|
|
| |
نام فارسى |
|
متوتروکسيت |
|
|
| |
نام انگليسى |
|
METHOTREXATE |
|
|
| |
نام تجارى دارو |
|
Folex, Mexate |
|
|
| |
گروه دارويى |
|
آنتي‌نئوپلاستيک، آنتي‌متابوليت |
|
|
| |
گروه شيميايى دارو |
|
آنتاگونيست اسيدفوليک. |
|
|
| |
مكانيسم اثر |
|
باعث مهار آنزيمى را که اسيد فوليک (مورد نياز براى سنتز اسيد نوکلئيک در تمام سلول‌ها) را کاهش مي‌دهد مي‌گردد. |
|
|
| |
موارد مصرف |
|
ALL, داروى ترکيبى براى سرطان پستان، ريه، سرو گردن، لنفوسارکوم، پسوريازيس، کوريوکارسينوم حاملگي، مول هيداتى فرم، تضعيف‌کننده ايمن در پيوند کليه لوسمي‌هاى حاد و تحت حاد و مننژيت لوسمى مخصوصاً در کودکان؛ موارد تثبيت‌نشده مثل آرتريت پسورياتيک، SLE, پلي‌ميوزيت. |
|
|
| |
ميزان مصرف |
|
کوريوکارسينوم حاملگي:
بالغين: روزانه ۳۰ـ۱۵ mg خوراکى به‌مدت ۵ روز، اين دوز مصرفى هر ۱۲ هفته براى ۵ـ۳ دوره تکرار مي‌شود؛ يا روزانه ۳۰ـ۵ mg عضلانى يا وريدى به‌مدت ۵ روز که هر ۱۲ هفته براى ۵ـ۳ دوره تکرار مي‌شود.
لوسمي:
بالغين و کودکان: ۳/۳ mg/m۲ در روز به‌صورت خوراکي، دوز نگهدارنده۳۰mg/m۲ در روز به‌مدت ۲ هفته: تزريق وريدى ۵/۲ mg/kg هر ۲ هفته.
کوريوکارسينوم:
بالغين و کودکان: ۳۰ـ۱۵ mg/m۲ خوراکى در روز به‌مدت ۵ روز، سپس يک هفته استراحت و بعد مي‌توان آن را تکرار نمود.
پسوريازيس:
بالغين: ۵ـ۵/۲ mg خوراکى هر ۱۲ ساعت براى ۳ روز در هفته با حداکثر دوز مصرفى ۳۰ـ۲۵ mg در هفته؛ يا ۲۵ـ۱۰ mg به‌صورت عضلانى يا وريدى هر هفته.
آرتريت روماتوئيد:
بالغين: ۵ـ۵/۲ mg خوراکى هر ۱۲ ساعت براى ۳ روز در هفته با حداکثر دوز مصرفى ۳۰ـ۲۵ mg در هفته؛ يا ۲۵ـ۱۰ mg به‌صورت عضلانى يا وريدى هر هفته.
آرتريت روماتوئيد:
بالغين: ۵ـ۵/۲ خوارکى هر ۱۲ ساعت براى ۳ روز در هفته؛ يا ۵/۷ mg يک‌بار در هفته.
موارد منع مصرف: حساسيت مفرط، لکوپنى (کمتر از mm۳/۲،۵۰۰)، ترومبوسيتوپنى (کمتر از ۱۰۰،۰۰۰ mm۳) کم‌خوني، بيماران پسوريازيس با بيمارى کبدى / کليوي، حاملگى (در گروه D قرار دارد). |
|
|
| |
توضيحات دارو |
|
عوارض جانبي:
خوني: لکوپني، ترومبوسيتوپني، سرکوب مغز استخوان، کم‌خوني.
گوارشي: تهوع، استفراغ، بي‌اشتهائي، اسهال، استوماتيت، مسموميت کبدي، کرامپ، زخم، گاستريت، خونريزى گوارشي، درد شکمي، استفراغ خوني.
ادرارى تناسلي: احتباس ادراري، نارسائى کليه، اختلالات رواني، اشکال در اسپرماتوژنز، هماچوري، ازوتمي، نفروپاتى اسيداوريکي.
پوستي: راش، آلوپسي، خشکى پوست، کهير، حساسيت به نور، فوليکوليت، واسکوليت، پتشي، اکيموز، آکنه، آلوپسي.
دستگاه عصبى مرکزي: سرگيجه، تشنج، سردرد، گيجي، همي‌پارزي، بي‌حالي، خستگي، لرز، تب.
احتياطات: در بيمارى کليوي، شيردهى بااحتياط مصرف شود.
فارماکوکينتيک: جذب گوارشي: کامل. اوج اثر: خوراکى ۴ـ۱ ساعت، عضلانى / وريدى ۲ـ۵/۰ ساعت. انتشار: وسيع به‌ويژه در طحال، کبد، کليه، مثانه و پوست تغليظ مي‌شود، از CNS و از جفت رد مي‌شود. متابوليسم: کبدي. دفع: کليوى ( نيمه عمر ۴ـ۲ ساعت).
تداخلات داروئي: ساليسيلات‌ها، NSAIDS، سولفوناميدها، کلرامفنيکل سولفونيل اوره‌ها، فنيل بوتازون، فني‌توئين، تتراسيکلين‌ها، PABA، پني‌سيلين‌ها، پروبنسيد باعث افزايش سطح دارو و سميت آن مي‌شوند؛ مصرف الکل باعث تشديد خطر سميت کبدى مي‌شود؛ اسيد فوليک باعث کاهش اثر متوترکسات مي‌شود.
