|
| امام‌زاده شاهزاده عيسى و يحيى، ابيانه، نطنز
|
|
| اين بنا در نزديکى مسجد ابيانه واقع شده و براساس زيارت‌نامهٔ آن، مدفن دو امام‌زاده - شاهزاده عيسى و شاهزاده يحيى - است. مجموعهٔ اين امام‌زاده شامل صحن، دو ورودى، ايوان، حرم چهار ضلعى، صندوق آلت‌بندى، درِ دو لنگه با تاريخ ۱۳۰۳ هـ.ق، و گنبد دوپوشِ دوازده ترک با پوششى از کاشى‌هاى فيروزهاى رنگ است که سطوح آن، با تکرار نام «علي» به شيوهٔ خط کوفى معقلى تزئين يافته است. بناى اين امام‌زاده که احتمالاً متعلق به قرن ششم هجرى قمرى است، در اواخر دوران صفويه و به وسيلهٔ بانويى خيرخواه تعمير شده و سنگ‌نوشته‌اى نيز در اين باره بر ديوار ايوان آن کار گذاشته شده است.
|
|
| امام‌زاده شاهزاده محمد، كاشان
|
|
| اين آرامگاه در نوش‌آباد بيدگل کاشان واقع شده و مشتمل است بر صحن، ايوان، رواق و بقعه با گنبد کاشى فيروزهاى مخروطى شکل. بنا داراى تزئينات نقاشى و گچبرى است. روى دماغهٔ درِ بزرگ ورودى بقعه، نام سازندهٔ آن با اين مضمون چنين نقل شده است: صفر على بيدگلى ۱۲۷۰ هـ.ق
|
|
| امام‌زاده محمد را فرزند زيد و نوادهٔ امام حسن مجتبى (ع) ذکر کرده‌اند.
|
|
| امام‌زاده شاهزاده هادى، كاشان
|
|
| اين آرامگاه بين آران و بيدگل واقع شده است و گنبدى مرتفع با دو گلدستهٔ کاشى‌کارى شده و صحن و سرا و رواق جالب توجهى دارد. بناهاى اوليهٔ آن متعلق به دورهٔ صوفيه است که هنگام تعميرات و مرمت‌هاى مختلف، تغييراتى يافته‌اند. شخص مدفون در بنا، شاهزاده هادى از اولاد امام زين‌العابدين (ع) است.
|
|
| امام‌زاده شاه‌عباس، ليشتر، دوگنبدان
|
|
| اين آرامگاه در غرب دو گنبدان و در ليشتر واقع شده و بنايى چهارگوش با گنبدى بزرگ است. بر سطح ديوارهاى امام‌زاده آثارى از تزئينات زيباى گچ‌کارى و مقرنس‌کارى ديده مى‌شود. با توجه به سبک بناى امام‌زاده، به نظر مى‌رسد که بنا از آثار دورهٔ قبل از صفويه است.
|
|
| امام‌زاده شاه‌يلان، كاشان
|
|
| اين آرامگاه در ابتداى بازار زرگرهاى کاشان واقع شده، و مدفن سليمان بن موسى بن جعفر (ع) است. اين بنا چهارتاقى و به سبک بناهاى سلجوقى است که در وسط آن، قبر برجستهٔ امام‌زاده قرار دارد که قبلاً با کاشى‌هاى نفيس قديمى پوشانده شده بود. اين کاشى‌ها به موزهٔ آثار تاريخى کاشان منتقل شده است. بر ديوار سمت داخل بقعه نيز يک قطعه کاشى خشتى بزرگ نصب شده که روى آن، پس از آيه‌اى از قرآن، عبارت «عمل سيد قطب‌الدين الحسين و ۹۰۲» نوشته شده است. ضمناً بر همين لوحه منقور است که فرش‌هايى را «استاد محمود بن کمال‌الدين شيخ خباز» در تاريخ فوق‌الذکر، به آستانهٔ حضرت سلطان يلمان (يلان) بن موسى (ع) وقف کرده است. صندوق روى قبر هم که مُسَدَّس‌کارى شده، داراى تاريخ ۹۵۱ هـ.ق است.
|
|
| امام‌زاده شاهزاده ابراهيم، قم
|
|
| اين بنا در بيرون دروازه کاشان - قم و نزديک مزار «در بهشت» درون محوطه محصورى که به عنوان گورستان استفاده مى‌شود، واقع شده و مدفن يکى از نوادگان امام هفتم است. تاريخ ساخت بنا براساس قديمى‌ترين کتيبه موجود، به اوايل قرن نهم هـ.ق. (۸۰۵) مى‌رسد.
