|
| عزادارى‌هاى خصوصى، استان سمنان
|
|
| بعد از انجام غسل، کفن کردن و تدفين مرده، صبح اولين روز بعد از مرگ زنان به سر گور مى‌روند و براى آمرزش روح متوفّى فاتحه مى‌خوانند. به اين مراسم فاتحهخوانى اصطلاحاً منزل مبارکى مىگويند. صبح روز دوم ختم زنانه برگزار مىشود. اقوام و آشنايان در منزل متوفّى جمع مى‌شوند و علاقه‌‌مندان يک يا چند سوره از قرآن را به نوبت قرائت مىکنند.
|
|
| حاضران پس از صرف ناهار سر مزار مى‌روند و در اطراف قبر حلقه مى‌زنند و پس از استماع روضه و فاتحهخوانى به خانهٔ خود باز مىگردند.
|
|
| عصر روز سوم در يکى از مساجد ختم مردانه برگزار مىشود. در اين مجلس عده‌اى به قرائت قرآن مى‌پردازند و خطيب به محض وارد شدن هر کس، با صداى بلند مى‌گويد فاتحه بعد از گذشت يک ساعت روضه خوانده مىشود. بين زنان اين گونه رسم است که تا روز پانزدهم به جز صبح روز دوم، بر سر گور نمى‌روند.
|
|
| عصر روز چهاردهم زنان به منزل صاحب عزا مى‌روند و به اتفاق آن‌ها بر سر قبر مى‌روند و روضه‌اى در آنجا خوانده مىشود. همچنين در شب چهلم، زنان و مردان در منزل صاحب عزا جمع مى‌شوند، روضه‌اى خوانده مىشود و سپس شام صرف مىکنند و بعد به خانه‌هاى خويش باز مىگردند.
|
|
| مراسم ختم بعد از دفن ميت، در مسجد و در روزهاى سوم، هفتم، چهلم و سالگرد برگزار مىشود. علاوه بر اين، در بعضى از مناطق در منزل فرد فوت شده نيز مراسم فاتحهخوانى برگزار مىشود.
|
|
| در شهر سرخه رسم است که تا هفت روز صاحبان عزا و آشنايان صبح زود بر سر مزار فرد فوت شده مى‌روند و بعضى از مختصر تلاوت آياتى از قرآن، برمى‌گردند. البته اين رسم در سمنان نيز وجود داشته است که امروزه بيشتر در بعدازظهر در مزار حضور به هم مى‌رسانند و فاتحهخوانى مىکنند.
|
|
| اصلاح نکردن سر و صورت صاحبان عزا تا چهلم، پوشيدن لباس مشکى، انداختن شال مشکى بر گردن که امروزه به ندرت در برخى مناطق مشاهده مىشود شرکت نکردن در مجالس جشن عروسى به هر شکل، برپا کردن حجله براى افراد جوان ناکام و سياه‌پوش کردن سردر خانه‌ها، از جمله نشانه‌هاى سوگوارى در سطح استان است.
|
|
| در خود شهرستان سمنان اگر صاحب عزا مغازه‌دار باشد، اهالى او را به مغازه مى‌برند تا در مغازه‌اش را باز کند. بعد در جلوى مغازه فاتحه‌اى قرائت مىکنند؛ در غير اين صورت، از عزا در آمدن شخص صاحب عزا توسط دوستان و آشنايان و نزديکان او صورت مى‌گيرد. اين عمل در برخى از موارد، بعد از هفتم و اکثراً بعد از چهلمين روز فوت انجام مىشود. در بعضى موارد، آشنايان و نزديکان، آرايشگرى را به منزل صاحب عزا مى‌آورند يا خودشان او را به آرايشگاه مى‌برند تا سر و صورت صاحب عزا را اصلاح کند. پس از آن، به او سفارش مىکنند که لباس سياهى را که بر تن دارد عوض کند. اين رسم در اکثر نقاط استان ديده مىشود.
|
|
| عزادارى‌هاى مذهبى، استان سمنان
|
|
| هر ساله پيش از شروع ايام عزا، مردم روستاها و شهرهاى استان با سياه‌پوش کردن محله‌ها، تکايا و حسينيه‌ها و با برپا کردن خيمه‌ها، به استقبال اين ماه عزادارى مى‌روند.
