میراث فرهنگی و صنعت توریسم (۳)

امروزه جوامع صنعتى مدرن از طريق صدور علم، تکنولوژى و اطلاعات به جوامع کوچکتر آنها را با خود همانند مى‌سازند، در نتيجه اين جوامع کوچک، هويت خود را از دست مى‌دهند و جوامع و شهرهاى جديد پديد مى‌آيند که همزيستى با طبيعت و تاريخ، واپس‌ماندگى اقتصادى و سادگى ذهنى از خصوصيات آنها است اما مردم بالاخره به اهميت شهر خود پى خواهند برد و به آن خواهند باليد. و در پى حفاظت از آن بر خواهند آمد. اصولاً معنى و مفهوم حفاظت از يک شهر و آثار موجود در آن، اين است که آيندهٔ مناسبى براى آن در نظر بگيريم و ايجاد کنيم.

عناصر اين آينده عبارتند از: طبيعت و خصوصيات اقليمى با استمرار تاريخى به‌وجود آمده به‌وسيلهٔ ساکنان شهر و حفظ ويژگى‌هاى آن. زيبائى و جالب بودن شهرها وابسته به شناخت هم‌زمان محيط زندگى و ساکنان آنها است. براى اين منظور بايد تاريخ، طبيعت و نقاط قوت زندگى در يک شهر را شناخت و موارد منحصر به فرد آن را تشخيص داد، از جملهٔ اين موارد، سيماى شهر، قله‌ها، کانال‌ها، مقبره‌ها، بناها، صنايع دستى و نظاير آنها هستند. براى حفاظت از هويت و ويژگى يک شهر، همکارى و مشارکت ساکنان آن ضرورى است. زيرا شهرها به‌وسيلهٔ مردم بومى ساخته مى‌شوند و به فعاليت و اقدام آنها نياز دارند. پس بايد توان مردم اعم از زن و مرد را شناخت و آنها را سازماندهى و بسيج کرد. قدم بعدى اين است که بدانيم در پى داشتن و ساختن چه نوع شهرى هستيم. آيا يک شهر توريستى مورد نظر است، يا يک شهر با توسعهٔ همه‌جانبه و يا يک روستا - شهر. مرحلهٔ بعد ساختن شهر مورد نظر است که بايد با رعايت سه اصل همراه باشد، اول اينکه توان و امکانات زيستى شهر را افزايش دهيم چون در غير اين‌صورت مردم آن را ترک خواهند کرد وبا مهاجرت‌هاى بى‌رويه به شهرهاى بزرگ مشکلات عديده‌اى را به‌وجود خواهند آورد و به نقش خدماتى و سوداگرى شهر کمک خواهد کرد و موجب رشد بى‌رويه و غير ارگانيک آن خواهد شد. دوم اينکه شهر را پاکيزه نگهداريم، زيرا زوائد و فضولات علائم خطرناکى هستند که موجب بروز بيمارى‌ها و ناهنجارى‌هاى شهرى خواهند شد. يک محل خالى و غير قابل استفاده براى شهر يک زائده است که بايد راه استفاده از آن را پيدا کنيم و از آن در جهت مطلوب بهره بگيريم. سومين مورد نيز اين است که ارزش شهر را افزايش دهيم و براى انجام اين کار بايد ارزش آن را قابل رؤيت سازيم، زيرا اگر مردم آن را نبينند، نه تنها باور نخواهند کرد بلکه آن را انکار هم مى‌کنند.

