به‌طور روتين بايد از قفسهٔ سينه عکس انداخت. بررسى با تنقيهٔ باريم مهمترين روش راديوگرافيک تشخيص سرطان کولون است. کارسينوم کولون چپ به‌صورت يک نقص ثابت در پرشدن، معمولاً به‌طور ۶-۲ سانتى‌متر با نمائى حلقوى ( 'سيب گاززده' ) ديده مى‌شوند. ضايعات کولون راست ممکن است به‌صورت تنگى يا تودهٔ درون مجرا ديده شوند. ديوارهٔ روده در محل ضايعه انعطاف‌پذير است و الگوى مخاطى از بين رفته است. بايد به‌خاطر سپرد که اين حالت، تابلوى تيپيک کارسينوم پيشرفتهٔ موضعى است. مراحل زودرس بيمارى نقايص پرشدنى را ايجاد مى‌کنند که کمتر شاخص هستند و بايد با کولونوسکوپى بررسى شوند. در صورت وجود شواهد کارسينوم کولون به‌ويژه در سمت چپ نبايد باريم را به‌صورت خوراکى تجويز کرد، چرا که باريم خوراکى ممکن است به ايجاد انسداد حاد روده بزرگ کمک کند. عکس‌هاى اشعهٔ X به تشخيص سرطان رکتوم کمکى نمى‌کنند. چنين تومورهائى با لمس و سيگموئيدوسکوپى دقيق‌تر تشخيص داده مى‌شوند.
در بيماران دچار سرطان کولون، CTاسکن ضرورى نيست ولى در ارزيابى ميزان گسترش خارج ديواره‌اى در بيماران دچار سرطان رکتوم کمک مى‌کند. براى اين منظور، احتمالاً MRI حتى کمک بيشترى مى‌کند. سونوگرافى داخل رکتوم اطلاعات بسيار دقيقى دربارهٔ عمق نفوذ سرطان رکتوم به درون ديواره يا عبور سرطان از ديواره به‌دست مى‌دهد. اين روش هم‌چنين وجود گره‌هاى لنفى بزرگ‌شدهٔ مجاور رکتوم را نيز نشان مى‌دهد، ولى در حال حاضر نمى‌تواند بين گره‌هاى سرطانى و واکنشى افتراق دهد.
نشانه‌ها و علائم
ميانهٔ زمان دوبرابر شدن حجم آدنوکارسينوم کولون و رکتوم ۱۳۰ روز است، که مؤيد اين است که پيش از آنکه سرطانى به اندازه‌اى برسد که بتواند نشانه توليد کند، حداقل ۵ سال - و اغلب ۱۵-۱۰ سال - زمان براى رشد بى‌سر و صداى آن لازم است.
براى پزشکى که از بيماران خود مراقبت مى‌کند توصيه‌هاى زير به‌منظور رعايت غربالگرى کافى است. معاينهٔ فيزيکى سالانهٔ مقعد با انگشت از ۴۰ سالگي، تست لام گاياک سالانه براى خونريزى نهفتهٔ مدفوع از ۵۰ سالگي، و سيگمودئيدوسکوپى انعطاف‌پذير هر ۵-۳ سال، از ۵۰ سالگى به‌بعد.
کودکان با احتمال پوليپوز آدنوماتوس خانوادگى بايد در سن بلوغ سيگموئيدوسکوپى شوند. کولونوسکوپى سالانه از بعد از ۲۵ سالگى براى اعضاء خانواده‌هاى دچار سندرم لينچ توصيه مى‌شود. بهترين توصيه براى بيماران دچار کوليت اولسرى طولانى‌تر از ۱۰ سال، کولونوسکوپى سالانه است. بهترين روش غربالگرى براى بيماران با سابقهٔ سرطان کولورکتال در يکى از خويشاوندان درجه يک مشخص نيست، ولى تدريجاً کولونوسکوپى بر سيگموئيدوسکوپى با يا بدون آزمايش خون نهفته ترجيح داده مى‌شود. اگر در مدفوع خون نهفته يافت شود، کولونوسکوپى کامل به تنهائى بهترين روش است.
کولون راست
قطر داخلى زياد و ديوارهٔ نازکى دارد و محتواى مدفوعى آن مايع است. به‌علت ويژگى‌هاى آناتوميک، کارسينوم کولون راست ممکن است پيش از آنکه تشخيص داده شود، بسيار بزرگ شده باشد. بيماران اغلب به‌علت شکايات خستگى‌پذيرى و ضعف ناشى از کم‌خونى شديد به پزشک مراجعه مى‌کنند. بيماران ممکن است از ناراحتى مبهم سمت راست شکم شاکى باشند که اغلب پس از غذا رخ مى‌دهد و ممکن است به اشتباه به بيمارى کيسهٔ صفرا يا معده و دوازدهه نسبت داده شود. تغييرات الگوى اجابت مزاج مشخصهٔ کارسينوم کولون راست نيستند و انسداد ناشايع است.