|
|
| از روز اول دههٔ ماه محرم، مجالس روضهخوانى در تکايا در سه نوبت صبح، عصر و شب برقرار است. هر محل و تکيه، دستهٔ عزادارى جداگانه دارد. دسته‌هاى عزادارى از شب ششم تا عاشورا به صورت گردشى در محله‌ها عزادارى مىکنند. اين عزادارى عمدتاً به شکل زنجيرزنى و سينه‌زنى صورت مى‌گيرد. در ميان دسته‌هاى عزادار، در گذشته اسبى به عنوان ذوالجناح که افسارى به آن مى‌بستند وجود داشت که يک نفر آن را مى‌کشيد. در سال‌هاى اخير نيز گاهى اين کار انجام مىشود.
|
|
| از جمله کارهايى که مردم در دههٔ اول محرم انجام مى‌دهند تزئين نخل با تصاويرى از امامان، واقعهٔ عاشورا و تصاوير شهداست. در بعضى موارد، با آئينه و روپوشى از رنگ مشکى يا سبز اين تزئينات را از روز هفتم تا روز عاشورا به همراه دسته‌هاى عزادارى حمل مىکنند. مراسم نخل‌گردانى در روز عاشورا به ويژه در شهرستان سمنان بيشتر صورت مى‌گيرد.
|
|
| بنا به اعتقادات و باورهاى دينى، برخى از بيماران خود را به اين نخل‌ها مى‌بندند و شفا مى‌طلبند در روز عاشورا در اکثر نقاط استان، افرادى که به نحوى نذر کرده‌اند، طعام به مردم مى‌دهند. در ميان مراسمى که در روز تاسوعا و عاشورا بيش از هر چيز در بعضى نقاط جلب توجه مىکند آتش زدن خيمه به ياد سوختن خيمه‌هاى ابا عبدا... الحسين و خاندان و اصحابش است که در اين جا مختصرى از چگونگى اجراى اين مراسم در شهرستان سمنان شرح داده مىشود:
|
|
| بعد ازظهر تاسوعا و عاشورا در شهر سرخه، جداى از دسته‌هاى سينه‌زنى، افرادى به عنوان عرب که لباس عرب‌ها را بر تن دارند و شالى را بر سر و صورت خود پيچيده‌اند؛ در حال که سينه مى‌زنند به طرف محلى که قرار است همه دسته‌ها جمع شوند مى‌روند. دسته‌هاى عزادار به محض ورود به محوطهٔ فوق‌‌الذکر، شکل دايره به خود مى‌گيرند و دور خيمه برافراشته شده حلقه مى‌زنند. دستهٔ عرب‌ها در حالى که بر سر خود مى‌زنند نزديکترين افراد به خيمه هستد که دور آن مى‌چرخند. بعد از مدتى عزادارى، در حالى که محوطه و فضاى آن را طنين صداى زنجيرها، طبل‌ها و سنج‌ها انباشته است، با اشارهٔ نوحه‌خوان مواد سوختنى را مانند ساقهٔ گندم که از قبل آورده شده و درون خيمه است آتش مى‌زنند. البته خيمه را قبل از سوختن به کنار مى‌کشند. در اين حال، شعله‌هاى آتش و دود به سوى آسمان زبانه مى‌کشد، آنگاه کبوترهايى را که از قبل به محل آورده‌اند در کنار آتش آزاد مىکنند تا به سوى آسمان به پرواز درآيند. عرب‌ها و ديگر عزاداران نيز در حالى که بر سر و سينه خود مى‌زنند جمله «واى حسين» يا «واى حسين کشته شد» را سر مى‌دهند. بعد از مدتى، حضار مى‌نشينند و بعد از ذکر مصيبت، مراسم به پايان مى‌رسد. سپس دسته‌ها دوباره نظم مى‌گيرند و مراسم عزادارى خود را انجام مى‌دهند.
