واکسیناسیون در مقابل انتروباکتریا

موفقيت واکسيناسيون فلج اطفال، محققين را به ايمن‌سازى خوراکى مقابل باکترى‌هاى اصلى ايجادکننده بيمارى‌هاى روده‌اى سوق داده است از جمله: تب تيفوئيد، شيگلوز، و يا گاستروانتريت E.ColiZ.

ذکر اين نکته ضرورى است که هيچ‌يک از واکسن‌هاى تزريق عليه عفونت‌ها يانتروباکتريال کاملاً موفقيت‌آميز نبوده‌اند و داراى اثرات متغير بوده و ايمنى ناقص و کوتاه‌مدت ايجاد کرده‌اند. در اين‌گونه موارد استفاده از واکسن‌هاى کشته شده خوراکى ترجيح درند. زيرا تهيه و تجويز آنها ساده است و مصرف آنها بى‌ضرر بوده و عوارض ناخواسته‌اى ايجاد نمى‌کند. اولين تجربه‌اى که در استفاده از واکسن خوراکى کشته شده تيفوئيد انجام گرديد عدم کارآئى آن را نشان داد.

بسيارى از واکسن‌هاى زنده نيز تهيه گشته‌اند. با آن‌که اين‌گونه واکسن‌ها روش تجويز ساده‌اى دارند ولى از جائى‌که بايستى در چند دوز تزريق گردند مصرف آنها مشکل است. برخى از اين واکسن‌ها از موتان‌هاى غيرويرولانت و يا سوش‌هاى هيبريد شده تهيه مى‌شوند.

نوعى از واکسن تيفوئيد که اخيراً توسط جرماليز در سوئيس تهيه شده از ميکروب زنده ضعيف شده ساخته شده است که به شکل خوراکى تجويز مى‌گردد. اين واکسن حاوى سوش Ty21 ميکروب است که براى از بين بردن پايوژنيستى آن تغييرات غيرقابل برگشتى بيوسنتر در غشاى سلولى آن ايجاد گشته است ولى خواص آنتى‌ژنيک آن حفظ شده است. تأثير اين واکسن وابسته به فرم داروئى آن و نيز تعداد دوزهاى تجويز آن مى‌باشد. بررسى‌هاى صورت گرفته در مصر نشان داد که اين واکسن کاملاً بى‌ضرر است و تجويز خوراکى سه دوز از واکسن مايع به همراهى سديم بى‌کربنات موجب ايجاد مصونيتى به مدت حداقل ۳ سال در ۹۶% موارد گشته است از سوى ديگر واکسن که به صورت کپسول‌هاى ژلاتينى تجويز مى‌گردد تنها در ۴۰-۲۳% موارد، حتى پس از مصرف سه دوز، مؤثر بوده است. ولى در صورتى‌که از کپسول‌هاى داراى پوشش انتريک استفاده شود ميزان کارآئى سرولوژيک به ۸۰-۷۰% و مقدار مصونيت سه ساله ايجاد شده به ۵۰% خواهد رسيد.

از آنتى‌ژن Vi استخراج شده از کپسول سالمونلاتيفى واکسن ديگرى توسط پاستور مريو در مقابل بيمارى تب تيفوئيدى ساخته شده است. تجويز پارنترال دوز واحد اين واکسن که حاوى 25mcg از پلى‌ساکاريد کپسولى Vi، است در افراد ۴۴-۵ ساله اهل نپال که تحت مراقبت يک‌ساله قرار گرفتند مصونيتى به‌ميزان ۷۳% و در کودکان ۱۵-۵ ساله آفريقاى جنوبى که تحت مراقبت ۲۱ ماهه قرار گرفتند مصونيتى به ميزان ۶۴% ايجاد کرده است که در هر دو مورد واکسن به‌خوبى تحمل گرديده است. واکنش‌هاى موضعى همچون قرمزى يا سفتى در ۱۰% موارد در محل تزريق واکسن ايجاد شده است ولى تب بالاتر از ۳۸ درجه سانتى‌گراد تنها در کمتر از ۱% افراد واکسينه شده ديده شده است.

