و تا اواسط بهار ادامه پيدا مى‌کند.
|
|
| - تودههاى هواى جنوبى که از عربستان به سوى استان فارس مى‌وزند. اين توده‌ها گرم و خشک‌اند و سبب افزايش دما در تابستان مى‌شوند.
|
|
| - بادهاى محلى که از سمت کوهستان به دشت مى‌وزند و عکس اين مسير را مى‌پيمايند. نام يکى از آن‌ها باد قهره است که در ممسنى در امتداد رودخانهٔ فهليان مى‌وزد.
|
|
|
|
| منطقهٔ فارس، يکى از قديمى‌ترين مراکز تمدن ايران است. فارس در کتيبه‌هاى هخامنشى به صورت پارسه و در نوشته‌هاى يونانى به شکل پرسيس آمده و معرب آن فارس است. يونانيان نام ايالت پرسيس را به اشتباه بر تمام ايران اطلاق مى‌کردند. تا اين اواخر هم اروپائيان اين اشتباه را تکرار مى‌کردند.
|
|
| پارسى‌ها مردمانى آريايى‌نژاد بودند که تاريخ ورودشان به اين سرزمين دقيقاً روشن نيست. از کتيبه‌هاى به جاماندهٔ پادشاهان آشورى چنين برمى‌آيد که پارسى‌ها، مانند مادها، مدت‌ها تحت تسلط آشورى‌ها بوده و در اطراف درياچهٔ اروميه يا در کرمانشاه کنونى سکونت داشته‌اند. اين قوم به احتمال زياد، در حدود ۷۰۰ سال قبل از ميلاد رهسپار نواحى جنوبى ايران شده و در سرزمين فارس امروزى سکونت گزيده است. بر پايهٔ اسناد و مدارکى که از حفريات شوش به دست آمده و نيز براساس آثارى که از بابلى‌ها بر جاى مانده است، کوروش در عيلام و انزان سلطنت داشته و پس از وى، پسرش چيش‌پيش (۷۴۰-۶۷۵ ق.م) پادشاه پاس و انزان بوده است. پس از درگذشت چيش‌پيش، سلسله هخامنشى به دو شعبه تقسيم شد: يک شعبهٔ آن در پارس و شعبهٔ ديگر در عيلام و انزان سلطنت کردند.
|
|
| در سال ۵۵۳ ق.م کوروش اول به فرمانروايى سلسلهٔ ماد پايان داد و از اتحاد ماد و پارس دولت بزرگ هخامنشى را به وجود آورد : (۵۵۹-۵۲۹ ق.م) هخامنشيان تا مرگ داريوش سوم (۳۳۱ ق.م) در حدود ۲۱۹ سال بر ايران حکومت کردند و سرانجام به دست اسکندر مقدونى منقرض شدند. پس از مرگ ناگهانى اسکندر در سال ۳۲۲ ق.م حکومت ايران دچار آشفتگى شد و سلطنت هخامنشيان، در سال ۳۱۲ ق.م، به دست سلوکوس افتاد. با اين همه، پارس تا زمان آنتينو خوش چهارم جزو قلمرو سلوکى بود. هنگامى که وى در سال ۱۶۴ ق.م درگذشت، پارس استقلال يافت. شاهان پارس در دورانى که سلاطين اشکانى صاحب قدرت بودند از آن‌ها اطاعت مى‌کردند. با اين وجود پارس هرگز ضميمهٔ متصرفات اشکانيان نشد. از پادشاهان پارس، سکه‌هايى به دست آمده است که تقريباً اسامى همهٔ پادشاهان محلى را مىتوان از روى آن سکه‌ها روشن کرد.
|
|
| ظاهراً پس از اينکه در سال ۲۸ هـ.ق استخر و فيروزآباد به تصرف اعراب درآمد، تمامى فارس ضميمهٔ متصرفات اعراب شد و به تدريج مردم فارس نيز مسلمان شدند. اعراب فاتح تقسيم ايالت فارس را به پنج ولايت که هر يک را يک کوره مى‌گفتند، از ساسانيان به ارث بردند و اين تقسيم‌بندى، تا حملهٔ مغولان باقى ماند.
|
|
| پنج کورهٔ فارس عبارت بودند از:
|
|
| - کورهٔ اردشير خوره که مرکز آن شيراز بود.
|
| - کورهٔ شاپور خوره که مرکز آن شهر شاپور بود.
|
| - کورهٔ قباد خوره يا ارجان که مرکز آن ارجان بود.
|
| - کورهٔ استخر که مرکز آن پرس‌پوليس بود.
|
| - کورهٔ دارابجرد (داراب‌گرد) که مرکز آن شهرى به همين نام بود.
|
|
| از قرن دهم و يازدهم که ايران در سايهٔ حکومت سلسلهٔ صفوى آرامش و انتظام نسبى يافت و روابط‌اش با کشورهاى غربى که از قرن نهم هجرى شروع شده بود، ادامه يافت، بسيارى از سياحان خارجى از شيراز و فارس ديدن کردند که گزارش‌هاى آن‌ها بعضاً بسيار خواندنى و جالب‌توجه است.
|
|
| اشاره‌اى کوتاه به تاريخ شهرستان‌هاى استان فارس، سيماى تاريخى اين استان را بيش از پيش ترسيم خواهد کرد.
|
