امکان‌سنجی جاذبه‌های اکوتوریستی ایران

ايران به‌عنوان يکى از پنج کشور برخوردار از بيشترين تنوع اقليمى در جهان و يکى از ده کشور تاريخى و فرهنگى ممتاز جهان مى‌بايست چه سهمى از دو تريليارد دلار درآمد جهانگردى بين‌المللى در سال ۲۰۲۰ ميلادى داشته باشد؟

پيش‌بينى WTO مى‌گويد حتى پائين‌ترين کشور در فهرست ۲۰ کشور توريست‌پذير جهان در اين سال افزون بر بيست ميليارد دلار درآمد را از اين صنعت نصيب خود خواهد کرد.

حد متوسط درآمد کشورهاى توريست‌پذير (در فهرست بيست کشور اول) در اين سال ۵۰ ميليارد دلار خواهد بود.

به‌عبارت ديگر سهم واقعى ايران بر مبناى جغرافياى طبيعى و موقعيت تاريخى و فرهنگى از درآمد جهانگردى بين‌المللى در سال ۲۰۲۰ ميلادى مى‌بايست دست کم ۵۰ ميليارد دلار باشد.

اما تا آن سال چه حد از اين درآمد تحقق خواهد يافت؟

امکان‌سنجى جاذبه‌هاى اکوتوريستى ايران و مقايسه آن با درآمد توريستى کشورهائى که محور اين صنعت را در سرزمين خود اکوتوريسم قرار داده‌اند. نشان مى‌دهد دستيابى به درآمد ۵۰ ميليارد دلارى در سال ۲۰۲۰ ميلادى چندان رويائى ناممکن نيست.

مى‌بايست توجه داشت که گسترش اکوتوريسم در ايران با محظوريت‌هاى اجتماعى و اخلاقى و مذهبى ديگر شاخه‌هاى توريسم روبه‌رو نيست و از سوى ديگر همچنانکه در بخش‌هاى آغازين اين نوشتار ذکر شد به تصريح WTO قرن آينده در صنعت توريسم دوره اکوتوريسم است و در دهه‌هاى در پيش‌رو بيشترين درصد رشد و توسعه اين صنعت در بخش اکوتوريسم روى خواهد داد. از اين‌رو محور قرار دادن اکوتوريسم در ايران گذشته از آنکه تنگناهاى سياسى پيش‌روى صنعت توريسم را کم اثر خواهد کرد. با روند کلى صنعت توريسم در جهان نيز همراه بوده و اصولاً انطباق افزون‌ترى با مزيت‌هاى نسبى جاذبه‌هاى توريستى ايران دارد.

اما در شرايط حاضر با توجه به شفاف نبودن رويکردهاى اساسى براى توسعه توريسم در ايران و نيز نبود آمار و اطلاعات زيربنائى لازم قطعاً ترسيم نمودار فرانگر توسعه اکوتوريسم ايران بر مبناى حد بيست ساله ممکن نيست. گذشته از آنکه اصولاً امروزه نگاره تدوين برنامه‌هاى جامع فراتر از پنج ساله براى مقياس‌هاى ملى رد شده و با ايرادات اساسى روبه‌رو است. زيرا يافته‌ها و دستاوردهاى قطعى بيانگر آن است که هرگز نمى‌توان يک سرزمين را موضوع يک پروژه درازمدت دانست زيرا اغلب پيش‌فرض‌ها زمينه‌ها و نيز اطلاعات مبنائى مورد اتکاء تا رسيدن به مقطع تعيين شده در طرح جامع دگرگون مى‌شوند.

و اصولاً تا حالا حتى يک بار در يک کشور يک طرح جامع تا به آخر براساس برنامه‌ريزى اوليه اجراء نشده است بر همين اساس براى امکانات سنجى جاذبه‌هاى اکوتوريستى ايران يک دوره پنج ساله موردنظر قرار گرفته و حد نهائى آن سال ۱۳۸۳ تعيين شده است.

امکان‌سنجى هرکدام از گروه‌هاى جاذبه‌هاى اکوتوريستى ايران (براساس دسته‌بندى نمودار يک همين گزارش) بر مبناى شمار اکوتوريست ورودى درآمد ارزى از اکوتوريسم ورودى (به دلار) حجم اشتغال‌زائى و ارزش ريالى حجم اشتغال‌زائى در نمودار امکان‌سنجى جاذبه‌هاى اکوتوريستى ايران نشان داده شده است.

