آزمون‌های توانائی عمومی، از قبیل آزمون استانفورد ـ بینه و مقیاس‌های هوش و کسلر، مسلماً میزان پیشرفت درسی را پیش‌بینی می‌کنند و شاخصی از آنچه اکثر مردم آن را 'هوشمندی' می‌نامند به‌دست می‌دهند. در مواردی که از آموزگاران خواسته می‌شود شاگردان کلاسشان را بر حسب میزان 'هوشمندی' درجه‌بندی کنند، بین درجه‌بندی‌های معلمان و نمرهٔ آزمون‌های هوش در حدود ۶۰/۰ تا ۸۰/۰ همبستگی دیده می‌شود (جنس 'Jensen' ، سال ۱۹۸۰). هرگاه سوگیری‌های جالبی در قضاوت‌های معلمان دخالت نمی‌کرد، مقدار این ضرایب بیشتر هم می‌شد. مثلاً معلمان معمولاً شاگردان کم سن و سال کلاس را درجهٔ بالاتر و شاگردانی را که سن و سال بیشتر دارند در درجه پائین‌تری قرار می‌دهند. ظاهراً مبنای قضاوت آنها سن ذهنی است نه هوشبهر که رابطهٔ بین سن ذهنی و سن زمانی را بیان می‌کند.
همچنین معلمان معمولاً دختران را هوشمندتر از پسران به حساب می‌آورند. علت این امر شاید این باشد که آنان پشتکار و حسن سلوک را با توانائی اشتباه می‌گیرند. به‌طور کلی کودکانی که اجتماعی، آمادهٔ فعالیت و متکی به خود هستند، یعنی داوطلبانه در فعالیت‌ها شرکت کرده و سرکلاس برای درس پس دادن دستشان را بلند می‌کنند، از سوی معلمان و همسالانشان هوشمندتر شناخته می‌شوند تا کودکانی که گوشه‌گیر و ساکت هستند ولو آنکه نمره‌های هر دو گروه در آزمون‌ها یکسان باشد. در چنین مواردی نمره‌های آزمون برآورد دقیق‌تری از توانائی فرد به‌دست می‌دهند تا قضاوت افراد دیگر دربارهٔ وی.
جدول آزمون گروهی
- ادراک فضائی:
۱. اگر جعبه را باز کنیم به‌صورت کدام یک از طرح‌های سمت راست در‌می‌آید؟
(پاسخ درست: الف)
- درک فنی:
۲. کدام یک از پل‌ها محکم‌تر است؟
(پاسخ درست: الف)
- اطلاعات لغوی:
۱. نزدیک‌ترین کلمه به معنی کلمهٔ تفویض کدام است؟
(الف). جدا کردن
(ب). طلبیدن
(ج). واگذار کردن
(د). رسیدن
۲. نزدیک‌ترین کلمه به‌معنی کلمه انقباد کدام است؟
(الف). ستمکاری
(ب). فرمانبرداری
(ج). حکمرانی
(د). بیچارگی
- اطلاعات عمومی:
۱. قانونی اساسی آمریکا در ارتباط با کدام از مالیات‌های زیر اصلاح شد؟
(الف). درآمد
(ب). فروش
(ج). نوشابه‌ها
(د). توتون
۲. پیکاسو در چه زمینه‌ای شهرت داشت؟
(الف). شعر
(ب). نقاشی
(ج). فلسفه
(د). امور نظامی
- استدلال ریاضی:
۱. نرخ بسته‌های پستی در محدودهٔ یک منطقه برای یک کیلوی اول ۱۸ ریال و برای هر کیلوی اضافی ۵/۱ ریال است. با ۱۵ تومان چند کیلو بستهٔ پستی می‌توان ارسال کرد؟
(الف). ۸۸
(ب). ۸۹
(ج). ۱۰۰
(د). ۲۲۵
۲. هزینه سنگ چینی محوطه‌ای به طول ۲۴ متر و به عرض ۱۵ متر از قرار هر سه متر مربع ۱۰۰ تومان چقدر می‌شود؟
(الف). ۹۰۰۰ تومان
(ب). ۱۲۰۰۰ تومان
(ج). ۳۶۰۰۰ تومان
(د). ۱۸۰۰۰ تومان
در این شکل نمونه‌هائی از ماده‌های مجموعه آزمون استعداد شغلی ارتش داده شده است. از سال ۱۹۷۶ به بعد از این آزمون در ارتش به‌عنوان آزمون اصلی برای انتخاب و تعیین شغل افراد استفاده می‌شود.
کاربرد آزمون‌ها برای پیش‌بینی عملکرد
هر چند آزمون‌های سنجش توانائی در پیش‌بینی عملکرد تحصیلی مفید هستند، لیکن فقط یکی از شاخص‌ها محسوب می‌شوند و همیشه باید همراه با سایر اطلاعات به‌کار روند. مثلاً نمره‌های دبیرستان نیز به اندازهٔ نمره‌های آزمون استعداد تحصیلی با معدل نمره‌های سال اول دانشگاه همبستگی دارد. این واقعیت ما را در مورد سودمندی آزمون‌های پذیرش دانشجو به تأمل وا می‌دارد. با این حال، می‌توان این نکته را پیش کشید که نمره‌های آزمون‌های پذیرش دانشجو سبب می‌شود تفاوت‌های کیفی آموزش در دبیرستان‌های مختلف تا حدودی تعدیل شود. نمره‌های دبیرستان‌های مختلف ممکن است هم‌ارز نباشند. واقعیت هم این است که بر مبنای ترکیبی از نمره‌های آزمون استعداد تحصیلی و نمره‌های دبیرستانی بهتر می‌تواند نمره‌های دانشگاهی را پیش‌بینی کرد تا بر مبنای کاربرد جداگانهٔ هر یک از آنها. همبستگی چند متغیری ترکیبی از نمره‌های آزمون استعداد تحصیلی و نمره‌های دورهٔ دبیرستان برابر با ۵۹/۰ است، در حالی‌که هرگاه تنها از نمره‌های دبیرستان استفاده شود میزان همبستگی به ۵۰/۰ تقلیل می‌یابد (شریدر، ۱۹۷۱).
آزمون‌های توانائی در حد معقول شاخص خوبی از قدرت خواندن و درک متون و حل مسائل کمی به‌دست می‌دهند، اما نمی‌توانند علائق اجتماعی، تمایل به‌کار، یا مهارت‌های اجتماعی فرد را ارزیابی کنند. آزمون‌ها مبنائی برای پیش‌بینی موفقیت تحصیلی فراهم می‌کنند، اما براساس آنها نمی‌توان گفت که کدام دانشجو در آینده دانشمند یا نویسنده‌ای خلاق، آموزگار یا حقوقدانی بااستعداد، محقق برجستهٔ پزشکی یا پزشک برجسته‌ای خواهد شد.