انواع ديگرى از واکسن تب تيفوئيدى نيز تحت مطالعه و بررسى مى‌باشند. در ايالات متحده واکسنى به‌طور خالص از يکى از موتان‌هاى آروسالمونلاتيفى که از نظر ژنتيکى به‌خوبى شناخته شده است، تهيه گشته و کاملاً بى‌ضرر است اما کارآئى سرولوژيک رضايت‌بخشى ندارد.

وبا يکى از فراگيرترين بيمارى‌هاى عفونى است که ۲۴۷۳ مورد از آن در سال ۱۹۸۶ از ۳۳ کشور جهان گزارش گرديده که حدود نيمى از آنها مربوط به آفريقا بود. اين رقم در سال ۱۹۸۷ به ۴۸،۵۰۷ مورد رسيد.

از آنجا که واکسن وبا در جلوگيرى از توسعه بيمارى غيرمؤثر است از سال ۱۹۷۳، ديگر انجام ايمن‌سازى در مقابل وبا قبل از ورود به مناطق اندميک توسط WHO توصيه نمى‌گردد. اغلب واکسن‌هاى مورد مصرف از انواع حرارت ديده يا کشته شده در فنول هستند که عارى از تمام آنتى‌ژن‌هاى توکسينى مى‌باشند. بررسى‌هاى گسترده‌اى که روى توکسين وبا و مکانيسم عمل آن صورت گرفته است افق‌هاى جديدى را به‌سمت واکسيناسيون خوراکى وبا گشوده است. در حال حاضر روشن شده است که هر مولکول اگزوتوکسين از يک زيرواحد فعال A و پنج زيرواحد غيرپاتوژن B ترکيب يافته است. زيرواحدهاى B مسئول ايجاد ايمنى موضعى متعاقب ابتلاء به وبا هستند و در نتيجه مى‌توان از آنها براى تهيه واکسنى عليه وبا سود جست.

تلاش‌هاى جارى در تهيه واکسن وبا، در دو مسير مختلف انجام مى‌گيرد که وجه مشترک آنها، تجويز خوراکى‌ آنها است. اولين مسير بر پايه تهيه واکسنى از باکترى کامل و غيرفعال شده است که حاوى آنتى‌ژن‌هاى خالص و غيرتوکسيک زيرواحد B مى‌باد (WCV/B). اين واکسن قادر است پاسخ‌هاى ايمنى ضدباکتريال و ضدتوکسين را فعال نمايد. در يک بررسى که در بنگلادش روى ۶۳،۰۰۰ کودک ۲ تا ۱۵ ساله و تعدادى از بالغين جوان انجام شد، استفاده از اين واکسن مصونيتى به‌مدت ۶ ماه متعاقب واکسيناسيون، در ۸۵% افراد تحت مطالعه ايجاد نمود در حالى‌که تجويز واکسن WCV که تنها حاوى باکترى کامل است، فقط در ۵۸% موارد ايجاد مصونيت نمود و با آنکه در طى دومين سال بعد از تهيه واکسن خوراکى در مقابل شيگلوز مناسب هستند، ساخته شده‌اند.

واکسن‌هاى خوراکى تهيه شده در مقابل شيگلوز را مى‌توان در چهار گروه مشخص دسته‌بندى نمود:

۱. موتان‌هاى ضعيف شده شيگلا که عبارتند از موتان‌هاى Istrati T32 و موتان‌هاى مقاوم در مقابل استرپتومايسين که از سروتيپ‌هاى مختلف S.flexneri و S.sonnei مى‌باشند. مصونيت ايجاد شده توسط اين واکسن‌ها در بررسى‌هاى مختلف، متفاوت است که به‌شدت مربوط به تعداد دوزها و بوسترهاى تجويزى است.

۲. هيپريدهاى موتان‌هاى غيرمهاجم S.Flexneri 2a و S.dysenteria 1 که توليد ليپوپلى‌زيدهاى کُدکننده مى‌نمانند و با انتقال دادن قسمت‌هاى خاصى از کروموزم E.Coli k12 به شيگلان‌هاى پاتوژن ايجاد مى‌گردند. اين انتقال، مشتقات هيبريدى غيرمهاجمى از شيگلا ايجاد مى‌کند که فاقد توکسى‌سيتى هستند و موجب مصونيت ميمون‌ها در مقابل شيگلوز مى‌شوند.

در مورد ميزان کارآئى اين سو‌ش‌ها تاکنون مطالعه‌اى صورت نگرفته است.