|
|
| در روز اربعين و ۲۸ صفر نيز، مراسم روضهخوانى و عزادارى به شکل سينه‌زنى و زنجيرزنى در اکثر نقاط استان برقرار است و بيشتر خانواده‌ها به اندازهٔ توانايى مالى خود نذورات خويش را بين مردم تقسيم مىکنند.
|
|
| مراسم سوگوارى ارمنيان، استان اصفهان
|
|
| پس از اين که متوفى را لباس عروسى يا دامادى پوشاندند، او را در تابوتى چوبى قرار مى‌دهند و به کليسا حمل مىکنند. آنگاه بستگان و آشنايان تابوت را با تشريفاتى خاص، با اتومبيل سياه‌رنگى که چندين دسته گل و چند صليب روى بدنه‌هاى آن قرار داده‌اند، به گورستان ارمنيان مى‌برند. پس از خارج کردن لباس از تن مرده، او را شستشو مى‌دهند و در کليساى کوچک قبرستان مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت امانت مىگذارند که اگر سکته کرده يا بيهوشى شبيه مرگ پيدا کرده باشد، زنده به گور نشود. آنگاه با مراسمى که کشيش انجام مى‌دهد، مرده را به خاک مى‌سپارند.
|
|
| مراسم سوگوارى و عزا، استان اصفهان
|
|
| مراسم سوگوارى و عزا، مثل ساير شهرها و استان‌هاى ايران، به دو صورت عمومى و خصوصى انجام مى‌گيرد. عزادارى‌هاى عمومى معمولاً در روزهاى وفات و شهادت ائمهٔ اطهار معمول است. از اين ميان، مراسم عزادارى تاسوعا و عاشورا را با شدت و شورى بيشتر برگزار مىشود.
|
|
| مراسم سوگ و عزا، به ويژه در روزهاى تاسوعا و عاشورا، در سرتاسر استان بسيار گسترده و مفصل برگزار مى‌گردد. مردم شهرها و روستاها، اين روزها را که يادآور شهادت امام حسين (ع) و ياران وفادارش هستند، به سوگ مى‌نشينند و با انجام مراسم، خاطرهٔ جان‌فشانى‌هاى امام حسين (ع) و يارانش را گرامى مى‌دارند. دسته‌هاى سينه‌زنى و زنجيرزنى، تعزيه‌خوانى‌هاى متعدد، علم و کُتَل‌گردانى نيز در اين روزها انجام مى‌گيرد. ولى مراسمى نيز در سطح استان انجام مىشود که شايد بتوان گفت اختصاص به اين منطقه دارد. يکى از اين مراسم «سنگ‌زني» است که عمدتاً در شهرضاى اصفهان صورت مى‌گيرد و برگزارکنندگان آن، افرادى هستند که در سدهٔ اخير به تدريج از سبزوار به اين قسمت از استان کوچ کرده‌اند و در آنجا ماندگار شده‌اند. نحوهٔ انجام اين مراسم بدين ترتيب است که دستهٔ عزادار دو قطْه چوبى را که در دو دست گرفته‌اند، همراه با نوحه‌خوانى و با يک حرکت ريتميک به هم مى‌‌کوبند و عزادارى مىکنند. حرکت ريتميک عزاداران بدين ترتيب است که در فواصل معين خم مى‌شوند و چو‌ب ها را به هم مى‌‌کوبند. سپس، همان حرکت را اين بار به طور ايستاده تکرار مىکنند. بعد چند قدم جلو مى‌روند و مجدداً همان حرکات را تکرار مىکنند. صداى چوب‌ها، حرکات موزون بدن افراد دسته، نوحه‌هايى که مى‌خوانند و فضاى حاکم بر دستهٔ عزادار از يک طرف، و هماهنگى بى‌نظير بين دستهٔ سنگ‌زنان، اين مراسم را به طرزى باشکوه جلوه‌گر مى‌سازد. به اين دستهٔ عزادار «دستهٔ سنگ‌زنان» مىگويند.
|
|
| عزادارى‌هاى خانوادگى و خصوصى نيز مثل ساير نقاط استان برگزار مىشود که معمولاً در مراسم ناشى از فوت يکى از عزيزان خانواده يا فاميل خلاصه مىشود.
