اصول مصاحبه

مصاحبه‌گر در جريان مصاحبه بايد به نکات زير توجه داشته باشد:

۱. مصاحبه‌ نبايد براى تندرستى و مناعت طبع مصاحبه‌شونده تهديدى بحساب آيد.

۲. مصاحبه‌گر بايد مصاحبه‌شونده را از اهداف مصاحبه و علت انتخاب او براى اين کار آگاه کند.

۳. مصاحبه‌شونده بايد از روش ثبت و ضبط داده‌ها مطلع باشد و آنها را بپذيرد؛ يعنى اينکه بايد با روش‌هاى ثبت نظير نوشتن، علامت زدن، ضبط کردن با دستگاه ضبط صوت، گذاشتن ميکروفون، عکسبردارى و فيلم‌بردارى موافق باشد.

۴. همانطور که گفته شد، مصاحبه‌گر بايد تلاش خود را بکار برد تا اعتماد مصاحبه‌شونده را جلب نمايد و به او اطمينان دهد که موضوعات و اظهارات مصاحبه مکتوم و مخفى باقى خواهد ماند. براى جلب اعتماد مصاحبه‌شونده بايد قبلاً با او تماس گرفت و همزمان با توجيه وى آمادگى لازم را در او ايجاد کرد.

۵. مصاحبه‌گر بايد تلاش کند که جو حاکم بر محيط صميمانه، دوستانه و شوق‌انگيز باشد؛ مثلاً نبايد باعث خستگى مصاحبه‌شونده شود، بلکه بايد سعى کند مکان استقرار او راحت و زمان مصاحبه‌ کوتاه باشد. همچنين، خود مصاحبه‌گر نيز بايد از آرامش و راحتى برخوردار باشد؛ زيرا در غير اينصورت بروز خستگى او نه تنها مانع تعقيب صحيح جريان مصاحبه مى‌شود، بلکه در خستگى زودرس مصاحبه‌شونده نيز تأثير دارد.

۶. مصاحبه‌کننده بايد در جريان مصاحبه هوشيارى و زيرکى و در عين حال بى‌تفاوتى خود را نسبت به مسائل مطرح شده حفظ کند و اگر جريان اظهارات از حالت طبيعى خارج شد (مثلاً انکار يا اغراق در آن بروز کرد)، با اتخاذ تدابير مناسب آن را به جريان طبيعى بازگرداند.

۷. مصاحبه‌کننده بايد از دادن پاسخ مستقيم و صريح که مبين عقيده‌اش درخصوص موضوع مورد سؤال مصاحبه‌شونده باشد، پرهيز کند. در غيراينصورت، اگر مصاحبه‌شونده باشد، پرهيز کند. در غير اين‌صورت، اگر مصاحبه‌شونده بتواند حالت بى‌طرفى مصاحبه‌کننده را تغيير دهد يا عقيده و نظر او را دربارهٔ مسئله يا موضوعى بفهمد، مى‌تواند جريان پاسخ سؤال را طورى جهت بدهد که مصاحبه‌کننده از آن راضى باشد.

۸. مصاحبه‌کننده بايد توجه داشته باشد که اگر پاسخگو در مورد موضوعى قادر به تداوم جريان پرسش و پاسخ نيست، بر ادامهٔ آن اصرار نورزد و به محض احساس چنين حالتى فوراً مسير را بسوى موضوع و مطالب جديد هدايت نمايد.

۹. مصاحبه‌کننده بايد تا حد ممکن با مصاحبه‌شونده هم‌زبان، هم‌فرهنگ و هم‌جنس باشد تا بتوانند با همديگر تفاهم نمايند. در غيراينصورت، مصاحبه دچار اشکال خواهد شد و البته در موارد اجتناب‌ناپذير مصاحبه‌گر مى‌تواند از مترجم استفاده نمايد يا امر مصاحبه را به مترجم آموزش ديده واگذار نمايد؛ ولى بايد توجه داشته باشد که نتايج چنين مصاحبه‌اى اعتبار گفت و شنود مستقيم بين مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شونده را ندارد. چه بسا که مترجم مصاحبه‌گر نتواند به درک ماهيت، واقعيت و مفاهيم موضوع تحقيق کمکى نمايد. از اين گذشته، وجود شخص ثالث در محيط مصاحبه تأثير منفى در نتايج واقعى و درست آن مى‌گذارد.

۱۰. در مواقعى که مصاحبه‌گر احساس مى‌کند جريان مصاحبه از مسير طبيعى خود خارج شده است بايد با ظرافت و هوشيارى لازم و با طرح سؤالات مناسب جريان مصاحبه را به مسير طبيعى بازگرداند؛ ولى نبايد جواب سؤالى را به مصاحبه‌شونده القا کند.

۱۱. مصاحبه‌کننده بايد سعى کند حتى‌المقدور سؤالات مصاحبه را به خاطر بسپارد و به ترتيب منطقى نسبت به طرح آن اقدام کند.

۱۲. مصاحبه‌کننده بايد عين مطالب مصاحبه‌شونده را روى کارت مصاحبه منتقل کند و از دخالت دادن نظريات شخصى خود در آن و نيز جدول با مصاحبه شونده پرهيز نمايد.

۱۳. مصاحبه‌کننده بايد محيط مصاحبه را خلوت کند تا در آن وسايل منحرف‌کنندهٔ تمرکز حواس و نيز سروصداهاى مزاحم و همچنين افراد ديگر موجود نداشته باشد.

۱۴. حالت مصاحبه‌گر و نحوهٔ طرح سؤالات بايد به گونه‌اى باشد که اولاً حالت بازجويى به خود نگيرد و موجبات کدورت خاطر و واکنش منفى مصاحبه‌شونده را فراهم نکند؛ ثانياً با تغيير حالت بدن و اندام‌ها و اشارات و کنايات موجبات بيان اظهارات اغراق‌آميز يا کتمان حقايق از طرف مصاحبه‌شونده را فراهم نکند.

۱۵. مصاحبه‌گر پس از اتمام کار مصاحبه بايد پاسخ‌هاى ثبت شده را بلافاصله مورد بازبينى و بازنگرى قرار دهد و اگر مشاهده کرد که نقايصى در پاسخ‌ها وجود دارد يا پاسخى داده نشده مجدداً از مصاحبه‌شونده بخواهد تا با ارائه پاسخ، کار مصاحبه را به پايان برساند.