ملاحظات پرستاري:
پيگيرى آزمايشگاهي:
ـ CBC، افتراق گلبولي، شمارش پلاکتى به‌طور هفتگي، در صورتي‌که گلبول سفيد کمتر از ۳۵۰۰/mm۳ و يا شمارش پلاکتى کمتر از ۱۰۰،۰۰۰mm۳ است مصرف دارو را قطع کنيد و نتيجه را به پزشک گزارش دهيد.
ـ آزمايشات عملکرد کليوي: BUN، اسيداوريک سرم، کليرانس کراتينين ادرار، الکتروليت‌ها قبل و در طول درمان.
ـ نسبت I&O؛ کاهش برون‌ده ادرارى به کمتر از ۳۰ml در ساعت را گزارش کنيد.
ـ کنترل درجه حرارت هر ۴ ساعت؛ تب ممکن است نشانه شروع عفونت باشد.
ـ آزمايشات عملکرد کبدى قبل و در طول درمان: بيليروبين، آلکالن فسفاتاز، AST, ALT, بيوپسى کبد بايد در شروع درمان انجام شود (در مبتلايان به پسوريازيس).
ـ زمان سيلان، زمان انعقادى در طول درمان بررسى شوند.
توصيه‌ها:
ـ تزريق وريدى بعد از رقيق کردن ۵mg در ۲ml آب مقطر، از طريق لوله Y يا شير سه‌راه به ميزان ۱۰mg يا کمتر در دقيقه انجام شود.
ـ دادن آنتي‌اسيد قبل از فرم خوراکي؛ دارو را بعد از شام و قبل از خواب مصرف کنيد.
ـ ضداستفراغ ۳۰ تا ۶۰ دقيقه قبل از داروى تزريقى براى جلوگيرى از استفراغ تجويز شود.
ـ آلوپورنيول يا بي‌کربنات سديم براى حفظ سطح اسيد اوريک، قليائى کردن ادرار، مايعات کافى مصرف شود.
ـ لوکوورين کلسيم تا ۱۲ ساعت بعد از مصرف دارو براى جلوگيرى از آسيب بافتى داده شود.
ـ آنتي‌بيوتيک براى پروفيلاکسى عفونت.
ـ ضددرد موضعى يا سيستميک براى درد.
ـ تزريق خون براى کم‌خوني.
روش تهيه / تجويز:
ـ شرايط طبى استريل و جداسازى محافظتى در صورت پائين بودن ميزان WBC رعايت شود.
ـ رژيم مايعات: نوشابه‌هاى کربن‌دار، ژله، نان سوخاري، کلوچه؛ ممکن است در صورت نبود حالت تهوع و يا استفراغ به رژيم غذائى افزوده شوند.
ـ افزايش مايعات دريافتى تا ۳ـ۲ ليتر براى جلوگيرى از رسوب اورات و تشکيل سنگ؛ مگر آنکه منع مصرفى وجود داشته باشد.
ـ جيره غذائى با پورين کم: عدم استفاده از گوشت اعضاء (کليه، کبد)، لوبياى خشک، نخود براى قليائى کردن ادرار.
ـ شستشوى دهان سه تا چهار بار در روز با آب و جوش شيرين؛ مسواک زدن دندان‌ها ۲ تا ۳ بار در روز و با مسواک نرم يا اپليکاتور کتانى براى استوماتيت؛ نخ دندان غيرچسبنده.
ـ مغذى کردن جيره غذائى با آهن و مکمل‌هاى ويتاميني.
ـ در ظروف محکم و در جاى خنک نگهدارى شود، محلول‌ها و پودر تزريقى را در جاى خشک و تاريک نگهدارى کنيد.
ارزيابى باليني:
خونريزي: هماچوري، گاياک، کبودى يا پتشي؛ مخاط‌ها و سوراخ‌ها هر ۸ ساعت.
ليست غذاهاى مطلوب و نامطلوب از نظر بيمار.
اثر آلوپسى بر تصور بيمار از بدن خود و گفتگو درباره آن.
مسموميت کبدي: زردشدن پوست، اسکلرا، تيره‌شدن ادرار، مدفوع گل رسي، خارش، درد شکمي، اسهال، تب.
معاينه حفره دهانى هر ۸ ساعت براى خشکي، زخم، لکه‌هاى سفيدرنگ، درد دهاني، خونريزي، ديسفاژي.
علائمى که نشانه آلرژى شديد هستند مانند راش، کهير، خارش، گرگرفتگي.
آموزش به بيمار و خانواده:
ـ دليل نياز به جداسازى محافظتى را توضيح دهيد.
ـ گزارش کردن هر نوع شکايت يا عارضه جانبى به پرستار يا طبيب؛ مدفوع سياه قيري، لرز، تب، گلودرد، خونريزي، کبودي، سرفه، تنفس سطحي، ادرار تيره يا خوني.
ـ ممکن است در طول درمان ريزش مو ايجاد شود و استفاده از کلاه‌گيس احساس بهترى براى بيمار ايجاد کند، به بيمار بگوئيد که موى جدى قوام و رنگ متفاوتى دارد (آلوپسى نادر است).
ـ عدم مصرف غذاهاى حاوى اسيد سيتريک، و در صورت وجود استوماتيت غذاهاى داراى قوام سفت.
ـ گزارش کردن استوماتيت: هر نوع خونريزي، نقاط سفيدرنگ، و زخم‌هاى دهاني؛ به بيمار بگوئيد دهان خود را هر روز معاينه کرده و علائم را به پرستار گزارش کنند.
ـ در طول درمان و حداقل تا ۸ هفته بعد از آن، جلوگيرى از حاملگى لازم است.
ـ نوشيدن ۱۲ـ۱۰ ليوان مايع در روز.
ـ پرهيز از مصرف الکل و ساليسيلات‌ها.
ـ عدم استفاده از ريش‌تراش يا دهان‌شويه‌هاى تجارتي. |
|
|
|