کولون چپ
مجرائى باريکتر از کولون راست دارد و مدفوع در آن نيمه مايع است. تومورهاى کولون چپ مى‌توانند به‌تدريج مجرا را مسدود کنند و باعث تغييرات الگوى اجابت مزاج با تناوب يبوست و افزايش دفعات دفع مدفوع (و نه اسهال آبکى واقعي) شوند. خونريزى شايع ولى به‌ندرت شديد است.
در سرطان رکتوم، شايع‌ترين نشانه دفع خون روشن همراه با مدفوع (هماتوشزي) است. خونريزى معمولاً مداوم است؛ و ممکن است خفيف يا (به‌ندرت) شديد و حجيم باشد. خون ممکن است با مدفوع يا مخاط مخلوط شود يا نباشد. هرگاه خونريزى رکتال در فردى ميانسال يا مسن رخ دهد، حتى در صورت وجود هموروئيد، بايد وجود سرطان همزمان را رد کرد.
يافته‌هاى آزمايشگاهى
آزمايش ادرار، شمارش لکوسيت، و تعيين هموگلوبين بايد انجام شوند. پروتئين‌ها، کلسيم، بيلى‌روبين، آلکالن فسفاتاز و کراتى‌نين بايد اندازه‌گيرى شوند.
آنتى‌ژن کارسينوامبريونيک (CEA)
گليکوپروتئينى است که در غشاء سلولى بسيارى از بافت‌ها، از جمله بافت سرطانى کولون ور کتوم يافت مى‌شود. مقدارى از آنتى‌ژن وارد جريان خون مى‌شود و با راديوايمونواسى سرم قابل رديابى است؛ CEA هم‌چنين در بسيارى از مايعات ديگر بدن، ترشحات، ادرار، و مدفوع قابل رديابى است.
افزايش CEA سرم به‌طور اختصاصى ارتباطى با سرطان کولون و رکتوم ندارد؛ سطح CEA در ۷۰% از بيماران دچار سرطان رودۀ بزرگ بالا است، ولى کمتر از نيمى از بيماران دچار بيمارى موضعى CEA مثبت هستند. درنتيجه، اندازه‌گيرى CEA روش غربالگرى و نيز روش تشخيص دقيق مناسبى براى سرطان کولورکتال در مرحلهٔ قابل درمان به‌شمار نمى‌رود.
سطح CEA پيش از جراحى با ميزان عود پس از عمل ارتباط دارد، و عدم افت سطح سرمى CEA به مقادير طبيعى پس از عمل جراحي، نشان‌دهنده بدى پيش‌آگهى است. CEA براى مشخص‌کردن عود، پس از برداشتن درمانى تومور با جراحي، مفيد است.
بررسى‌هاى خاص
پروکتوسيگموئيدوسکوپى
بين ۵۰ تا ۶۵ درصد سرطان‌هاى کولون و رکتوم در دسترس سيگموئيدوسکوپ انعطاف‌پذير ۶۰ سانتى‌متر قرار مى‌گيرند. تنها ۴۰%-۳۰ با سيگموئيدوسکوپ انعطاف‌پذير ۳۰ سانتى‌متر قابل دسترسى هستند، و مقدار حتى کمترى (شايد ۲۰%) را مى‌توان با سيگموئيدوسکوپ انعطاف‌پذير ديد.
کولونوسکوپى
بررسى اندوسکوپيک تمام کولون بايد در هر بيمار با سرطان احتمالى يا شناخته‌شده کولون يا رکتوم در صورت وجود قصد درمان قطعى انجام شود. اگر بررسى‌هاى با تنقيهٔ باريم اول انجام شوند، هم‌چنان کولونوسکوپى براى اثبات اينکه ضايعه نئوپلاسمى است، و مهم‌تر از آن، براى يافتن پوليپ‌ها يا سرطان‌هاى همزمان ضرورى است. کولونوسکوپى نيز ممکن است ضايعاتى را تشخيص ندهد (ضايعات پنهان‌شده در اطراف چين‌ها يا در خم‌ها) و سکوک در تمام بيماران قابل دستيابى نيست. در صورتى‌که کولونوسکوپى ناقص باشد، يا يافته‌ها نشانه‌ها را توجيه نکنند، تنقيهٔ باريم هنوز مى‌تواند نقشى داشته باشد.