|
|
| گنبد بيرونى بنا از نوع دو پوسته گسسته و ۱۶ ترک بلند با شيب تند است. سطح خارجى گنبد در اوايل قرن حاضر مجدداً کاشيکارى شده است. پوسته داخلى گنبد، نيم کروى است. تزئينات بنا مقرنس‌کارى، گچ‌کارى، نقاشى روى گچ و کاشى‌کارى شده است. تزئينات گچبرى بنا بسيار پر ارزش است. اين تزئينات شامل قاب‌بندى‌هاى اطراف طاقنماها و موتيف‌هاى تزئينى، لچکى‌هاى پشت بغل گوشوارها و طاقنماها و نيم ستون‌هاى تزيينى در هر يک از زواياست.
|
|
| امروزه بنا فاقد کاشى‌کارى با اصالت تاريخى و هنرى است، اما پيش‌تر درگاه ورودى بنا به کاشى‌هاى خشتى عصر قاجار مزين بوده است. بانى بنا، از بانوان دودمان صفى و گويا همسر خواجه ابراهيم باشد که در آن سال، فرمانرواى قم و پيرامون آن بوده است. درگاه ورودى با کاشى‌هاى خشتى قاجارى مزين بوده و بر روى آن، سوره جمعه و در پايان عبارت زير نوشته شده است.
|
|
| «عمل طاهر ضعيف‌تر بود از مور روزگار دستش به روز حشر به دامان هشت و چار»
|
|
| امام‌زاده شاهزاده ابراهيم و محمد، قم
|
|
| بناى بقعه شاهزاده ابراهيم در مزديجان - غرب شهر قم - از آثار دوره ايلخانى و مدفن دو تن از فرزندان امام هفتم به نام‌هاى ابراهيم و محمد است. اصل بنا متعلق به قرن هفتم و هشتم هجرى است که در دوره‌هاى بعد تعمير شده و گسترش يافته است. نماى بيرون و درون بنا که اکنون با تعميرات مکرر، ظاهرى نو به خود گرفته، هشت گوشه با ايوانى در هر ضلع از بيرون و صفه‌اى در درون است.
|
|
| روى قبر در ميان بنا، لوحى از کاشى به رنگ آبى آسمانى شفاف از جنس کاشى‌هاى قرن ۷ و ۸ و مرکب از هشت خشت هر يک به اندازه تقريبى ۷۰×۷۰ سانتى‌متر قرار دارد. گرداگرد اين کاشى‌ها، آيت‌الکرسى را به ثلث برجسته نگاشته‌اند.
|
|
| اين بنا داراى گنبد کروى است و در سال‌هاى ۱۳۱۰، ۱۳۵۷، ۱۳۷۸ هـ.ق تعمير و مرمت شده است.
|
|
| امام‌زاده شاهزاده ابواحمد، قم
|
|
| اين بنا در بيرون دروازهٔ رى در شمال شرقى قم و در ميانهٔ بقاع چهار امام‌زاده و شاهزاده سيد على واقع شده و مدفن ابواحمد محمدبن حنيفه از احفاد حضرت على (ع) است.
|
|
| اين بنا از آثار بسيار قديمى شهر قم است که در سال ۹۳۲ هـ.ق تجديد بنا و تزئين شده و داراى بقعه‌اى متضمن آثار هنرى از گچبرى و مرقدى کاشيکارى شده است. در قسمت‌هاى بدنه و سطح مرقد، کتيبه‌اى به خط ثلث سفيد از کاشى خشتى است که روى آن، آيات و عباراتى به تاريخ ۹۳۲ هـ.ق خوانده مى‌شود.
|
|
| در طرف شرقى و در برابر در ورودى نيز کتيبه‌اى از کاشى معرق، اشاره به نام شاه طهماسب حسينى موسوى صفوى دارد که اکثر کاشى‌هاى آن فرو ريخته و فقط کاشى‌هاى روى جدار آن باقى مانده است که از حيث رنگ قدمت قابل توجهى دارد.
|
|
| در روى بقعه، گنبدى هرمى و ۶ ترکى به ارتفاع ۸ متر با گردنى مضلع و ۶ ترکى نماسازى شده که جرزهاى سادهٔ آجرى دارد و اسپر هر نمايى، به کاشى‌هاى معقلى متضمن کتيبه‌اى به خط بنايى از کاشى‌هاى الوان مزين است و روى بعضى از آنها، آيات قرآن کريم و نام حضرت «علي» خوانده مى‌شود.