همکارى‌هاى بين‌المللى و مشارکت کشورها در امر حفاظت از صلح جهاني، محيط زيست جهاني، ميراث طبيعى و فرهنگى جهاني، استقلال گروه‌هاى قومي، هنرهاى بومى و سنتي، به‌عنوان يک عامل مؤثر مى‌تواند به توسعهٔ صنعت توريسم فرهنگى و روابط بين‌المللى کشورها کمک نمايد. از اين‌رو تشکيل سازمان‌هاى جهانى با اهداف مشخص در زمينه‌هاى مختلف فرهنگى و توريستي، جهت ايجاد روابط و همکارى‌هاى متقابل بين آنها، يک امر ضرورى است. کنوانسيون ميراث جهانى از جمله، اين سازمان‌ها است. هدف کنوانسيون، همکارى همه‌جانبهٔ ملل براى حفاظت از ميراث گرانبهاى فرهنگى و طبيعى جهانى است. مأموريت اوليه و ابتدائى اعضاء کنوانسيون مشخص نمودن زمينه‌هاى فرهنگى و طبيعى ميراث جهانى جهت تنظيم و درج آنها در فهرست بناهاى تاريخى و محوطه‌هاى باستانى کشورهاى عضو بود، منظور آن گروه نگهدارى از آثار و ابنيه‌اى است که داراى جاذبه‌هاى منحصر به فرد و ارزش‌هاى عمومى کلى است و حفظ و نگهدارى آنها به تمام افراد بشر ارتباط پيدا مى‌کند. از ديگر هدف‌هاى کنوانسيون، ارتقاء همکارى‌هاى همه‌جانبهٔ بين‌المللى جهت شرکت مؤثر و فعال آنها براى حفاظت ميراث گرانبهاى جهانى است. هر يک از کشورهاى عضو به هنگام امضاء مواد کنوانسيون متعهد شده‌اند که آثار برجسته و منحصر به فرد جهانى را مورد توجه قرار دهند.

مجمع ميراث جهانى کنوانسيون، همه ساله گِردهم مى‌آيندو دو وظيفهٔ عمده و اساسى‌ را به‌عهده دارند:

۱. تعيين هويت ميراث جهاني، که در برگيرندهٔ عجايب و شگفتى‌هاى طبيعى و فرهنگى است. اين مجمع در اجراء وظايف خود از جانب سازمان‌هاى بين‌المللى از قبيل ايکوموس (Icomose - مشاورين بين‌المللى بناهاى تاريخى و محوطه‌هاى باستاني) و ايوسن (Iucn - اتحاديهٔ بين‌المللى حفظ طبيعت و منابع طبيعي) حمايت مى‌شود و آثار معرفى شده از جانب کشورهاى عضو را با دقت بررسى و پس از جمع‌بندى و ارزيابي، نتيجهٔ کار را گزارش مى‌نمايند.

۲. صندوق ميراث جهاني، که موظف به تأمين بودجهٔ مربوط به کمک‌هاى فنى درخواستى کشورهاى عضو مى‌باشد.

کنوانسيون براساس تعاريف شخصى که از ميراث جهانى دارد، تعيين مى‌کند که کدام‌يک از بناهاى تاريخى و محوطه‌هاى باستانى بايد در ليست ميراث فرهنگى گنجانده شود و همچنين کدام‌يک از عوارض طبيعى زمين و سرزمين‌هاى بکر و دست‌نخورده و مناظر طبيعى در زمرهٔ ميراث طبيعى هستند.

مجمع ميراث جهانى ملاک‌هاى لازم براى تنظيم فهرست آثار را به‌صورت زير تعيين کرده است.

۱. گنجينهٔ فرهنگى بايستى معتبر، اصيل، داراى تأثيرات قوى و جزء مدارک بى‌همتا و منحصر به فرد و در ارتباط با عقايد و آراء مردم و همچنين در شمار سنت‌ها و عادات به‌جا مانده از نسل‌هاى قبل براى مردم کنونى جهان باشد.

۲. عجايب و شگفتى‌هاى طبيعت نيز بايد نشان‌دهندهٔ سير تکاملى زمين از لحاظ مسائل زمين‌شناسي، زيست‌شناسي، غرايز طبيعى حيوانات در حال انقراض، ارائه‌دهندهٔ زيبائى‌هاى منحصر به فرد، چشم‌اندازها و مناظر خيره‌کننده و تماشائى و مناطقى که در آنجا حيوانات تجمع کرده باشند. (وجداني، بهروز، کنوانسيون جهانى ميراث جهانى -ترجمه- مجلهٔ ميراث فرهنگي، شمارهٔ دوم، ۱۳۶۹، ص ۷۸)

در حال حاضر ۱۰۸ کشور از جمله ايران عضويت کنوانسيون را پذيرفته‌اند (جمهورى اسلامى ايران در تاريخ ۲۶/۲/۱۹۷۵ عضويت کنوانسيون را پذيرفت.)، ايالات متحدهٔ آمريکا اولين کشورى است که در سال ۱۹۷۳ عضويت کنوانسيون را پذيرفت. تا سال ۱۹۸۹ در سطح جهان ۳۱۷ اثر طبيعى و فرهنگى به ثبت رسيده است که از ميان آنها ۳ اثر تخت جمشيد (پرسپوليس) چغازنبيل و ميدان امام اصفهان مربوط به ايران است.