۳. واکسن‌هاى تهيه شده از سوش‌هاى E.Coli 08 که داراى ژن‌هاى کُدکننده آنتى‌ژن‌هاى سوماتيک و آنتى‌ژن‌هاى گروهى اختصاصى Z.S.Flexneri 2A يا S-dysenteria نوع 1 مى‌باشند ولى تجربيات انجام شده در افراد داوطلب نشان مى‌دهد که اين واکسن‌ها اثرات رضايت‌بخشى ندارند.

۴. از باکترى‌هاى ديگرى که آنتى‌ژن‌هاى سيگلائى را ظاهر مى‌سازند نيز براى تهيه واکسن استفاده شده است. مثلاً جهت توليد واکسن‌هاى هيپريد خوراکى پلاسميدهاى کُدکننده توليد آنتى‌ژن‌هاى شيگلا را به سوش‌هاى تضعيف‌شده Ty21a در واکسن تب تيفوئيدى انتقال مى‌دهند که در نتيجه چنين سوش‌هائى هم در مقابل تب تيفوئيدى و هم در مقابل شيگلوز ايجاد مصونيت مى‌نمايند ولى ميزان تأثير آن بسته به مقدار مصرف‌شده متغير است.

سه نوع از E.Coli در ايجاد اسهال حاد نقش مهمى دارند: E.Coli نوع انتروتوکسيژنيک (E.Coli, (ETEC انتروپاتوژنيک (EPEC) و EColi مهاجم روده‌اى (ETEC.(ELEC دو نوع انتروتوکسين مى‌سازد که يکى از آنها در مقابل حرارت حساس است (LT) و داراى خواص ايمونولوژيک مى‌باشد در حالى‌که توکسين ديگر به حرارت مقاوم بوده (ST) و خواص ايمونولوژيک ندارد. به‌علاوه سوش‌هاى ETEC داراى فاکتورهاى کلونيزاسيون (CFA I,II) مى‌باشند که مربوط به حضور پروتئين تاژکى در سطح آنها مى‌باشد.

واکسن‌هاى تهيه شده از E.Coliهاى کشته شده داراى انواع مختلف CFA و يا تهيه شده از هيبريدهاى سازنده زيرواحد B از توکسين‌هاى LT و ST و يا از موتان‌هاى مترشحه نوعى از ST، با آنکه اثرات ايمونولوژيک خود را در تجويز خوراکى به حيوانات تجربى به‌اثبات رسانده‌اند ولى تأثيرات گوناگونى را در داوطلبين بالغ نشان داده‌اند.

در يک مطالعه ديگر از واکسن‌هاى خوراکى زنده ضعيف‌شده استفاده شده که بر پايه تکنيک‌هاى نوترکيبى DNA مى‌باشند مثلاً ژن‌هاى کُدکننده يک CFA مشخص در يک E.Coli غيرپاتوژن تکثير مى‌گردند و يا سوش‌هائى که فقط در زيرواحد B از توکسين نوع ‌LT را مى‌سازند. ساخته مى‌شوند و يا حتى ژن‌هاى کُدکننده ساب يونيت B از LT و يا آنتى‌ژ‌ن‌هاى CFA، در داخل سوش‌هاى Ty21a تعبيه مى‌گردند.

در حال حاضر واکسن‌هاى گوناگونى در مقابل انتروباکترها تحت مطالعه مى‌باشند و تعدادى نيز در دسترس هستند. بعضى از اين واکسن‌ها در حيوانات مؤثر و بى‌خطر هستند و کارآئى برخى از آنها در انسانها نيز به اثبات رسيده است. مهم‌ترين نکته‌اى که پيش از استفاده عمومى از اين واکسن‌ها بايستى مشخص گردد روش تجويز، ميزان کارآئى و بى‌خطر بودن و نيز مدت ايمنى‌زائى پس از تزريق واکسن و تعيين جدول بوستر واکسن است که همگى توسط بررسى‌هاى تجربى تعيين مى‌شوند. همچنين تشخيص امکان همراه نمودن آن با ساير واکسن‌ها و نيز داخل نمودن آن به برنامه‌هاى ايمن‌سازى ملى و FPI از اهميت به‌سزائى برخوردار است.