|
|
|
| استفاده از روش‌هاى دوگانه و موازى
|
|
| در اين روش محقق مى‌تواند يک ابزار را در دو زمان يا دو مکان به مورد اجرا گذارد؛ يعنى اينکه در يک زمان و مکان دو گروه نمونهٔ متجانس را انتخاب کند و ابزار را دربارهٔ آنها بکار گيرد. يا اينکه ابزار را در دو گروه متجانس ولى متفاوت از حيث زمان و مکان مورد استفاده قرار دهد. سپس مى‌تواند نتايج حاصل را با يکديگر مقايسه نموده، ضريب همبستگى آنها را محاسبه نمايد. چنانچه نتايج مشابه و ضريب همبستگى بالا باشد (بيش از ۹۰ درصد)، مى‌توان گفت که ابزار داراى روايى و پايايى است.
|
|
| استفاده از روش مقايسه با معيار
|
|
| در اين روش محقق نياز به معيار و محک دارد که بتواند نتايج حاصل از ابزار را با آن مقايسه نموده، بسنجد. معيارها و محک‌ها معمولاً مشکل ساخته مى‌شوند و کمتر وجود دارند، ولى در مواردى که موجود هستند محقق مى‌تواند از آنها استفاده کند. يکى از اين معيارها پارامترهاى جامعه مثل ميانگين سنى جامعه يا طول عمر و ضريب رشد و نظاير آن است. اگر ابزارى بتواند اين موارد را دربارهٔ نمونه‌اى از جامعه طورى بسنجد که با پارامترهاى جامعه هماهنگى داشته باشد، مى‌توان به روايى آن اطمينان کرد.
|
|
| در روش کنترل مقايسه با معيار، محقق مى‌تواند علاوه بر پارامترهاى جامعه، از نتايج کلى پيمايش‌ها نظير سرشماري، صورت‌حساب‌ها و اسناد استفاده نمايد. همچنين، محقق مى‌تواند نتايج کار ديگران را که درباره همان موضوع و مسئله انجام شده است بعنوان معيار و محک بپذيرد؛ بخصوص حاصل تحقيقاتى که از مقبوليّت نسبى و بالايى برخوردارند يا حالت کلاسيک پيدا کرده‌اند بسيار سودمند است. در اين صورت، محقق با مقايسه نتايج مربوط به اجراى ابزار سنجش با حاصل کار ديگران، مى‌تواند ميزان اطمينان از روايى و پايايى آن را مشخص نمايد.
|
|
|
|
| از طريق اين روش مسائل مختلف فرآيند تحقيق مورد بررسى مقدماتى قرار مى‌گيرد که يکى از اين موارد روايى پايايى ابزار سنجش است.
|
|
|
|
| پيشآزمون يکى از مراحل فرآيند تحقيق علمى است که معمولاً پس از طراحى ابزارهاى سنجش و گردآورى اطلاعات انجام مى‌پذيرد. اين مرحله از فوايد زيادى برخوردار است و به همين دليل بتدريج موقعيت برجسته‌اى را در يک فعاليت تحقيقاتى بدست مى‌آورد.
|
|
| وقتى محقق ابزار سنجش و گردآورى اطلاعات را طراحى نمود، لازم است آن را بصورت آزمايشى به مورد اجرا گذارد. نتايج گردآورى شده بعد از اجراى مرحلهٔ پيشآزمون به محقق کمک مى‌کند تا اصلاحات لازم را در بخش‌ها و مراحل گوناگون تحقيق بعمل آورد؛ زيرا او مى‌تواند براساس نتايج آزمايش، مراحل بعدى کار را تا نتيجه‌گيرى انجام دهد و ببيند تا چه اندازه روش کار و ابزار سنجش مى‌تواند اهداف تحقيق را برآورده نمايد، آيا نتايج حاصل شده قادر به ارزيابى فرضيه‌ها و پاسخگويى به سؤالات تحقيق مى‌باشد يا خير، و سرانجام اتخاذ اين روش و تکيه بر اين ابزارها تا چه اندازه واقعيت مسئله را مى‌سنجد. اگر محقق دريابد که نتايج تحقيق آزمايشى پاسخگوى اهداف وى نمى‌باشد، بايد نسبت به اصلاح و تغيير روش‌هاى کار و ابزار بکار گرفته شده اقدام کند و اين کار را آنقدر ادامه دهد تا در نهايت روش‌ها و ابزار سنجش از روايى و پايايى و تناسب لازم برخوردار شوند.