|
|
| مراسم عاشورا، استان مازندران
|
|
| عزادارى ماه محرم مثل ساير نقاط ايران، در استان مازندران نيز رايج است. در اين روز تمامى مردم در مراسم عزادارى امام حسين (ع) و ياران او - که در روز عاشورا به شهادت رسيده‌اند - مشارکت مىکنند و به دعا و نيايش و سينه‌زنى و احسان مى‌پردازند. در اين روز در خانهٔ مرم به ويژه در روستاها، به روى عزاداران باز است و از آنان پذيرايى مىشود.
|
|
| سوگ‌ها و عزاها، استان لرستان
|
|
| بيشتر مردم استان لرستان مسلمان و شيعهٔ اثنى‌عشرى‌اند و به تبع باورهاى دينى و مذهبى ، آيين‌‌ها و مراسم ويژهٔ مذهبى و عزادارى را هم‌‌چون ديگر اقوام ايرانى برگزار مىکنند. عزادارى ماه محرم ، روز وفات ائمه اطهار و به ويژه شهادت حضرت على (ع) و فاطمه زهرا (س) با شکوه هر چه بيشتر برگزار مىشود. دسته‌هاى سينه‌زنى و زنجيرزنى تقريباً در بيشتر روزهاى محرم ، به ويژه در تاسوعا و عاشورا ، حضور دارند. مردم به پاس احترام به شهدا تا آخر ماه صفر از برگزارى هرگونه مراسم شادى و سرور خوددارى مىکنند. برخى مراسم ويژه پيروان اهل حق نيز بسيار جالب و شکوهمند برگزار مىشود. اين عده خود را پيروان حضرت على (ع) مى‌دانند و عشق بى‌پايان خود را با انجام مراسم ويژه در روزهاى خاص نشان مى‌دهند. برگزارى عزادارى‌هاى خصوصى نيز ، به تبع اعتقادات و باورهاى مذهبى و قومى مردم ، با مراسم ويژه برگزار مىشود. اين نوع عزادارى‌ها ، در همهٔ مناطق لرنشين با اندک تفاوت‌هايى برگزار مىشود. اگرچه برگزارى مراسم عروسى و عزا براى اعضاى خانواده ، قبيله و روستا پرهزينه است ، اما مردم لرستان به عزادارى بيش از عروسى اهميت مى‌دهند. حتى کسانى که از نظر مادى وضع مناسب ندارند ، براى حفظ شئون ايلى و به اصطلاح سرشکسته نشدن در برابر مردم ، زير بار مخارج گزاف مى‌روند.
در نواحى مختلف استان لرستان ، هنگامى که سرپرست يا خان يا بزرگ طايفهاى مى‌ميرد ، نخست زنانى که با او خويشى نزديک دارند (مانند همسر ، مادر و خواهر) ، همچنين چند تن از زنان خويشاوند و همسايه ، پيرامون جسد متوفى گِرد مى‌آيند و به زارى و شيون مى‌پردازند. اين زنان بر بالين متوفى مى‌نشينند و دسته‌اى از گيسوان بافتهٔ خود را مى‌برند و بر روى جسد مى‌اندازند.
|
|
|
خويشاوندان دور و همسايگان نيز اين کار را بيشتر به پاس خويشان نزديک انجام مى‌دهند و اجبارى به بريدن گيسوى خود ندارند. گاه زنان ديگر هم که با صاحبان سوگ دوستى يا خويشاوندى دارند ، در آيين شرکت مىکنند. مردان نيز در خانهٔ متوفى گِرد مى‌آيند و به کلاه و شانه‌هاى خود گِل مى‌مالند. در اين هنگام ، اسب متوفى را با پوشاک و افزارها ، پارچه‌هاى رنگين و روسرى‌هاى زنان آذين مىکنند و کلاه متوفى را بالاى همهٔ آن‌ها مىگذارند. همچنين گيسوان بريدهٔ زنان را با نخى به گردن اسب مى‌آويزند و به همراه نوازندگانى که سرنا و دهل مىنوازند ، متوفى را براى دفن مشايعت مىکنند. اين نوازندگان آهنگى غم‌‌انگيز به نام «چمر» را که ويژهٔ سوگوارى است ، مىنوازند. پس از غسل و کفن کردن ، مرده را در تابوت مىگذارند ، آن را بر دوش مى‌گيرند و اسب آذين شده را پيشاپيش آن مى‌برند و گروهى نيز به دنبال تابوت حرکت مىکنند تا به گورستان برسند. نوازندگان هم‌چنان ، آهنگ «چمر» را مىنوازند.
