|
|
|
|
|
| همانطور که قبلاً گفته شد، در کليه مراحل تحقيق تعريف اصطلاحات و واژه‌ها يا انتخاب آنها از بين موارد متداول بسيار ضرورى است. همچنين، تعيين حدود يا دايرۀ مفهومى واژه‌ها نيز بايد مورد توجه محقق باشد. در غيراينصورت، پاسخگويان و حتى پرسش‌کنندگان ممکن است از يک واژه و اصطلاح برداشت‌هاى گوناگون بنمايند و اطلاعات گوناگونى را تهيه کنند؛ بنابراين، محقق بايد در هنگام طراحى ابزار سنجش و ساخت سؤالات و محتواى آنها، اين مطلب را مورد توجه قرار دهد و وقتى سؤال را ساخت، چند بار آن را بازبينى کند و به اين سؤال پاسخ دهد که آيا پاسخگو از اين سؤال و واژه و اصطلاح مندرج در آن همان درک و برداشتى را خواهد داشت که من بعنوان محقق دارم؟
|
|
|
|
| درصورتى‌که پرسشگران نسبت به هدف‌هاى تحقيق، روش‌هاى کار پرسشگري، اصطلاحات و مفاهيم، روش تکميل پرسشنامه و غيره توجيه نشده باشند، مى‌توانند باعث ناروايى ابزار شوند؛ يعنى ممکن است محقق تمام تلاش خود را براى ساختن ابزار مناسب بکار گرفته باشد ولى مجرى و پرسشگر به دليل عدم توجيه و آموزش درست نتواند آن را بخوبى به ورد اجرا گذارد و باعث ناروايى ابزار شود.
|
|
| عدم تجانس و همگونى پاسخگويان
|
|
| اگر افراد نمونه و جامعهٔ مورد پرسش از حيث خصايص مورد مطالعه يا ويژگى‌هايى نظير جنس، سن، سواد و علائق در يک سطح نباشند، مى‌توانند باعث کاهش روايى و پايايى ابزار شوند؛ زيرا ادراکات و تمايلات متفاوت از محتواى ابزار و اصطلاحات و مفاهيم سؤالات مندرج در ابزار باعث ناهمگونى در پاسخ‌ها و داده‌ها خواهدشد؛ بنابراين محقق بايد در انتخاب افراد نمونه و احراز اطمينان از تجانس و يکدستى آنها دقت لازم را معمول دارد.
|
|
| تغيير شرايط و زمينه‌هاى اجراى پرسشگرى
|
|
| اين امر نيز مى‌تواند باعث کاهش روايى و پايايى ابزار شود؛ مثلاً اگر محقق براى سنجش روايى ناگزير از انجام دادن پرسشگرى در زمان يا مکان ديگرى است، بايد سعى کند شرايط محيطى و فضاى پرسشگرى و حالات پرسش شونده با زمان و مکان قبلى يکنواخت باشد؛ در غيراينصورت نخواهد توانست درجهٔ اعتبار و روايى ابزار را اندازه‌گيرى نموده يا حفظ کند.
|
|
| وضعيّت ظاهرى و درونى ابزار
|
|
| ابزارهاى حاوى سؤالات فراوان و پيچيده مى‌توانند باعث کاهش روايى و پايايى شوند. همچنين، فقدان راهنماى صحيح و محل‌هاى مناسب براى علامت‌گذارى و درج پاسخ پاسخگو يا ظاهر نامرتّب و خسته‌کننده مى‌تواند تأثير منفى در روايى آن داشته باشد. پرسشنامه‌هاى حاوى سؤالات واضح و زيبا و جذاب مى‌تواند براى پاسخگويان شوق‌انگيز باشد.
|
|
| عدم تناسب مراحل مختلف فرآيند تحقيق
|
|
| فرآيند تحقيق علمى در واقع سيستمى از عمليات و اقداماتى است که در تعامل با يکديگر امر تحقيق را به انجام مى‌رسانند. عدم تناسب هر يک از مراحل و اجزاء با سيستم تحقيق مى‌تواند باعث کاهش روايى و پايايى ابزار شود؛ براى مثال مقياس‌هاى مورد استفاده بايد قابليت اندازه‌گيرى متغيرهاى موردنظر تحقيق را داشته باشد. بايد سؤالات و محتواى ابزار با سؤال اصلى تحقيق و فرضيه‌ها هماهنگ باشد و همهٔ اينها بايد با روش‌هاى نمونه‌گيرى و گردآورى اطلاعات متناسب باشند. روش تجزيه‌وتحليل داده‌ها نيز بايد با اقدامات قبلى هماهنگ باشد. در واقع، بايد کليه مراحل و اقدامات با يکديگر تناسب داشته باشند؛ زيرا در غيراينصورت محقق نخواهد توانست درباره روايى و پايايى ابزار قضاوت نمايد.
|
