تحقیقات بنیادی

براساس هدف تحقيقات علمى را مى‌توان به سه گروه بنيادي، کاربردى و علمى تقسيم کرد.

تحقيقات بنيادى

اين تحقيقات که گاه تحقيقات مبنايى يا پايه‌اى خوانده مى‌شود، در جستجوى کشف حقايق و واقعيت‌ها و شناخت پديده‌ها و اشياء بوده، که مرزهاى دانش عمومى بشر را توسعه مى‌دهند و قوانين علمى را کشف نموده، به تبيين ويژگى‌ها و صفات يک واقعيت مى‌پردازند. دراين تحقيقات ممکن است نظريه‌اى انشاء شود يا اصول، فرضيه‌ها يا قضاياى نظريه‌اى مورد آزمايش قرار گيرد. (saravanavel, P.; Research Methodology; P. 28)

مشخصات تغييرات بنيادى

پاره‌اى از مشخصات تحقيقات پايه‌اى بدين شرح است:

۱. وقت‌گير بوده و براى کشف مجهول نياز به زمان طولانى دارد.

۲. هزينه‌بر است و احتياج به منابع مالى زياد دارد.

۳. معمولاً به‌وسيلهٔ مراکز علمى و دانشگاهى انجام مى‌شود، زيرا مأموريت اصلى آنها توسعه قلمرو معرفتى بشر است.

انواع تحقيقات بنيادى

تحقيقات بنيادى براساس روش تحليل به دو دسته تقسيم مى‌شوند:

تحقيقات بنيادى تجربى

در اين تحقيقات داده‌ها و اطلاعات اوليه با استفاده از روش‌هاى آزمايش، مشاهده، مصاحبه و ... گردآورى مى‌شود و با استفاده از روش‌ها و تکنيک‌هاى آمارى و معيارهاى پذيرفته شده مورد تجزيه‌وتحليل قرار مى‌گيرد. البته عقل و فکر محقق در نحوهٔ بکارگيرى روش‌ها و نيز تحليل نتايج بدست ‌آمده سهم زيادى دارد.

تحقيقات بنيادى نظرى

در اين تحقيقات اطلاعات و مواد اوليهٔ تحليل به روش کتابخانه‌اى گردآورى مى‌شود و سپس با روش‌هاى مختلف استدلال مورد تجزيه و تحليل عقلانى قرار گرفته، نتيجه‌گيرى مى‌شود.

تحقيقات کاربردى

اين تحقيقات با استفاده از زمينه و بستر شناختى و معلوماتى که از طريق تحقيقات بنيادى فراهم شده براى رفع نيازمندى‌هاى بشر و بهبود و بهينه‌سازى ابزارها، روش‌ها، اشياء و الگوها در جهت توسعهٔ رفاه و آسايش و ارتقاى سطح زندگى انسان مورد استفاده قرار مى‌گيرند؛ براى مثال، استفاده از معلومات و قوانين زيست‌شناسى به بشر اين امکان را مى‌دهد تا راههاى تأمين سلامتى و بهداشت خود را جستجو نمايد. ساخت دارو براى درمان بيمارى‌ها يا توصيه‌هاى بهداشتى و ورزشى جملگى بر پايه تحقيقاتى صورت مى‌پذيرد که به تحقيقات کاربردي معروفند. اين تحقيقات نيز مبادى شناختى خود را از قوانين، نظريه‌ها و نتايج تحقيقات بنيادي، مى‌گيرند.

در تحقيقاتى که ماهيت کاربردى دارند روش‌شناسى تحقيق از الگوى ذيل تبعيت مى‌کند:

ذکر اين نکته ضرورى است که به نوعى از تحقيقات کاربردي، تحقيقات توسعه‌اى (research and development) مى‌گويند و هدف آن، بررسى‌هايى است که نشان مى‌دهد چگونه توليد افزايش مى‌يابد يا سازمان توليد گسترش پيدا مى‌کند يا مدل‌ها و روش‌هاى جديد توليد کالا و خدمات چيست. به‌طورکلى هدف اين تحقيقات توسعه و بهبود روش‌ها، ابزار، کالاها با ساختارها است و به همين دليل در زمرهٔ تحقيقات کاربردى قرار مى‌گيرند.

مشخصات تحقيقات کاربردى

از مشخصات تحقيقات کاربردى مى‌توان به موارد زير اشاره کرد:

۱. از نظر زمانى زودتر از تحقيقات بنيادى انجام مى‌گيرند.

۲. درآمدزا هستند و به همين دليل طرفداران بيشترى دارند.

۳. عمدتاً سازمان‌هاى دولتى و خصوصى و کارخانه‌ها ولى گاه دانشگاهها و مراکز تحقيقاتى نيز اين تحقيقات را انجام مى‌دهند.

تحقيقات عملى

اين تحقيقات را بايد تحقيقات حل مسئله يا حل مشکل ناميد و آنها را نوعى تحقيق کاربردى محسوب کرد؛ زيرا نتايج آن مستقيماً براى حل مسئله خاصّ بکار گرفته مى‌شود. تحقيقات عملى نوعاً خصلت محلى و موضعى دارد و معمولاً خاصيت تعميم‌پذيرى زياد ندارد. اين تحقيقات نيز بر داده‌هاى تحقيقات بنيادى تکيه دارند؛ زيرا از معلومات و قوانين آنها استفاده مى‌شود. چون تحقيقات عملى با هدف رفع مشکل انجام مى‌شود، هرکس که با مشکل روبرو باشد مى‌تواند آن را انجام دهد.