|
|
| امام‌زاده شاهزاده احمد، روستاى كوهين، تفرش (صفويان، قاجاريان)
|
|
| اين آرامگاه در روستاى کوهين از توابع تفرش در سينه کوه واقع شده است و صحنى وسيع دارد. بنا به روايتى صاحب مدفن، از فرزندان امام هفتم (ع) است، ولى بين پسران آن امام فقط يک نفر بنام احمد وجود داشته که آن هم به نام شاه چراغ در شيراز مدفون است. ظاهراً مدفون اين بقعه بايد «ابوعبدالله احمدبن موسى الابرش بن محمد بن موسى ابى السبحه بن ابراهيم المرتضي» باشد که سيدى صالح و با تقوى و نيکوکار بود. بناى امام‌زاده، مشتمل بر قبه، چند ايوان، حجره، غرفه، صندوق منبت‌کارى و صحن است. در ميانه بقعه، ضريحى مشبک است و در زير آن، صندوقى منبت قرار دارد. اين صندوق، نفيس و آراسته به کتيبه‌هاى متعدد افقى و عمودى به خط ثلث مرغوبى است که در کمال مهارت منبت شده است و تنکه‌هاى آن قابسازى و خوانچه‌بندى است.
|
|
| امام‌زاده شاهزاده احمد قاسم، قم
|
|
| بناى مزار احمد بن قاسم بن احمد بن على بن جعفر الصادق (ع) در نزديک دروازه قلعه قم - جنوب شرقى شهر - از آثار خاندان على صفى است و آرايش‌هاى ظريف گچبرى آن، اثر على بن محمد ابى شجاع است. بنا در مجموع از بهترين و زيباترين نمونه‌هاى اوج تجلى هنر گچبرى در دوره قديم قم است و در سال ۷۸۰ هـ.ق ساخته شده است. نماى خارجى بنا، نخست هشت گوشه و در بالا، شانزده ضلعى با گنبد قوسى از مصالح آجرى است که در دوره‌هاى اخير قبه‌اى کوچک نيز بر فراز آن بنا کرده‌اند.
|
|
| مرقد امام‌زاده در ميان بنا با کاشى‌کارى نو آراسته شده که قبلاً کاشى دوره ايلخانى داشته است. بر روى لوح مرقد که اکنون به عنوان «محراب مسجد قم» در موزه برلين نگهدارى مى‌شود، «تاريخ صفر ۶۶۳ هـ.ق و کار على بن محمد بن ابى طاهر» حک شده است.
|
|
| امام‌زاده شاهزاده احمد و على حارث، قم
|
|
| اين بنا در شرق شهر قم - در خاک فرج - واقع شده و شامل بقعه و دو ايوان با چندين حجره، غرفه و صحن است. قاعدهٔ بنا از خارج هشت ضلعى و تهى از الحاقات و از داخل به صورت چهار ضلعى به ابعاد هر ضلع ۶ و ارتفاع ۱۲ متر است.
|
|
| در نماى داخلى بنا، چهار شاه‌نشين قرار دارد که از هر کدام درى به خارج گشوده مى‌شود. ازارهٔ بنا از داخل آراسته به کاشى‌هاى منقش هفت رنگ عصر فتحعلى‌شاه از آثار عمرانى معتمدالدوله منوچهرخان است.
|
|
| بنا جمعاً داراى چهار نورگير است که جلوى آنها قبلاً با پنجره‌اى گچبرى پوشانده شده بود که امروزه از ميان رفته است. بالاى نورگيرها، جدار به صورت فلکه‌اى شده و پاکار گنبد با پوشش مقرنسى بالا آمده است. اين مقرنس بسيار خوش طرح است و به نظر مى‌رسد با کمربند تزئينى فوق‌الذکر، به دورهٔ شاه طهماسب صفوى مربوط باشد. گنبد اين بنا، هرمى ۱۶ ترکى به ارتفاع ۹ تا ۱۰ متر، آراسته به کاشى‌هاى فيروزه‌فام با کتيبه‌هاى اسماء جلاله و مبارکه است.
|
|
| در وسط اين بقعه، آثار دو قبر مشهود است که بر روى يکى از آنها لوحى قرار داشت. اين لوح که به نام حارث ثبت شده بود متضمن سه پارچه خشت بزرگ بود، که هر يک از آنها در اندازهٔ ۷۰×۷۵ سانتى‌متر بود و اينک در موزهٔ ملى نگهدارى مى‌شود و به قرن هفتم هجرى قمرى تعلق دارد. بر روى اين الواح به خط برجسته ثلث شنگرفى آيات مبارکهٔ قرآنى به چشم مى‌خورد.