|
|
|
پس از دفن متوفى و فاتحهخوانى و تقسيم حلوا ميان حاضران ، نوازندگان ، سوگواران را تا خانهٔ نزديکترين خويشاوند متوفى همراهى مىکنند. آنگاه يکى از بستگان او ، صاحب عزا را براى شام يا ناهار به خانهٔ خود دعوت مىکند. صاحبان عزا پس از صرف غذا به خانهٔ خود باز مىگردند و خويشانِ متوفى براى آشنايان و بستگان خود ، در دهات دور و نزديک ، پيک‌هايى مى‌فرستند و آنان را باخبر مى‌سازند.
زنان در محل سوگوارى دو گروه مى‌شوند و در برابر هم مى‌ايستند. آنان که پيراهن تيره‌رنگ در بر دارند و سربندهاى سياه به سر بسته‌‌اند ، پياپى با حرکت‌هاى يکنواخت ، صورت خود را با پنجه‌هاى خود مى‌خراشند و به آرامى «وى وي» مىگويند. در گوشهٔ ديگر ، مردان جدا از زنان دست به سينه يا رها مى‌ايستند و هر چند دقيقه يک بار با هم «اى واى اى بيياي» (اى داد و بيداد) مىگويند و مى‌گريند و گاه مانند زنان چهرهٔ خود را مى‌خراشند.
در اين هنگام ، کسانى که از مرگ خويشان خود باخبر شده‌اند ، در حالى که تکهٔ پارچه‌هاى سياه بر دوش انداخته‌اند ، از راه مى‌رسند. پوشيدن لباس سياه براى سوگوارن مرد اجبارى است و معمولاً کلاه و شانهٔ خود را گل‌اندود مىکنند. در اين هنگام ، مردان عزادار و مردم دِه به استقبال آن‌ها مى‌روند و زارى‌کنان ، يکديگر را دلدارى مى‌دهند. آنگاه مهمانان از خوبى‌هاى متوفى سخن مىگويند و در اين هنگام ، يکى از خويشان متوفى با يک سينى که کاردى در آن گذاشته شده است ، به پيش مهمانان مى‌آيد و از خان يا بزرگ مجلس اجازه مى‌گيرد و گل‌ها را از روى کلاه و شانهٔ همه مى‌تراشد و در سينى مى‌ريزد.
از مهمانان با يک وعده غذا پذيرايى مىشود. پس از صرف غذا يکى از بستگان متوفى سينى به دست وارد مجلس مىشود و سينى را پيش مهمانان مى‌گيرد تا هر يک پولى در آن بياندازند که در عرف محل به آن «پُرسان» مىگويند.
در ايلات لرستان ، طايفهاى به نام «بدره» مراسم روز چهلم را نيز برگزار مىکنند. در اين روز مدعوين ، خود غذاى خود را تهيه مىکنند و به خانهٔ کسان متوفى مى‌برند و پس از صرف آن ، به خانه‌هاى‌شان باز مىگردند.
اما در برنامهٔ عزادارى ، زنان نيز پس از ناهار گِرد اسبِ تزئين شده که به آن کُتل نيز مىگويند ، جمع مى‌شوند و به خواندن آوازهاى غم‌‌انگيز مى پردازند. سوگوارى معمولاً سه روز به درازا مى‌انجامد و گاه براى آمدن خويشان از نقاط دور ، مراسم چند روز ديگر ادامه مى‌يابد و به اين ترتيب تشريفات پايان مى‌پذيرد. زنان و دخترانِ نزديک متوفى تا يک سال جامهٔ سياه مى‌پوشند و در جشن‌ها و عروسى‌ها ظاهر نمى‌شوند.
|
