کار دستگاه تناسلى پستانداران ماده توليد تخمک، لقاح تخمک و پرورش تخم لقاح شده مى‌باشد و از قسمت‌هاى تخمدان‌ها، مجراى تخمدان، رحم، مهبل، ناحيهٔ فرج تشکيل گرديده است.
تخمدان‌ها (Ovary)
تخمدان‌ها برخلاف بيضه‌ها در حيوان نر در داخل محوطهٔ بطنى باقى‌مانده‌اند. تخمدان‌ها دو وظيفه دارند: ۱. توليد تخم ۲. ترشح هورمون (استروژن، پروژسترون و رلاکسين).
شکل و اندازهٔ تخمدان‌ها برحسب نوع حيوان و در هر حيوان در مرحلهٔ فحلى متفاوت است. تخمدان شامل دو بخش مرکزى و يا داخلى و خارجى است. منطقهٔ خارجى منطقهٔ توليد تخمک يا اوول (Ovul) است. برخلاف اسپرماتوزوئيدها در دام نر که به‌طور مرتب توليد مى‌شود توليد اوول يا اووژنژ (Ovogenes) متفاوت است و اين تناسب بستگى با سيکل توليدمثل حيوان دارد. در هر دوره فقط مقدار خيلى کمى اوول خارج مى‌شود. تعداد تخمک‌هاى حاصل شده در هر دوره برحسب نوع حيوان متفاوت است در گاو و ماديان تعداد آنها يک و به‌ندرت بوده لکن در خوک، سگ و خرگوش چندين عدد مى‌باشد (شش تا ۱۴ عدد).
در هر دورهٔ تناسلى يا تخمک‌گذارى در حيوان تغييراتى ايجاد مى‌شود که حالت طلب (Heat) يا فحلى ناميده مى‌شود که شامل علائم موضعى (متورم شدن لب‌هاى فرج، ترشح مايع کشدار و روشن که به‌صورت طنابى از گوشه پائينى فرج آويزان است) و علائم عمومى (اضطراب، کم شدن اشتهاء و ...).
مجراى تخمدان يا لولهٔ تخم‌بر (Oviduct)
ديوارهٔ اين مجراء از مژه‌هاى متحرک پوشيده شده است که در گاو به‌صورت لوله پرپيچ و خمى است که در حدود۲۰-۲۵سانتى‌متر طول دارد و از سه قسمت تشکيل شده است؛ قسمت اول از طرف شاخ‌هاى رحم که در حدود دوسوم طول ايدوکت را تشکيل مى‌دهد به نام تنگه (Isthmus)، قسمت وسط که گشادترين قسمت ايدوکت بودده و محل تلاقى تخمک با اسپرماتوزوئيد است؛ قسمت سوم يا شيپور فالوپ (Infundibulum) که مجاور تخمدان بوده و عمل آن گرفتن تخمک در موقع اوولاسيون مى‌باشد.
رحم (Uterus)
رحم عضوى عضلانى است که تخمک لقاح شده در آنجا ثابت گشته تغذيه و محافظت شده، رشد و نمو مى‌کند و براى زايمان آماده مى‌شود.
رحم گاوى دو شاخه بوده عبارت از يک نوع کيسه کوچکى است که قسمت خلفى آن داراى مدخلى است که تا حدى مسدود بوده و به نام گردن رحم (Cervix) موسوم است (غير از مواقع زايمان و فحلى گردن رحم به‌وسيلهٔ مايع چسبنده‌اى مسدود مى‌گردد، در موقع فحلى و زايمان تحت‌تأثير هورمون‌هاى جنسى خودبه‌خود باز مى‌شود). ديوار گردن رحم مقاومتر، کلفتر و سخت‌تر از ديوار رحم و مهبل مى‌باشد و قسمت داخلى آن از بافت مخاطى پوشيده شده است.
مهبل يا واژن (Vagina)
طول واژن در گاو در حدود ۲۵ سانتى‌متر است و در موقع جفتگيرى اسپرم به داخل آن ريخته مى‌شوند. مهبل خاصيت اتساع کامل داشته و سطح داخلى آن همواره به‌وسيلهٔ موکوس فراوانى لزج مى‌باشد در انتهاى اين مجرا برجستگى گردن رحم به‌صورت گل شکفته مشاهده مى‌شود.
ناحيهٔ فرج (Vulve)
فرج در امتداد واژن قرار گرفته و آخرين قسمت دستگاه تناسلى حيوان ماده است و داراى مقدار زيادى عضلات حلقوى و اسفنگتر است. فرج در گاو داراى لبه‌هاى نسبتاً کلفتى است.