درباره شاخص‌هاى دستيابى به فراسنجى ارائه شده در اين نمودار موارد ذيل مى‌بايست مورد توجه قرار گيرد:

- شاخص تعيين اکوتوريست ورودى براى هرکدام از جاذبه‌ها، تعيين حداقل قابليت جاذبه در ايران و مقايسه آن با متوسط معمول اکوتوريست‌هاى ورودى در جاذبه‌هاى با موقعيت مشابه در کشورهاى اکوتوريستى ديگر بوده است (رجوع شود به مبحث قطب‌هاى بين‌المللى و نيز بخش روند رشد اکوتوريسم در جهان)

- متوسط کلى درآمد ناشى از ورود هر اکوتوريست در مقياس ملى بين ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ دلار و در مقياس بين‌المللى اغلب افزون‌تر از ۱۵۰۰ دلار و براى برخى شاخه‌هاى اکوتوريسم همچون شکار، طبيعت‌درمانى و بيابانگردى حتى افزون‌تر ۳۰۰۰ دلار است. اما در نمودار امکان‌سنجى جاذبه‌هاى اکوتوريستى ايران حد متوسط ۱۵۰۰ دلار ملاک قرار گرفته است.

- به‌طور کلى اکوتوريسم به امکانات اقامتى و رفاهى کمتر و نيروى انسانى افزون‌تر متکى است. هم از اين‌رو، اگرچه گسترش اکوتوريسم کمتر از ديگر شاخه‌هاى توريسم به افزايش سامانه‌هاى زيربنائى همچون جاده، هتل مراکز تفريحى و ... منجر مى‌شود اما تا حد افزايش يک فرصت شغلى در مقابل هر پنج اکوتوريست ورودى مؤثر است. (رجوع شود به گزارش TES درباره نيم‌رخ بازار اکوتوريسم در سايت اين جامعه در اينترنت) همين شاخص براى تعيين حجم اشتغال‌زائى هرکدام از جاذبه‌ها استفاده شده است.

- براى تعيين ارزش ريالى فرصت‌هاى شغلى ايجاد شده از شاخص ارائه شده توسط نماينده دولت در جلسات مجلس شوراء اسلامى در سال ۱۳۷۷ براى بررسى لايحه بودجه سال ۱۳۷۸ استفاده شده است. براساس اين شاخص دولت براى ايجاد هر فرصت شغلى تازه لازم است پنجاه ميليون ريال سرمايه‌گذارى کند.

- قطعاً يکى از رويکردهاى اساسى براى گسترش اکوتوريسم تأمين اعتبارات لازم در جهت حفظ ميراث طبيعى و محيط زيست کشور است. اما متأسفانه براساس داده‌هاى فعلى نمى‌توان به ارزيابى ارزش‌هاى ريالى استفاده از قابليت اقتصادى جاذبه‌هاى اکوتوريستى براى حفظ محيط زيست پرداخت و به همين‌رو در ستون مربوطه عنوان غيرقابل محاسبه قيد شده است.

- توسعه اکوتوريسم چندان نيازمند سرمايه‌گذارى‌هاى کلان اقتصادى نيست. هم از اين‌رو تنظيم نمودار امکان‌سنجى با توجه به شرايط اقتصادى حال حاضر کشور (بهار ۷۸) کسرى بودجه احتمالى دولت در دو سال آينده و نيز ترديد و محافظه کارى محتمل سرمايه‌گذارى براى ورود به عرصه اکوتوريسم انجام شده است. با اين وجود دستيابى به هدف‌هاى نهائى ارائه شده در نمودار 'امکان سنجى جاذبه‌ها اکوتوريستى ايران' (يک ميليون و پانصد هزار اکوتوريست ورودي، دو ميليارد و هفتصد ميليون دلار درآمد ارزى و سيصد هزار فرصت شغلى تازه) لزوماً وابسته به موارد ذيل است:

۱. ارائه تسهيلات بين‌المللى گسترده و کافى براى معرفى جاذبه‌هاى طبيعى ايران

۲. ارائه تسهيلات ادارى براى ورود اکوتوريست‌ها به کشور

۳. ايجاد يک شبکه از بلدهاى محلى (COCAL GUIDE) در سراسر کشور براى راهنمائى اکوتوريست‌ها در محيط‌هاى طبيعى

۴. ايجاد يک سامانه دولتى متشکل از نمايندگان سازمان حفاظت محيط زيست و سازمان ايرانگردى و جهانگردى و با مشارکت بخش خصوصى براى ساماندهى توريسم شکار در ايران

۵. ارائه تسهيلات مالى و ادارى ويژه براى دفاتر خدمات مسافرتى فعال در زمينه اکوتوريسم

۶. ايجاد يک شرکت سرمايه‌گذارى در زمينه بهره‌بردارى از قطب‌هاى اکوتوريستى (طرح ايجاد اين شرکت به زودى از سوى گروه مطالعات اکوتوريسم ارائه خواهد شد).

۷. انجام يک فعاليت پژوهشى گسترده براى شناسائى و امکان‌سنجى چشم‌اندازهاى طبيعى ايران براساس قابليت‌هاى اکوتوريستى اين فعاليت مى‌تواند در قالب طرح دانشنامه جامع اکوتوريسم ايران صورت پذيرد.