|
|
|
|
| نتايج کار يک تحقيق آزمايشى يا پيشآزمون مى‌تواند فوايد زير را داشته باشد:
|
|
| ۱. آگاهى از صفات جامعهٔ مورد مطالعه بويژه زمانى که پارامترهاى جامعه در اختيار نيست. در اين صورت، اجراى پيشآزمون نوعى گمانه زدن تلقى مى‌شود و محقق مى‌تواند به شاخص‌ها و نشانه‌هايى دربارهٔ جامعه دست يابد.
|
|
| ۲. برآورد حجم نمونه يا ارزيابى تعداد نمونه‌هاى در نظر گرفته شده از طريق بکارگيرى شاخص‌ها و نشانه‌هاى بدست آمده از جامعه به روش پيشآزمون. محقق با در دست داشتن اين اطلاعات و با استفاده از روش‌هاى آمارى مربوط مى‌تواند حجم نمونهٔ مورد نياز را برآورد نمايد.
|
|
| ۳. اصلاح روش گردآورى اطلاعات. محقق پس از اجراى پيشآزمون مى‌تواند به کارآيى روش پيش‌بينى شده براى تحقيق اعم از پرسشنامه يا مصاحبه يا مشاهده و نظاير آن پى ببرد و نسبت به تثبيت يا تغيير يا اصلاح آن اقدام کند.
|
|
| ۴. اصلاح ابزار سنجش. پس از مرحله پيشآزمون و گردآورى اطلاعات است که محقق با تجزيه‌وتحليل آن مى‌فهمد آيا اطلاعات گردآورى شده از طريق مقياس‌ها و ابزارهاى گردآورى اطلاعات قادر به ارزيابى فرضيه‌ها و نيز پاسخگويى به سؤالات تحقيق مى‌باشد يا خير. درصورتى‌که اطلاعات و داده‌ها نيازهاى تحقيق را برآورده نکند، محقق بايد ابزار سنجش را تغيير داده، آن را اصلاح کند تا از روايى و پايايى آنها اطمينان حاصل نمايد.
|
|
| همچنين در مرحلهٔ پيشآزمون است که محقق مى‌تواند بفهمد آيا ابزار سنجش داراى ويژگى‌هاى مثبت مى‌باشد يا خير؟ آيا عوامل کاهش‌دهندهٔ روايى و اعتبار حذف شده‌اند يا خير؟ آيا پرسشگران و پاسخگويان هر دو نسبت به ابزار توجيه شده‌اند و مشکلى در مسير پرسشگرى آنها وجود ندارد؟ آيا شرايط محيطى و عوامل بيرونى امکان اجراى ابزار سنجش را فراهم مى‌کنند؟ آيا زمان، امکانات نيروى انساني، بودجه و ساير موارد پيش‌بينى شده براى اجراى تحقيق کفايت مى‌کند؟ درصورتيکه نتايج پيشآزمون نشان دهد که نقص يا مشکلى وجود دارد، محقق بايد نسبت به اصلاح يا رفع آنها اقدام کند تا جريان تحقيق از روايى لازم برخوردار شود.
|
|
| ۵. اصلاح روش استخراج، طبقهبندى و تجزيه‌وتحليل. نتايج پيشآزمون به محقق کمک مى‌کند تا روش‌هاى استخراج و طبقهبندى و تجزيه‌وتحليل داده‌ها را مورد ارزيابى قرار دهد و از کارآيى و رسايى آنها اطمينان حاصل نمايد و اگر احساس کند که اصلاحى در يکى از آنها بايد انجام شود، اين کار را انجام دهد.
|
|
| ۶. اصلاح از پاسخ‌هاى مورد انتظار. محقق براساس اين نتايج مى‌تواند بفهمد که چند درصد از افراد نمونه به ابزار سنجش پاسخ داده، آن را اعاده خواهند نمود. با استفاده از اين داده است که محقق مى‌تواند حجم نمونه و روش‌هاى تماس با پرسشگران و ارسال و دريافت ابزار سنجش و پرسشنامه را اصلاح نمايد.
|
|
| ۷. اصلاح روش‌هاى مصاحبه و مشاهده. با اجراى اين مرحله محقق مى‌تواند از واکنش پاسخگويان دربارهٔ تحقيق و نيز روش کار و ابزار مربوط اطلاع حاصل کند و اصلاحات لازم را در آنها بعمل آورد تا بتواند به اصل واقعيت بنحو بهترى پى ببرد.
|
|
| ۸. اطمينان از روش‌ها و ابزارهاى بکار گرفته در مرحلهٔ تجزيه‌وتحليل و تست فرضيه‌ها، نظير برنامه‌ها و نرم‌افزارهاى رايانه‌اي، مدل‌هاى آماري، سطح اطمينان تست فرضيه و الگوى بررسى روابط بين متغيرها.
|