|
|
| امام‌زاده شاهزاده اسحاق، روستاى بيجگان، جاسب، دليجان (صفويان)
|
|
| اين آرامگاه در روستاى بيجگان از توابع بخش جاسب شهرستان دليجان واقع شده و بقعه‌اى مربع شکل است. گنبد داخلى عرقچينى است که بر روى کاربندى هشت ضلعى و پاطاق روى آن بنا شده است. گنبد بيرونى نيز هرمى شکل است که بر روى گردنى به بلندى ۲ متر قرار دارد. صندوق مزار مرقد اثر منبت‌کارى شدهٔ نفيسى است که با کنده‌‌کارى‌هاى گل و بوته تزئين شده است. بالاى سردر بنا تاريخ ۹۸۹ هـ.ق (زمان سلطان محمد خدابنده) نوشته شده است. برخى بر اين نظرند که مدفونين اين گنبد، ابوالحسن عيسى بن على بن حسن بن عيسى الرومى بن على بن حسن العلوى، به همراه مادرش مريم هستند.
|
|
| امام‌زاده شاهزاده اسحاق، قم
|
|
| اين آرامگاه در ميانه باغ‌هاى بالاى روستاى ميم - از توابع قهستان - در ۳۰ کيلومترى شهر قم واقع شده است. اين امام‌زاده گويا به جهت خوابنما شدن فردى در حدود سال ۱۲۸۰ هـ.ق. بنياد شده است. بناى بقعه به صورت خشت و گلى و به شکل مربع است. در وسط بقعه، مرقدى با کاشى‌کارى فيروزهاى جديد و فاقد کتيبه قرار دارد.
|
|
| بر فراز بقعه، گنبدى عرقچينى و ساده قرار دارد. در برابر هر درگاه، ايوانى با جدار سفيدکارى ساده ساخته و در محوطه جلوى بقعه، درخت چنار کهنسالى به قطر بيش از ۳ متر سر به فلک کشيده است.
|
|
|
امام‌زاده شاهزاده اسماعيل، روستاى يل‌آباد، ساوه (صفويان)
|
|
| اين بنا در شهر نيمور قرار دارد و شامل بقعه، ايوان و صحن است که در دوره اخير مرمت و بازسازى شده‌اند. بقعه ظاهراً از ابنيهٔ قرن هشتم هجرى قمرى و کاشى‌کارى گنبد متعلق به دورهٔ اخير است. مدفونان داخل اين بنا، شاهزاده محمد بن على هادى بن زيد بن على کياکى بن قاضى شرف‌‌‌الدين ابراهيم اول و فرزندش اسماعيل بن محمد هستند.
|
|
| امام‌زاده شاهزاده جعفر، روستاى گيو، قم
|
|
| اين بنا در روستاى گيو و در نزديکى دستگرد خلجستان واقع شده و ظاهراً مدفن شاهزاده جعفر فرزند بلافصل امام کاظم (ع) است.
|
|
| بناى مزبور با جدارى از تخته‌سنگ‌هاى بلند و کم حجم با ملاط گچ ساخته شده و قاعدهٔ آن از بيرون به شکل برج است و از داخل نيز برجى بوده است که در تعميرات و تزئينات عصر صفوى، جدار درونى را به صورت مضلع هشت ترکى در آورده‌اند.
|
|
| بر فراز بنا، گنبدى مخروطى شکل از آجر و سنگ است که روى آن را گچ‌اندود کرده‌اند و چه بسا که قبلاً داراى تزئينات کاشى بوده و اينک ريخته است. قطر دهانهٔ گنبد، ۸ و ارتفاع آن حدود ۷ متر است و به نظر مى‌رسد تارک آن زبانه‌اى مشابه سر طوق دارد و نوک آن نيز ترنجى برنجى و مشبک است که در ميان آن، در فراز اسم جلاله و در پايين نام‌هاى «محمد» و «علي» کنده‌کارى شده است. روى قبر بقعه به کاشى‌هاى خشتى گل برجستهٔ عصر صفويه مزين بود که عمدهٔ آن از بين رفته است. يک تکه کاشى خشتى بزرگ بر ايوان بقعه نصب شده که احتمالاً در گذشته ديواره‌هاى بقعه را تزئين مى‌کرده است.
|
|
| بر فراز مرقد، صندوقى منبت با تنکه‌هاى قابسازى و گره‌بندى، مزين به نقوش برجستهٔ گل و بوته است که روى پل‌ها و پايه‌هاى آن، کتيبه‌هايى به خط برجستهٔ ثلث و نسخ منبت شده است.
|
